Даніла Райцаў

Даніла Фядотавіч Райцаў (1914, Міхалкова, цяпер Віцебскі раён, Беларусь — 1996, Беларусь) — арганізатар беларускага савецкага партызанскага руху ў Віцебскай вобласьці.

Даніла Райцаў
5 красавіка 1914 — 3 чэрвеня 1996
Месца нараджэньня	Міхалкова, Віцебскі павет, Расейская імпэрыя
Месца сьмерці	Віцебск, Беларусь
Прыналежнасьць	Савецкі Саюз
Род войскаў	Савецкі партызанскі рух у Беларусі
Гады службы	1941—1945
Званьне	капітан (1941)
Частка	1-я беларуская партызанская брыгада
Камандаваў	партызанская брыгада імя камсамолу
Бітвы/войны	Нямецка-савецкая вайна
Узнагароды	Ордэн Чырвонага Сьцягу Ордэн Чырвонай Зоркі Ордэн Айчыннай вайны 1 ступені Ордэн «Знак Пашаны»
Сувязі	жонка Вольга Міхайлаўна Райцава

Камандзір партызанскай брыгады імя камсамолу (1942—1943). Старшыня Сураскага раённага выканаўчага камітэту (1943—1945). Заслужаны мэліяратар Беларускай ССР (1966). Ганаровы грамадзянін Віцебска (1974).

Жыцьцяпіс

Нарадзіўся ў сялянскай сям'і. У 1929 годзе скончыў Ноўкінскую фабрычна-заводзкую 7-гадовую школу (Віцебскі раён, Беларуская ССР). Затым скончыў 6-месячныя настаўніцкія курсы. Пасьля гэтага 2 гады працаваў настаўнікам у Курынскай пачатковай школе. У 1932 годзе паступіў у Горацкі сельскагаспадарчы інстытут на зеплеўпарадкавальны факультэт. У 1935 годзе датэрмінова здаў экзамэны і быў накіраваны землеўпараднікам у Сураскі раён загадам народнага камісара земляробства СССР, дзе ажаніўся на лекарцы Вользе Міхайлаўне. У 1935 годзе ўступіў ва Ўсесаюзную камуністычную партыю. У красавіку 1941 году атрымаў прызначэньне начальнікам геадэзічнай групы на вайсковую будоўлю № 12-39 лётнішча ў вёсцы Міхалішкі Астравецкага раёну (Вялейская вобласьць)^[1]. У 1941 годзе атрымаў вайсковую годнасьць капітана.

22 чэрвеня 1941 году вярнуўся з камандзіроўкі ў Сураж, адкуль выправіў жонку з 6-гадовым сынам і нованароджанай дачкой у тыл. Загадам Народнага камісарыяту ўнутраных справаў Беларускай ССР быў накіраваны ў Віцебск, а затым будаваць лётнішча каля Суражу. Праз хуткае набліжэньне немцаў абсталяваньне лётнішча зьнішчылі. На даручэньне сакратару райкаму Камарова ўзначаліў раённую выведку. 11 ліпеня 1941 году ў Сураж уварвалася 8 нямецкіх танкаў. У той дзень Райцаў узяў удзел у засадзе на нямецкіх вайскоўцаў, якія пайшлі купацца ў рацэ Касплі. Затым выканалі заданьне па падрыве мосту праз Касплю. Пасьля сыходу ў бок Касплянага лецішча ўступіў у партызанскі атрад Міная Шмырова колькасьцю 100 чалавек. У верасьні 1941 году атрад спыніўся ў Ноўкінскім лясьніцтве. Узяў удзел у падрыве паромнай пераправы празь Дзьвіну, каб спыніць пастаўку немцам у Віцебск забранага ў насельніцтва харчаваньня. Пазьней тройка ягоных партызанаў з засады на дарозе Шухвасты — Віцебск на поўнач ад горада зьнішчыла нямецкі легкавік з брыгадным правадыром і іншымі афіцэрамі ахоўных атрадаў. Пасьля гэтага нямецкія акупанты абвясьцілі ўзнагароду ў 50 000 рублёў за выдачу Данілы Райцава^[1].

28 сакавіка 1942 году ахоўны батальён з 500 нямецкіх вайскоўцаў атрымаў загад зьнішчыць створаны ў лютым партызанскі атрад Райцава ў трохкутніку Віцебск — Гарадок — Сураж. Атрад Райцава зладзіў засаду каля вёскі Платы (Курынскі сельсавет, Віцебскі раён), у якой загінула 320 нямецкіх вайскоўцаў. Сярод 4 загінулых партызанаў быў кулямётчык Міхаіл Сільніцкі, які быў у тройцы ранейшых засаднікаў на брыгаднага правадыра немцаў. Сільніцкі пасьмяротна атрымаў годнасьць героя Савецкага Саюзу. Яшчэ 25 партызанаў удалай засады атрымалі ордэны і мэдалі паводле Ўказу Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету СССР. Да 1 траўня 1942 году атрад Райцава вырас да 1500 партызанаў. Зь лютага па верасень 1942 году загадваў вывадам 10 000 мірных жыхароў Віцебскага, Гарадоцкага і Сураскага раёнаў у тыл празь Віцебскую браму ў нямецкім фронце. У лістападзе 1942 году атрад Райцава пераўтварылі ў партызанскую брыгаду імя камсамолу^[1]. Да яе далучыліся партызанскі атрад імя Сяргея Лазо і атрад «Сібірак».

У ходзе Нямецка-савецкую вайну Райцаў быў паранены, атрымаўшы інваліднасьць. Таксама ён страціў 14 родзічаў. Нямецкія захопнікі расстралялі бацьку Фядота Пахомавіча, маці Пелагею Сьцяпанаўну і сястру Кацярыну з малалетнім сынам. Зь нямецкай няволі не вярнуліся сёстры Марыя і Соф'я^[1]. У сьнежні 1943 году частку брыгады імя камсамолу накіравалі ў Сеньненскі раён. З астатніх 363 партызанаў утварылі пяхотны полк у складзе Чырвонай арміі. У 1943—1945 гадоў Райцаў узначальваў Сураскі раённы выканаўчы камітэт.

Ад 1955 году кіраваў Дзьвінскай управай асушальных сетак. За гэта атрымаў ордэн Знак пашаны, а ў 1966 годзе і годнасьць заслужанага мэліяратара Беларускай ССР. Захаваў архіў партызанскай брыгады імя камсамолу, які ягоная жонка перадала Віцебскі абласны музэй^[1].

Памяць

20 кастрычніка 2017 году Віцебскі гарадзкі Савет дэпутатаў перайменаваў Школьную вуліцу ў вуліцу Данілы Райцава. 21 жніўня 2020 году Віцебскі гарадзкі выканаўчы камітэт прысвоіў школе № 42 імя Данілы Райцава, дзе ў 2022 годзе адчынілі яго музэйны пакой. Па праспэкце Люднікава на доме № 15 зьмясьцілі памятную дошку пра Райцава як камандзіра партызанскай брыгады і ганаровага грамадзяніна Віцебска. Курынская школа зьмяшчала сьцяг брыгады, якой загадваў Райцаў. Беларускі дзяржаўны музэй гісторыі Вялікай Айчыннай вайны зьмяшчаў матэрыялы пра Райцава.

Бібліяграфія

• Райцаў Даніла Фядотавіч // Беларусь у Вялікай Айчыннай вайне, 1941–1945: энцыкл. / рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд) [і інш.]. - Мн., 1990. - С. 521.
• Райцаў Даніла Фядотавіч // Памяць: гіст.-дакум. хроніка Віцебска : у 2 кн. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]; склад. А.І. Мацяюн. - Мн., 2003. - Кн. 2. – С. 565.
• Райцаў Даніла Фядотавіч // Памяць: Віцеб. р-н: гіст.-дакум. хронікі гарадоў і р-наў / рэд. кал.: А. П. Красоўскі [і інш.]; уклад. У. І. Мезенцаў. - Мн., 2004. - С. 682.