Віцебскі павет

Ві́цебскі паве́т — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Віцебскага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Сталіца — места Віцебск.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Віцебскі павет (неадназначнасьць).

Віцебскі павет лац. Viciebski paviet
Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае
Статус	павет Вялікага Княства Літоўскага[d]
Адміністрацыйны цэнтар	Віцебск
Старосты	Старосты віцебскія
Насельніцтва	гл. Дэмаграфія
Час існаваньня	канец XIV ст. — 1772
Месцазнаходжаньне Віцебскага павету
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Гісторыя

Рысунак места Віцебску, 1664 г.

Утварыўся ў канцы XIV ст. па скасаваньні Віцебскага княства^[1]. У 1508 годзе з заснаваньнем Віцебскага ваяводзтва ўвайшоў у ягоны склад. У 1514 годзе паўночная частка павету зь Вяліжам і Жэжыцам адышла да Маскоўскай дзяржавы^[2].

У цэнтры Віцебску, XVIII ст.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў, як і іншыя паветы Літвы, атрымаў удакладненыя межы. У 1582 годзе па заканчэньні Інфлянцкай вайны ў склад павету вярнулася Вяліская воласьць^[3].

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Віцебскага павету ліцьвінамі: «литвин Велижского повету Яремка» (1607 год)^[4], «приехали Велижские торговые люди… а сказывали: уже намъ, нашей Литве худо стало…» (1609 год)^[5], «литвин, из Витепска, Иванко Мещеринов» (1609 год)^[6], «…приехали <…> из Велижа два литвина Кузька Федоров да Иванко Офромеев…»^[7], «…приехал на Велиж, стал на посаде, у литвина у Степанка»^[8] (абодва 1609 год), «литвин малой Стенка, Борисовской волости Велижского повета» (1609—1610 гады)^[9], «…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин^[a] белорусец Витепского повету» (1627 год)^[12], «литвин торговый человек суроженин Мишко Васильев» (1628 год)^[13], «литвин торговый человек суроженин Васька с сыном с своим с Мишкою» (1629 год)^[14], «литвин Александр Лабыт… шляхтич Витебского повету» (1632 год)^[15], «Велижского уезда <…> литвин Васка Шавра, меня излаял и назвал меня москалем» (1644 год)^[16], «[из Витебска] литвин… Гришка Яновский» (1647 год)^[17], «литвина… витепского торгового человека мещанина Остафья Андреева сына Пажанка» (1668 год)^[18], «…в распросе своем сказал: зовут его Сенькою Тихонов сын, родом литвин, города Витебска крестьянский сын деревни Гавриленки» (1684—1685 гады)^[19].

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) тэрыторыя павету апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі.

Сымболіка

Харугва павету была аднолькавай з Аршанскай — зялёнага колеру з выявай Пагоні ў цэнтры^[20].

Мескія гербы атрымалі Віцебск, Вяліж, Гарадок, Сураж.

Геаграфія

Плян маёнтку Тадуліна, XVIII ст.

Знаходзіўся на паўночным усходзе краіны, на поўначы межаваў з Маскоўскай дзяржавай, на ўсходзе — з Смаленскім паветам Смаленскага ваяводзтва, на поўдні — з Аршанскім паветам Віцебскага ваяводзтва, на захадзе — з Полацкім ваяводзтвам.

У склад Віцебскага павету ўваходзіла тэрыторыя Віцебскага гродавага, Вяліскага, Сураскага, Усьвяцкага^[21] і Азярышчанскага старостваў і прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.

На тэрыторыі павету знаходзіліся месты і мястэчкі: Азярышча, Астроўна, Бабінавічы, Віцебск, Вяліж, Гарадок, Дабрамысьлі, Калышкі, Лёзна, Мікулін, Рудня, Сенна, Сураж, Усьвяты, Янавічы. Магдэбурскае права мелі Азярышча (1583), Астроўна (XVIII ст.), Віцебск (17.03.1597), Вяліж (20.03.1585).

Дэмаграфія

У сярэдзіне XVII ст. Віцебскі павет налічваў 10 035 дымоў. Паводле сучасных падлікаў, да вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) колькасьць насельніцтва складала каля 70 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 27 тыс. чал.^[22]

Ураднікі

Асноўны артыкул: Старосты віцебскія

Віцебская шляхта абірала двух паслоў на Вальны сойм і двух дэпутатаў на Галоўны Трыбунал.

Архітэктура

Драўляная

У XVII ст. на Віцебшчыне склалася самабытныя архітэктурная школа. Характэрная рыса школы — ярусныя кампазыцыі, дзе кожны аб’ём быў самастойнай архітэктурнай адзінкай і адначасна падпарадкоўваўся агульнай кампазыцыі будынка. Помнікі Віцебскай школы дойлідзтва не захаваліся.

• Помнікі традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры
• 
  Ільлінская царква, Задзьвіньне
• 
  Траецкая царква, Пескавацік
• 
  Траецкая царква, Маркаўшчына
• 
  Мікольская царква, Маркаўшчына

• 
  Пятніцкая царква, Шыдлоўшчына
• 
  Юр’еўская царква, Юр’ева Горка
• 
  Царква Яна Багаслова, Плоская гара
• 
  Пакроўская царква, Вейна

Мураваная

У XVIII ст. на Віцебшчыне пашырылася будаваньне мураваных сакральных будынкаў у стылі віленскага барока.

• Помнікі архітэктуры віленскага барока
• 
  Фарны касьцёл і царква Зьвеставаньня, Віцебск
• 
  Касьцёл Сьвятога Антонія і Ўваскрасенская царква, Віцебск
• 
  Прачысьценская царква, Віцебск
• 
  Царква Сьвятых Барыса і Глеба, Віцебск

• 
  Царква Сьвятых Пятра і Паўла, Віцебск
• 
  Уваскрасенская (Заручаўская) царква, Віцебск
• 
  Ільлінская царква, Вяліж
• 
  Траецкі касьцёл, Сенна

• Помнікі грамадзянскай архітэктуры
• 
  Палац Кудзіновічаў, Віцебск
• 
  Ратуша, Віцебск
• 
  Ратуша, Вяліж

Глядзіце таксама

• Віцебскі павет (Расейская імпэрыя)

Заўвагі

1. Ранейшыя сьведчаньні ўжываньня канструкцыі «родам ліцьвін (літоўка)»: «сіи Андрѣи бяше родомъ Литвинъ, сынъ Ерденевъ, Литовскаго князя»^[10] (Траецкі летапіс пад 1289 годам); «литвин родом» (жывот Даўмонта Пскоўскага першай трэці XIV стагодзьдзя^[11]); «родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа» пра дачку вялікага князя літоўскага Гедзіміна (Ніканаўскі летапіс 1526—1530 гадоў, адкуль перайшло ў Ліцавы летапісны звод 1568—1576 гадоў)