Куранец

Куране́ц^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Пеле. Цэнтар сельсавету Вялейскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 962 чалавекі. Знаходзіцца за 7 км на паўночны ўсход ад Вялейкі, за 0,2 км ад чыгуначнай станцыі Куранец; на шашы Вялейка — Докшыцы (Р29).

Куранец лац. Kuraniec
Гомсін камень і ўскраіна вёскі
Першыя згадкі:	1519
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Вялейскі
Сельсавет:	Куранецкі
Насельніцтва:	962 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1771
Паштовы індэкс:	222415
СААТА:	6213844036
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	54°33′19″ пн. ш. 26°57′52″ у. д.
Куранец на мапе Беларусі ± Куранец Куранец
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Куранец — даўняе места гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны). Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся драўляны касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі, помнік архітэктуры XVII ст.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Куранец разам з возерам Нарач і ракой Нарач упамінаецца ў лацінскамоўнай грамаце вялікага князя Жыгімонта Кейстутавіча віленскаму катэдральнаму касьцёлу Сьвятога Станіслава ад 2 лютага 1436 году («districtum Kureniecz», «lacu Norocz», «flavium Norocz»)^[a].

У 1539 году ў Куранцы збудавалі царкву, у 1665 годзе — касьцёл. У гэты ж час паселішча атрымала статус места.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Куранец апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам воласьці Вялейскага павету Віленскай губэрні. Статус паселішча панізілі да мястэчка. У XIX стагодзьдзі тут праводзіліся вялікія кірмашы. На 1866 год у Куранцы было 208 дамоў. У пачатку XX ст. існавалі валасная ўправа, 2 царквы, расейская царкоўнапрыходзкая школа.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Куранец занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Куранец абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР^[2]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Куранец апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Вялейскага павету Віленскага ваяводзтва.

У 1939 годзе Куранец увайшоў у БССР, дзе 15 студзеня 1940 году стаў цэнтрам Куранецкага раёну (з 1946 году ў Вялейскім раёне). 12 кастрычніка 1940 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 25 чэрвеня 1941 да 2 ліпеня 1944 году Куранец знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху. 16 ліпеня 1954 году статус паселішча панізілі да вёскі. На 1972 год тут быў 446 двароў, на 1997 год — 493, на 1998 год — 473. У 2000-я гады Куранец атрымаў афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касьцёл, каля 1900 г.
• 
  Касьцёл, да 1939 г.
• 
  Царква, 1902 г.
• 
  Царква, 1938 г.

• 
  Рынак, да 1918 г.
• 
  Рынак, да 1939 г.
• 
  Рынак, да 1939 г.
• 
  Помнік паўстанцам, 1930-я гг.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1866 год — 1269 чал.^[3]; 1887 год — 1765 чал.
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 2368 чал.; 1921 год — 1629 чал.^[4]; 1972 год — 1427 чал.; 1997 год — 1137 чал.^[5]; 1998 год — 1115 чал.^[6]; 1999 год — 1093 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 962 чал.

Інфраструктура

У Куранцы працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, амбуляторыя, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Папаніна вуліца	Мядзельская вуліца
Свабоды плошча	Рынак пляц

У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаецца Смаргонская вуліца^[7].

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Магіла ўдзельнікаў нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) і польскіх жаўнераў, палеглых ў 1919—1920 гадох
• Могілкі юдэйскія
• Царква Раства Багародзіцы (1870; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (1652, 1810, 1928)

Галерэя

• Краявіды Куранцу
• 
  Магіла паўстанцаў
• 
  Царква Раства Багародзіцы
• 
  Новы касьцёл
• 
  Уязны знак

Заўвагі

1. Акты Литовской Метрики. — Т. 1. — Варшава, 1896. — С. 5.