Моўчадзь

Мо́ўчадзь^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Моўчадзі. Цэнтар сельсавету Баранавіцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 661 чалавек. Знаходзіцца за 33 км на паўночны захад ад Баранавічаў; на аўтамабільнай дарозе Баранавічы — Зьдзецел Р108^[2]. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Ліда (не займаецца прыёмам-адпраўкай грузаў, найбліжэйшая грузавая станцыя — Міцкевічы).

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Моўчадзь (рака).

Моўчадзь лац. Moŭčadź
Вуліца мястэчка
Дата заснаваньня:	1503
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Баранавіцкі
Сельсавет:	Маўчадзкі
Вышыня:	193 м н. у. м.
Насельніцтва:	661 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 163
Паштовы індэкс:	225340
СААТА:	1204854046
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	53°18′46″ пн. ш. 25°41′57″ у. д.
Моўчадзь на мапе Беларусі ± Моўчадзь Моўчадзь
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Моўчадзь — даўняе мястэчка гістарычнай Слонімшчыны (частка Наваградчыны).

Назва

На думку навукоўцаў, тапонім Моўчадзь (як і адпаведны гідронім) мае балцкае паходжаньне або ўтварыўся ад асабістага імя^[3].

Назва вёскі на іншых мовах: рас. Молчадь, польск. Mołczadź, ідыш Meitshet.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Моўчадзь упамінаецца ў 1-й палове XV ст., калі тут заснавалі касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы. З 1486 году ў пісьмовых крыніцах паселішча значыцца як мястэчка Слонімскага павету, уладаньне вялікіх князёў.

У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1654 годзе Моўчадзь зруйнавалі маскоўскія захопнікі, па чым улады Рэчы Паспалітай вызвалілі яе ад падаткаў. У 1660-я гады маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Халецкіх, у 1716—1770 гадох — Юдзіцкіх, пазьней — Тызэнгаўзаў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Моўчадзь апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Слонімскім павеце. У 1860-я гады ў мястэчку было 127 двароў, дзеялі касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы (ліквідаваны расейскімі ўладамі ў 1867 годзе) царква, капліца і 2 юдэйскія малітоўныя дамы, штогод праводзілася 4 кірмашы. У 1879 годзе адбыўся вялікі пажар, які зьнішчыў паселішча. На 1886 год тут было 45 двароў 2 царквы, 3 сынагогі, школа, бровар, торг у нядзелі, 4 кірмашы.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Моўчадзь занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Моўчадзь абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, у Баранавіцкі павет («падраён») Баранавіцкага раёну^[4]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Моўчадзь апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Слонімскім, з 1926 году — у Баранавіцкім павеце.

У 1939 годзе Моўчадзь увайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету Гарадзішчанскага раёну, з 25 сьнежня 1962 году ў Баранавіцкім раёне. Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1998 год тут было 369 двароў, на 1999 год — 348. У 2000-я гады Моўчадзь атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».

У 2021 годзе памагатыя рэжыму Лукашэнкі разбурылі млын, помнік архітэктуры пачатку XX стагодзьдзя.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Панарама, 1915 г.
• 
  Панарама, 1917 г.
• 
  Панарама, 1917 г.
• 
  Касьцёл, да 1918 г.

• 
  Царква-мураўёўка, да 1918 г.
• 
  Царква, да 1918 г.
• 
  Рынак, да 1918 г.
• 
  Станцыя, 1916 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 363 муж., зь іх шляхты 6, духоўнага стану 2, мяшчанаў-юдэяў 183, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 169, жабракоў 3^[5]; 1865 год — 737 чал.; 1885 год — 1128 чал. (524 муж. і 604 жан.), зь іх 702 юдэі^[6]; 1886 год — 479 чал.^[7][8]
• XX стагодзьдзе: 1921 год — 1483 чал.^[9][10]; 1998 год — 882 чал.^[11]; 1999 год — 870 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2010 год — 661 чал.

Інфраструктура

У Моўчадзі працуюць сярэдняя школа, школа-інтэрнат, дашкольная ўстанова, лякарня.

У 1990-я гады ў вёсцы збудавалі новы касьцёл.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Кірава вуліца	Калесьніцкая вуліца[12]
Савецкая вуліца	?

З урбананімічнай спадчыны Моўчадзі да нашага часу гістарычную назву захавала толькі Слонімская вуліца. Гістарычны Рынак цяпер ня мае афіцыйнай назвы. Таксама ў мястэчку існавалі вуліцы Рыбацкая і Юрздыка.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Карчма (канец ХІХ ст.)
• Могілкі юдэйскія
• Сынагога (канец ХІХ ст.)
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1869—1873; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы
• Млын (пачатак ХХ ст.)

Галерэя

• Краявіды Моўчадзі
• 
  Царква
• 
  Млын
• 
  Старая камяніца
• 
  Могілкі юдэйскія

Асобы

• Аляксандар Данілевіч (1877—1949) — пэдагог, публіцыст, матэматык