Смалявічы

Смаляві́чы — места ў Беларусі, на рацэ Плісе. Адміністрацыйны цэнтар Смалявіцкага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 16 784 чалавекі^[2]. Знаходзяцца за 35 км на ўсход ад Менску; чыгуначная станцыя на лініі Менск — Ворша. Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з Ігуменам, Лагойскам, Сьмілавічамі.

Смалявічы лац. Smalavičy
Вуліца места
Герб Смалявічаў Сьцяг Смалявічаў
Першыя згадкі:	1448
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Смалявіцкі
Плошча:	16,45 км²
Вышыня:	175 м н. у. м.
Насельніцтва:	16 784 чал. (2018)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1776
Паштовы індэкс:	222210
СААТА:	6248501000
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	54°1′22″ пн. ш. 28°4′19″ у. д.
Смалявічы на мапе Беларусі ± Смалявічы Смалявічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
https://smolevichi.gov.by

Смалявічы — даўняе мястэчка гістарычнай Меншчыны. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася збудаваная ў стылі барока драўляная царква Сьвятога Мікалая, помнік архітэктуры XVIII ст., зруйнаваны расейскімі ўладамі^[3].

Назва

Тапонім Смалявічы ўтварыўся ад слова смала, бо галоўным промыслам жыхароў на працягу многіх стагодзьдзяў была яе здабыча з драўніны^[4].

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Смалявічаў

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Смалявічы (Смальнявічы) як уладаньне крэўскага намесьніка Алехны Даргіевіча датуецца 1448 годам^[5]. Існуюць зьвесткі, што ў 1508 годзе вялікі князь падараваў паселішча гетману Канстантыну Астроскаму^[5]. Аднак гісторык Вячаслаў Насевіч прыйшоў да высновы, што пэргамін з гэтай згадкай трэба вызнаць фальсыфікацыяй, зробленай недзе ў XVII або нават XVIII стагодзьдзі^[6]

У 2-й палове XVI стагодзьдзя Смалявічы перайшлі ў валоданьне роду Радзівілаў, у чыіх руках заставаліся потым на працягу амаль трох стагодзьдзяў. У 1586 годзе староста барысаўскі і гетман вялікі Крыштап Радзівіл заснаваў тут мястэчка. Паводле інвэнтару на 1588 год, мястэчка Смалявічы было цэнтрам маёнтку, ў склад якога ўваходзіла сяло Смалявічы.

У пачатку XVII стагодзьдзя, як сьведчаць інвэнтары, у мястэчку Смалявічах было 4 вуліцы — Менская, Барысаўская, Царкоўная і Дворная; колькасьць двароў дасягнула 138. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) Смалявічы трапілі пад маскоўскую акупацыю, у выніку якой у тут засталося толькі 77 двароў (на 1669 год)^[6]. Паводле інвэнтару, на 1781 год у мястэчку было 5 вуліцаў — да чатырох ранейшых далучылася вуліца Прудовая; двароў налічвалася 74.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Плян Смалявічаў, 1927 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Смалявічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе з 1795 году сталі цэнтрам воласьці Барысаўскага павету. Сьпярша мясьціна знаходзілася ў валоданьні Вітгенштэйнам, потым Гагенлёэ. У пачатку ХІХ стагодзьдзя тут існаваў палац, які згарэў у 1819 годзе. У 1871 годзе каля Смалявічаў збудавалі чыгуначную станцыю Вітгенштэйнаўская. На 1863 год у мястэчку існавалі расейская земская народная вучэльня, паштова-тэлеграфны аддзел, бровар, рамесныя майстэрні вытворчасьці вопраткі і абутку, кузьні.

Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Смалявічах было 299 двароў, дзеялі 2 царквы, капліца, працавалі валасная ўправа, земская народная вучэльня, паштова-тэлеграфная кантора, бровар, рамесныя майстэрні вырабу абутку і адзеньня, 8 кузьняў. У пачатку XX стагодзьдзя працавалі наступныя прамысловыя прадпрыемствы: фабрыкі лесапільная і дрэваапрацоўчая (з 1894 году), лесапільная і мукамольная (з 1890 году), лесапільная мануфактура (з 1895 году), гута «Вікторыя» (з 1909 году). У 1908 годзе местачкоўцы зьвярнуліся да расейскіх уладаў з просьбай не руйнаваць старую царкву па сканчэньні будаваньня мураўёўкі. Адмыслова скліканая камісія пастанавіла, што царква 1759 году пабудовы ня мае каштоўнасьці і таму яе можна зьнішчыць^[3].

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Смалявічы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Смалявічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары мястэчка і воласьці накіроўвалі ў Народны Сакратарыят БНР скаргі на дзеяньні нямецкіх войскаў^[7]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП (б) Беларусі Смалявічы ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, у Менскі павет («падраён») Менскага раёну^[8]. У 1919—1920 гадох мястэчка займалі польскія войскі.

У 1924 годзе Смалявічы сталі цэнтрам раёну. У 1938 годзе яны атрымалі афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 26 чэрвеня 1941 да 2 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

7 сакавіка 1968 году Смалявічы атрымалі статус места. 5 верасьня 2000 году афіцыйна зацьвердзілі мескі герб^[9]. 13 верасьня 2008 году ў парку каля каталіцкай капліцы адбылося ўрачыстае адкрыцьцё помніка Сьвятому Валянтыну^[10]. 18 чэрвеня 2008 году ў склад Смалявічаў улучылі вёскі Крыніцу, Рабы Слуп і Ўборкі^[11].

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Вуліца Царкоўная. Царква Сьвятога Мікалая, сакавік 1909 г.
• 
  Бакавы фасад царквы, каля 1910 г.
• 
  Інтэр’ер царквы, 23 сакавіка 1909 г.
• 
  Рынак, да 1918 г.

• 
  Рынак, да 1918 г.
• 
  Царква-мураўёўка, да 1918 г.
• 
  Царква-мураўёўка, 1918 г.
• 
  Станцыя Вітгенштэйнаўская, 1880-я гг.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVII стагодзьдзе: 1601 год — каля 1 тыс. чал.^[5]
• XVIII стагодзьдзе: 1781 год — каля 450 чал. у мястэчку Смалявічах і каля 140 чал. у вёсцы Смалявічах^[6]; 1796 год — 737 чал.^[6]
• XIX стагодзьдзе: 1855 год — каля 800 чал.; 1889 год — каля 1 тыс. чал.^[12]; 1897 год — 2757 чал.^[13]; 1900 год — больш за 3 тыс. чал.^[14]
• XX стагодзьдзе: 1939 год — 6,8 тыс. чал.; 1975 год — 10 тыс. чал.; 1991 год — 13,9 тыс. чал.; 2000 год — 14,1 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2001 год — 14 тыс. чал.^[15]; 2006 год — 14,2 тыс. чал.; 2007 год — 14,2 тыс. чал.; 2009 год — 15 092 чал.^[16] (перапіс); 2016 год — 16 547 чал.^[17]; 2017 год — 16 643 чал.^[2]; 2018 год — 16 784 чал.^[1]

Адукацыя

У Смалявічах працуюць 3 сярэднія, музычная і спартовая школы, 5 дашкольных установаў.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць мескія лякарня і паліклініка.

Культура

Дзеюць 3 бібліятэкі, дом культуры, дом народнай творчасьці, кінатэатар.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Ленінская вуліца	Могілкавая вуліца
Першамайская вуліца	Чарніцкая вуліца
Працоўная вуліца	1-ы Царкоўны завулак 2-гі Царкоўны завулак
Савецкая вуліца	Менская вуліца Барысаўская вуліца (частка)[18]
Сацыялістычная вуліца	Царкоўная вуліца
?	Дворная вуліца
?	Прудовая вуліца
?	Рынак пляц

Эканоміка

Прадпрыемствы машынабудаваньня, будаўнічых матэрыялаў, харчовай, лясной і дрэваапрацоўчай прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Смалявічаў
ААТ «Смалявіцкі досьледна-мэханічны завод» ААТ «Смалявіцкі малочны завод» РУВП «Смалявіцкі досьледны завод» УП «Смалявіцкі райпрамкамбінат» КУП «Смалявіцкі завод жалезабэтонавых вырабаў» КУП «Смалявіцкі раённы камбінат побытавага абслугоўваньня»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

• Гатэлі: «Вясна», «Прыазёрная»^[19].

Славутасьці

• Забудова гістарычная (пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Могілкі юдэйскія
• Сынагога (XIX ст.)

Страчаная спадчына

• Касьцёл
• Царква Аляксандра Неўскага (1910; мураўёўка)
• Царква Сьвятога Мікалая (XVIII ст.)

Галерэя

• Краявіды Смалявічаў
• 
  Адміністрацыя
• 
  Касьцёл Сьвятога Валянціна
• 
  Царква
• 
  Дом культуры

Асобы

• Уладзімер Алейнік (нар. 1959) — спартовец-скакун у ваду
• Пятро Краўчанка (нар. 1950) — палітык і дыплямат, міністар замежных справаў, амбасадар у Японіі і Філіпінах
• Аляксандар Кулінковіч (1972—2018) — беларускі рок-музыка, заснавальнік і вакаліст гурта «Neuro Dubel»
• Гаўрыла Ціхаў (1875—1960) — астраном, сябар-карэспандэнт АН СССР, ганаровы акадэмік АН Беларусі