Гноеў

Гно́еў^[2] (з 30 ліпеня 1964 году^[3] — Віць^[2]) — вёска ў Хвойніцкім раёне Гомельскай вобласьці. Уваходзіць у склад Барысаўшчынскага сельсавету.

Гноеў
трансьліт. Hnojeŭ
Дата заснаваньня:	перад 1585 годам[a]
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Хвойніцкі
Сельсавет:	Барысаўшчынскі
Насельніцтва:	▲444 чал. (2021)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2346
Паштовы індэкс:	247611
СААТА:	3254808011
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	51°52′57″ пн. ш. 29°46′49″ у. д.
Гноеў на мапе Беларусі ± Гноеў Гноеў

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Герб Корчак роду Есманаў^[4].

Найранейшая на сёньняшні дзень згадка пра паселішча ўтрымліваецца ў прывілеі караля Стэфана Баторыя Давыду Есману, датаваным 25 днём лютага 1585 году. Манарх, зважаючы на тое, што пан Давыд «на служъбахъ господаръскихъ... под Полоцкомъ, под Луками и под Псковом з нелитованьемъ здоровъя своего, не жалуючы утраты маетъности своее противъ непрыятелю нашому великому князю московскому статечъне и мужъне застановялъсе», падараваў шляхцічу «до жывота его», акрамя іншых добраў, «село Гновъ, в нем дымов двадцать пять^[b]» «у волости старостъва Мозырского, пры селе Загальи»^[6] Менскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага.

Загальскае староства ў канцы XVIII ст.

У XVII—XVIII стагодзьдзях вёска належала да Загальскага староства^[c]. Паводле рэвізіі 1716 году wieś Gnoiow складалі тры^[d] дымы: гаспадары Піліп Гутнік, Амяльян Васіль з братам (Omelia Wasil z bratem)^[e], Сцяпан Бабарчык плацілі старосьце загальскаму князю Дамініку Яну Шуйскаму 12 злотых, 15 грошаў чыншу^[7].

Надалей пра вёску Гноеў з 38 дварамі ў добрах староства Загальскага маецца зьвестка ў матэрыяле Генэральнай візытацыі Загальскай Сьвята-Траецкай уніяцкай царквы Мазырскага дэканату, праведзенай а. Эліяшам (Ільлёй) Бародзічам, протанатарыем апостальскім дыяцэзіі Пінскай і Тураўскай, датаванай 9-м днём лютага 1778 году. У візытацыі, выкананай 10 студзеня 1787 году каад'ютарам пінскім і тураўскім Язафатам Булгакам, сказана, што ў Гноеве было ўжо 40 двароў^[8].

Расейская імпэрыя

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Гноеў апынуўся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году — у складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага Рэчыцкага павету Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году Менскай губэрні Расейскай імпэрыі^[9]. На 1795 год вёска разам з цэлым Загальскім староствам пасьля сьмерці старосты Ігнацыя Бужынскага належала «малолетнему Станиславу Бужинскому по жизни его», але была ў арэндзе ў судзьдзі Менскага ваяводзтва Вінцэнція, сына Міхала, Жука^[10]. Тады ў Гноеве налічвалася 52 двары, 176 жыхароў мужчынскага і 112 жаночага полу^[11].

Гноеў, Барысаўшчына, Клівы на мапе Ф. Ф. Шубэрта і П. А. Тучкова. 1850 г.

Як вынікае з матэрыялаў шляхецкай рэвізіі 1811 году, дыспанэнтам Загальскага казённага маёнтку на той час выступаў абшарнік Тадэвуш Солтан^[12]. У ходзе рэформы П. Д. Кісялёва ў межах названага маёнтку, да якога належаў і Гноеў, была ўтворана воласьць^[f] з управай, згаданая ў 1848 годзе.^[13]. На 1850 год у вёсцы — 39 двароў, 239 жыхароў^[1]. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 265 жыхароў вёскі Гноеў абодвух полаў былі прыхаджанамі Загальскай Сьвята-Траецкай царквы^[14].

У парэформавы пэрыяд Гноеў належаў да Хвойніцкай воласьці. Паводле ведамасьці 1866 году 4 жыхары двара і 21 жыхар вёскі Гноеў былі парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі^[15]. У кліравой ведамасьці Загальскай царквы 1869 году сказана, што за 5 вёрст ў 35 і 1/4 двара^[g] вёскі Гноеў жылі 141 мужчына і 148 жанчын зь ліку яе прыхаджанаў^[16].

На пачатак 1870 году тут — 104 мужчынскія душы з былых дзяржаўных сялянаў, прыпісаных да Гноеўскага сельскага таварыства, 5 аднадворцаў, прыпісаных да воласьці^[17]. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, Гноеў большай часткай жыхароў заставаўся ў прыходзе Загальскай царквы^[18].

Паводле перапісу 1897 года ў Гноеве было 110 двароў, 546 жыхароў, хлебазапасны магазын^[1]. На 1909 год у вёсцы налічваўся 121 двор з 704 жыхарамі^[19].

Найноўшы час

9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскага міру з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі Украінскай Народнай Рэспубліцы. У адказ на гэта, 9 сакавіка Другой Устаўной граматай тэрыторыя абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Гноеў у складзе Хвойніцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы» гэтмана Паўла Скарападзкага^[20].

Гноеў на мапе, складзенай у 1924 годзе.

1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі, але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да РСФСР. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 снежня 1920 і на 15 красавіка 1921 года ў Гноеўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 45 і 88 вучняў^[21].

Пасьля другога ўзбуйненьня БССР з 8 сьнежня 1926 году Гноеў — цэнтар сельсавету ў Хвойніцкім раёне Рэчыцкай акругі БССР. З 9 чэрвеня 1927 году — у складзе Гомельскай акругі. 30 сьнежня 1927 году сельсавет скасаваны, тэрыторыя далучана да Барысаўшчынскага сельсавету. У 1930 годзе тут было 194 двары з 938 жыхарамі, арганізаваны калгас «Чырвоная Зорка», працавалі вятрак і кузьня^[1]. З 20 лютага 1938 году вёска — у Палескай вобласьці з цэнтрам у Мазыры.

Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Гноеве было 270 двароў з 924 жыхарамі. У вайну акупанты разбурылі 23 дамы, загубілі 109 вяскоўцаў^[22]. 102 жыхары загінулі на франтах.

З 8 студзеня 1954 году Гноеў адміністрацыйна належыць да Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года тут налічвалася 1194 жыхары. У складзе саўгасу «Барысаўшчына» з цэнтральнай сядзібай у аднайменнай вёсцы^[1].

Геаграфія

Вёска месьціцца за 16 км на захад ад раённага цэнтру і чыгуначнай станцыі Хвойнікі, 119 км ад Гомеля, на правым беразе ракі Віць (прыток Прыпяці).

Насельніцтва

• 2021 год — 173 гаспадаркі, 444 жыхары^[23].

Заўвагі

1. Не з XIX ст., як пісаў С. В. Марцэлеў^[1]
2. Значная колькасьць дымоў — заслуга самога Д. Есмана, бо ён тое месца «людми осадилъ». У жніўні 1563 г. кароль Жыгімонт Аўгуст, сярод іншай шляхты, якая пазбавілася сваіх уладаньняў у Полацкім ваяводзтве, акупаваным войскамі цара Івана Грознага, даў у трыманьне «Павлу а Давыду Есманомъ у волости Мозырскои — село Загале, Клевцы»^[5]. Сяло Гноеў на той час, падобна, яшчэ не існавала.
3. Больш падрабязна пра Загальскае староства і яго трымальнікаў гл. старонку Загальле.
4. Прынамсі, столькі нібыта належала на той час да староства.
5. Магчыма, слушна было б разумець — браты Амяльян і Васіль. Але ў Гноеве (Віці) і сёньня жывуць людзі з прозьвішчам Васільеў. Дык — ці не Амяльян Васілёў з братам?..
6. Ня варта блытаць з валасьцямі парэформавага часу — адміністрацыйнымі адзінкамі ў складзе паветаў.
7. Так запісана ў крыніцы. Але, як засьведчыў іерэй Расьціслаў Бандарэнка, меліся на ўвазе ня ўласна сядзібы, а царкоўныя двары, кожны зь якіх мусілі складаць 4 мужчынскія душы.