Гетман вялікі літоўскі

Гетман вялікі літоўскі (да XVII ст. найвышэйшы гетман літоўскі) — кіраўнік узброеных сілаў Вялікага Княства Літоўскага, адзін з найвышэйшых ураднікаў.

Thumb — Герб гетмана вялікага літоўскага «Булава»

Меў поўную ўладу (у тым ліку права суду і сьмяротнага пакараньня) у войску, якое беспасярэдне яму падпарадкоўвалася. Утварэньне ўзброеных сілаў ажыцьцяўляў толькі на падставе лістоў вялікага князя, дасланых для найманьня жаўнераў. Без дазволу манарха ня меў права весьці перамовы зь непрыяцелем. У мірны час займаўся агульнай адміністрацыяй (камлектаваў узброеныя сілы, распараджаўся срэбраншчынай, назіраў за станам памежных замкаў і інш.) і бараніў вайсковыя інтарэсы^[1].

Гетманаў прызначаў вялікі князь літоўскі толькі зь ліку падданых Вялікага Княства Літоўскага, што замацоўвалася ў Статутах. Урад лічыўся пажыцьцёвым, але празь цяжкую хваробу ці палон яго маглі перадаць іншаму.

Намесьнікам і памагатым вялікага гетмана быў гетман польны літоўскі.

[1]

Гетманы вялікія літоўскія
Год прыняцьця ўраду	Год складаньня ўраду альбо сьмерці	Асоба
27.3.Індыкт 2 (?)	1497	(?) Пётар Мантыгердавіч «Белы» («гетман наш»)
1497	14.7.1500	князь Канстантын Астроскі (гетман)
канец 1500	21.4.1501	князь Сямён Гальшанскі (гетман найвышэйшы)
лета 1501	сакавік 1503	Станіслаў Кезгайла (гетман)
1503	14.08.1507	Станіслаў Кішка (гетман, гетман польны, гетман абозны)
восень 1507	да 25.08.1530	Канстантын Астроскі (паўторна)
1530	1531	вакансія
20.03.1531	красавік 1541	Юры Радзівіл (найвышэйшы)
1541	1553	вакансія. 22.12.1549 намінаваны Мікалай Радзівіл «Чорны», але ўраду не прыняў.
1553	сакавік 1566	князь Мікалай Радзівіл «Руды» (у 1559 дзеля інфлянцкай выправы былі прызначаны гетманы: Ян Хадкевіч «над пешымі» і Юры Зяновіч «над коннымі»)
сакавік 1566	12.11.1572/19.11.1573	Рыгор Хадкевіч
1572	1576	вакансія
30.08.1576/1577	27.06.1584	князь Мікалай Радзівіл «Руды» (паўторна; у 1578 быў названы гетманам інфлянцкім Ян Хадкевіч)
1584	1589	вакансія
18.04.1589	20.11.1603	князь Крыштап Радзівіл «Пярун»
1603	1605	вакансія
сакавік 1605	24.09.1621	Ян Караль Хадкевіч
1621	1625	вакансія
каля 25.07.1625	7.07.1633	Леў Сапега
1633	1635	вакансія
1.01.1635	19.09.1640	князь Крыштап Радзівіл
1640	1646	вакансія
17.04.1646	30/31.12.1655	Януш Кішка
17 чэрвеня 1654	30/31.12.1655	князь Януш Радзівіл
да 8.03.1656	30.12.1665	Павал Ян Сапега (у верасьні 1655 намінаваны рэгімэнтарам генэральным ВКЛ)
1665	1667	вакансія
3.01.1667	4.04.1682	Міхал Казімер Пац
13.05.1682	1703	Казімер Ян Сапега
6.11.1703	1707	князь Міхал Сэрвацы Вішнявецкі
1707	8.05.1708	Казімер Ян Сапега (паўторна; намінаваны каралём і вялікім князем Станіславам Ляшчынскім)
14.05.1708	кастрычнік 1709	Ян Казімер Сапега (намінаваны каралём і вялікім князем Станіславам Ляшчынскім)
22.10.1709	17.10.1709	князь Рыгор Антоні Агінскі (намінаваны, але да таго часу ўжо памёр)
28.10.1709	3.01.1730	Людвік Канстантын Пацей
1730	1735	вакансія. 12.1.1730 князь Міхал Сэрвацы Вішнявецкі намінаваны рэгімэнтарам генэральным войскаў ВКЛ.
26.11.1735	16.09.1744	князь Міхал Сэрвацы Вішнявецкі (паўторна)
5.10.1744	22.05.1762	князь Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»
8.10.1762	26.01.1768	князь Міхал Юзэф Масальскі
29.02.1768	6.07.1793	князь Міхал Казімер Агінскі
11.06.1793	25.04.1794	Сымон Марцін Касакоўскі

Гетман вялікі літоўскі

Сьпіс гетманаў

Галерэя

Глядзіце таксама

Крыніцы

Літаратура

Wikiwand - on