Галоўчын

Гало́ўчын^[2] — вёска ў Беларусі, на рацэ Вабічы. Цэнтар сельсавету Бялыніцкага раёну Магілёўскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 511 чалавек. Знаходзіцца за 18 км на паўночны ўсход ад Бялынічаў, за 26 км ад чыгуначнай станцыі Магілёў; на шашы Магілёў — Круглае.

Галоўчын лац. Hałoŭčyn
Замчышча
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Магілёўская
Раён:	Бялыніцкі
Сельсавет:	Галоўчынскі
Вышыня:	180 м н. у. м.
Насельніцтва:	511 чал. (2010)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2232
Паштовы індэкс:	213164
СААТА:	7204810026
Нумарны знак:	6
Геаграфічныя каардынаты:	54°3′28″ пн. ш. 29°54′48″ у. д.
Галоўчын на мапе Беларусі ± Галоўчын Галоўчын
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Галоўчын — даўняе мястэчка гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны), колішняя рэзыдэнцыя князёў Галоўчынскіх, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага^[3]. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся мураваны комплекс кляштару дамініканаў, помнік аріхтэктуры XVII ст., зруйнаваны расейскімі ўладамі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Карл XII пад Галоўчынам, 1740 г.

Некаторыя дасьледнікі атаясамліваюць Галоўчын з старажытным горадам Галацічаск, які ўпамінаецца ў «Аповесьці мінулых часоў» пад 1071 годам. Аднак гэтая вэрсія не пацьвярджаецца археалягічнымі дасьледаваньнямі. Упершыню Галоўчын упамінаецца ў канцы XV ст. 3 1501 году ім валодала жонка вялікага князя Аляксандра Алена, пазьней — князі Галоўчынскія, Патоцкія, Пацы. У 1567 годзе Галоўчын — цэнтар маёнтку ў Аршанскім павеце Віцебскага ваяводзтва. У 1573 годзе тут заснавалі касьцёл. Пад 1583 годам паселішча ўпамінаецца ў Баркулабаўскай хроніцы як сяло, з пачатку XVII ст. — мястэчка.

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Галоўчына ліцьвінамі: паводле мэтрыкі Ліпскага ўнівэрсытэту, Dnus Jaroslaus Jaroslaides lituanus de Holowczin (1568 год)^[4].

У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у жніўні 1654 году абаронцы Вялікага Княства Літоўскага на чале з гетманам вялікім Янушам Радзівілам злучыліся ў Галоўчыне з войскам гетмана польнага Вінцэнта Корвін-Гасеўскага. У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) 3 ліпеня 1708 году каля мястэчка адбыўся бой паміж расейскімі і швэдзкімі войскамі, які скончыўся ўпэўненай перамогай апошніх^[5]. У 1654 і 1708 гадох захопнікі (расейцы) зруйнавалі Галоўчын. На 1728 год у мястэчку было 107 двароў, дзеялі млын і сукнавальня.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Галоўчын апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Магілёўскім павеце Магілёўскай губэрні. У 1785 годзе тут было 116 двароў, 2 царквы, млын, сукнавальня. Празь мястэчка праходзіў Віленскі паштовы тракт.

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) у 1832 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар дамініканаў, а ў 1833 годзе мясцовы касьцёл перарабілі пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У другой палове XIX ст. гэтыя будынкі зруйнавалі. На 1848 год у Галоўчыне было 106 двароў, 2 драўляныя і 1 мураваная цэрквы, працаваў бровар (8 работнікаў), на 1880 год — 123 двары. Апрача земляробства, жыхары займаліся кушнерскім, кравецкім, шавецкім, кавальскім, стальмашным, сталярным і бандарным промысламі; штогод праводзіліся 2 кірмашы. У 1883 годзе адкрылася расейская школа школа. На 1909 год — 201 двор; непадалёк існавалі аднайменныя фальварак і сядзіба.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Галоўчын занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Галоўчына
• 
  Плян бітвы пад Галоўчынам, 1708 г.
• 
  Панарама і плян, XVIII ст.
• 
  Касьцёл дамініканаў, 1839 г.
• 
  Праект перабудовы касьцёла, 1839 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Галоўчын абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У сакавіку 1924 году Галоўчын вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам сельсавету Бялыніцкага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі. У 1928 годзе дзеяла сыраробная майстэрня. У 1930-я гады пачатковую школу пераўтварылі ў 7-гадовую, дзеялі фэльчарска-акушэрскі пункт, вэтэрынарная лячэбніца, пошта, клюб. На 1926 год у вёсцы было 290 двароў, на 1940 год — 248. У Другую сусьветную вайну з 2 ліпеня 1941 да 27 чэрвеня 1944 году Галоўчын знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1952—1956 гадох літаратурны гурток мясцовай школы выпускаў рукапісны часопіс «Залаты ранак». На 1970 год у Галоўчыне быў 261 двор, на 1992 год — 293, на 1996 год — 280, на 2002 год — 246. У 2000-я гады Галоўчын атрымаў афіцыйны статус аграгарадку.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Замчышча, да 1918 г.
• 
  Царква, 1918 г.
• 
  Царква, 1946 г.^[6]

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVIII стагодзьдзе: 1785 год — 891 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1827 год — 658 чал.; 1860 год — 941 чал., зь іх 498 хрысьціянаў і 443 юдэі; 1861 год — 1402 чал.; 1897 год — 1254 чал.
• XX стагодзьдзе: 1909 год — 1603 чал. у мястэчку Галоўчыне, 2 чал. у двары Галоўчыне; 1926 год — 1,7 тыс. чал.; 1940 год — 1019 чал.; 1959 год — 811 чал.; 1970 год — 676 чал.; 1992 год — 672 чал.^[7]; 1996 год — 674 чал.^[8]
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 601 чал.^[9]; 2007 год — 504 чал.^[10]; 2010 год — 511 чал.^[1]

Інфраструктура

У Галоўчыне працуюць сярэдняя і музычная школы, дашкольная ўстанова, дом культуры, бібліятэка.

Забудова

Плян

Праект плянаваньня і забудовы распрацавалі ў 1980 годзе. Аснову крыжападобнага пляну скаладаюць 2 узаемна пэрпэндыкулярныя вуліцы: першая мэрыдыянальнай арыентацыі зьяўляецца часткай дарогі Круглае — Магілёў, другая — часткай дарогі Бялынічы — Шклоў. У месцы іх перакрыжаваньня знаходзіцца грамадзкі цэнтар. Забудова пераважна драўляная, двухбаковая, шчальная. На вуліцы Садовай збудаваныя 1-павярховыя мураваныя дамы.

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
?	Верхняя Спасаўшчына вуліца
?	Гараншчына вуліца
?	Дубаўшчына вуліца
?	Ніжняя Спасаўшчына вуліца
?	Паліеўская вуліца
?	Чабатаршчына вуліца[11]

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Гарадзішча

Страчаная спадчына

• Касьцёл і кляштар дамініканаў (XVII ст.)
• Сынагога
• Царква Прачыстай Багародзіцы (XVIII ст.; Сьвяты Пасад)
• Царква Сьвятой Тройцы (XVIII ст.; Сьвяты Пасад)

Галерэя

• Краявіды Галоўчына
• 
  Гарадзішча. Руіны
• 
  Рэшткі замка
• 
  Мэмарыяльны камень на месцы бою 1708 г.
• 
  Новая Траецкая царква

Асобы

• Рыгор Аксэльрод (1900—1972) — савецкі вынаходнік
• Лявон Галынец (1858—1896) — доктар мэдыцыны
• Еўдакім Магілеўчык (1890—1947) — генэрал-маёр
• Захар Магілеўчык (1895—1975) — беларускі савецкі навуковец