Любань

Лю́бань — места ў Беларусі, на рацэ Арэсе. Адміністрацыйны цэнтар Любанскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 10 917 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 152 км на поўдзень ад Менску, за 25 км ад чыгуначнай станцыі Ўрэчча (лінія Баранавічы — Асіпавічы); аўтамабільныя дарогі на Глуск, Жыткавічы, Вызну, Салігорск і Слуцак.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Любань (неадназначнасьць).

Любань лац. Lubań
Гістарычная Новая сынагога
Герб Любані Сьцяг Любані
Першыя згадкі:	1566
Горад з:	1968
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Любанскі
Вышыня:	138 м н. у. м.
Насельніцтва:	10 917 чал. (2018)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1794
Паштовы індэкс:	222451
СААТА:	6234501000
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	52°48′0″ пн. ш. 27°59′40″ у. д.
Любань на мапе Беларусі ± Любань Любань
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://lyuban.minsk-region.by/

Любань — даўняе мястэчка гістарычнай Случчыны (частка Наваградчыны).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Любань як мястэчка Ярэміцкай воласьці Наваградзкага ваяводзтва датуецца 1566 годам. Мясьціна ўваходзіла ў склад Слуцкага княства і знаходзілася ў валоданьні Алелькавічаў.

У 1560-я гады ў Любані было 35 двароў^[2]. У 1582 годзе сыны князя слуцкага Юрыя Алелькавіча падзялілі паміж сабою ўладаньні, што засталіся ім у спадчыну ад бацькі. Частка земляў і маёмасьці, у тым ліку Любань, трапіла да малодшага Алелькі — Аляксандра^[3]. У 1589—1621 гадох Любань знаходзілася ў часовым валоданьні слуцкіх купцоў Тышэвічаў, якія трымалі мястэчка ў закладзе за грошы, пазычаныя ў іх князем. У 1617 годзе^[2] мясьціна адыйшла да мужа памерлай Соф’і Алелькаўны Януша Радзівіла.

На 1648 год у Любані быў 81 двор, паводле іншых зьвестак на сярэдзіну XVII стагодзьдзя — 161 двор^[2]. 28 лістапада 1661 году князь Багуслаў Радзівіл выдаў статут, які рэгуляваў павіннасьці любанцаў. Мяшчане мусілі плаціць чынш, выконваць работы з аднаўленьня гацяў і плацінаў, будаваць масты. Жыхары мястэчка вызваляліся ад работаў на карысьць князя. Б. Радзівіл зацьвердзіў самакіраваньне Любані на чале з бургамістрам, даў мяшчанам права апэляцыі да старосты Слуцкага княства. Магнацкая адміністрацыя ня мела права караць мяшчанаў — біць розгамі, кулакамі і інш. На 1682 год — 100 двароў. У 1791 годзе мястэчка ўвайшло ў склад новаўтворанага Случарэцкага павету.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Любань апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Бабруйскім павеце Менскай губэрні. У гэты час у мястэчку дзеяла царква, працавалі 2 млыны і карчма. 4 верасьня 1794 году каля мястэчка адбылася бітва паміж 2-тысячным аддзелам паўстаўнцаў пад камандаю Стафана Грабоўскага і расейскімі карнікамі. У 1808 годзе Любань увайшла ў склад Забалацкай воласьці. У гэты час тут было 76 дымоў. У 1839 годзе адкрылася царкоўнапрыходзкая школа. На 1846 год — 90 двароў, працавалі вадзяны млын і карчма, на 1867 год — 133 двары, дзеялі царква і 2 юдэйскія малітоўныя дамы.

На 1884 год у Любані было 136 двароў. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 157 двароў, дзеялі царква і сынагога, працавалі царкоўнапрыходзкая і 2 юдэйскія малітоўныя школы, заезны двор, 6 крамаў і крупадзёрка. Побач зь мястэчкам існавала аднайменная сяло, дзе было 108 двароў, хлебазапасны магазын, карчма. У 1907 годзе ў Любані адкрылася расейская народная вучэльня. На 1909 год — 339 двароў, працавала паштова-тэлеграфная кантора.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Любань занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Любань абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР. У кастрычніку — лістападзе 1920 году каля Любані праходзіла разьмежаваньне паміж бальшавікамі і польскім войскам. 26 траўня 1922 году мястэчка ўвашло ў склад Слуцкага павету БССР. На 1923 год тут было 232 двары, на 1924 год — 351. 17 ліпеня 1924 году Любань стала цэнтрам раёну. У гэты час працавалі сельсагаспадарчае і спажывецкае таварыствы, рыбаарцель, шавецкая і кравецкая майстэрні, хлебапякарня. 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 28 ліпеня 1941 да 30 чэрвеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1966 годзе на поўнач ад Любані, на рацэ Арэсе збудавалі вялікае вадасховішча. 7 сакавіка 1968 году паселішча атрымала статус места. У красавіку 2009 году мясцовыя ўлады разбурылі старадаўнюю драўляную сынагогу, не зважаючы на пратэсты грамадзкасьці^[4].

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Месца бітвы 4.09.1794 г. І. Аткінсон, 1899 г.
• 
  Шырокая вуліца. К. Лагун, 1935 г.
• 
  Надрэчная вуліца. К. Лагун, 1935 г.
• 
  Надрэчная вуліца. К. Лагун, 1936 г.

• 
  Мост цераз Арэсу. К. Лагун, 1935 г.
• 
  Рынак. К. Лагун, 1930-я гг.
• 
  Гульня ў валейбол. К. Лагун, 1930-я гг.
• 
  Сынагога, да 1941 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVI стагодзьдзе: 1566 год — 225 чал.^[5]
• XVII стагодзьдзе: 1677 год — 75 чал.; 1682 год — каля 650 чал.
• XVIII стагодзьдзе: 1793 год — 286 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1808 год — 499 чал.; 1834 год — 197 чал.^[6]; 1867 год — 628 чал.^[7]; 1884 год — каля 500 чал.^[8]; 1897 год — 941 чал. у мястэчку Любані і 815 чал. у сяле Любані
• XX стагодзьдзе: 1909 год — 2014 чал.; сьнежань 1919 году — 2211 чал.; 1923 год — 1680 чал.^[9], зь іх 863 беларусы і 817 жыдоў^[10]; 1939 год — 3048 чал.; 1959 год — 3,7 тыс. чал.; 1970 год — 6,7 тыс. чал.; 1991 год — 11,6 тыс. чал.; 1997 год — 12,1 тыс. чал.^[11]; 1998 год — 12,2 тыс. чал.^[12]
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 11,7 тыс. чал.; 2009 год — 11 256 чал.^[13] (перапіс); 2011 год — 11,3 тыс. чал.^[14]; 2015 год — 11 114 чал.^[15]; 2016 год — 11 000 чал.^[16]; 2017 год — 10 973 чал.^[17]; 2018 год — 10 917 чал.^[1]

Рэлігія

У Любані дзеяюць царква Сьвятога Спаса (Спаса-Праабражэнская) і касьцёл Маці Божай Фацімскай.

Адукацыя

У Любані працуюць 3 сярэднія, музычная і дзіцяча-юнацкая спартовая школы, 7 дашкольных установаў.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне ажыцьцяўляюць лякарня і паліклініка.

Культура

Дзеюць дом культуры, 2 бібліятэкі.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Інтэрнацыянальная вуліца	Паддубская вуліца
Леніна вуліца	Новажыдоўская вуліца Тальская вуліца
Першамайская вуліца	Надрэчная вуліца
Савецкая вуліца	Шырокая вуліца[18]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, лёгкай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці. Рыбакамбінат «Любань».

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Любані
ПУП «Таль-агра» РУП «Экспэрымэнтальная база „Любанская“» ААТ «Любанскі райаграсэрвіс» ТАА «Аграэнэргасэрвіс» Любанскі сыраробны завод ААТ «Слуцкі сыраробны камбінат» ААТ «Любанскі льнозавод»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Дзее Любанскі музэй народнай славы. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Любань»^[19].

Славутасьці

• Дом сьвятара (пачатак ХХ ст.)
• Могілкі юдэйскія
• Сынагога (цяпер музычная школа)

Страчаная спадчына

• Сынагога (ХІХ ст.)

Галерэя

• Краявіды Любані
• 
  Юдэйскія могілкі
• 
  Новая царква
• 
  Новы касьцёл
• 
  Вуліца

Асобы

• Міхаіл Стралец (нар. 1959) — гісторык-германіст, доктар гістарычных навук, прафэсар
• Іван Сяржанін (1898—1973) — заоляг, сябар-карэспандэнт НАН Беларусі