Пружанскі палацык

Устано́ва культу́ры «Музэ́й-сядзі́ба Пружа́нскі пала́цык» — музэй у Пружанах Берасьцейскай вобласьці Беларусі. Разьмешчаны ў будынку мескага сядзібнага дому XIX стагодзьдзя па адрасе: вул. Савецкая, 50. Сядзіба — помнік сядзібна-паркавай архітэктуры нэарэнэсансу, адзіная адноўленая такога тыпу ў Беларусі^[1].

Хуткія факты Месцазнаходжаньне, Адрас ...

Музэй-сядзіба Пружанскі палацык

Месцазнаходжаньне	Пружана, Беларусь
Адрас	вул. Савецкая, 50
Тэматыка калекцыі	краязнаўчая, мастацкая
Плошча экспазыцыі	386 м²
Створаны	1993^[a] 1999^[b] г.
Заснавальнік	Валенці Швыкоўскі
Дырэктар	Юры Зялевіч
Геаграфічныя каардынаты	52°33′55.12″ пн. ш. 24°27′27.57″ у. д.
Музэй-сядзіба Пружанскі палацык на мапе Беларусі Музэй-сядзіба Пружанскі палацык
museum.pruzhany.by

Remove ads

Мінуўшчына

Старая сядзіба

На пачатку XIX стагодзьдзя сядзіба, якая пасьля апошняга падзелу Рэчы Паспалітай перайшла ва ўласнасьць Румянцавых, уяўляла сабою даволі вялікі гаспадарчы комплекс. У склад сядзібы ўваходзілі панская хата і 5 дваровых пабудоваў (найхутчэй драўляныя). З паўночнага і заходняга боку прымыкаў зялёны масіў^[2].

Пасьля пераходу ва ўласнасьць Швыкоўскіх сядзіба займела абсалютна адрозны ад плянаў пачатку стагодзьдзя выгляд. Быў пабудаваны новы двухпавярховы жылы дом з сасновага брусу. Ён быў павернуты тарцом да дарогі, што вяла ў места. Колькасьць іншых сядзібных пабудоваў дасягнула 10^[2]. Агульная плошча маёнтку складала 4 тысячы дзесяцінаў^[3].

Разбудова

Атрымаўшы пасьля сьмерці бацькі ў 1843 маёнтак ва ўласнасьць, маршалак Валенці Швыкоўскі заняўся далейшай рэканструкцыяй комплексу. Ён збудаваў у сваім маёнтку два заводы: бровар і цагельню, якая, імаверна, вырабляла цэглу і для перабудовы палацыку. Пры ім сядзіба займела той выгляд, які яна мае ў цяперашні час^[2]. Аўтарам праекту лічыцца архітэктар італьянскага паходжаньня Францішак Лянчы, хоць наўпроставых доказаў ягонага аўтарства няма. Аднак пры стварэньні сядзібы выкарыстаныя менавіта тыя асноўныя прыёмы і прынцыпы, якія распрацаваў Лянчы для пабудоваў такога кшталту^[4].

За Валентам Швыкоўскім пры палацыку была пабудаваная аранжарэя з чырвонай цэглы. Яна мела гонтавы дах, 2 ганкі, 9 дзьвярэй і 9 вокнаў. Даўжыня будынку складала 8 сажняў 1 аршын (17 м). Усярэдзіне падзелены на 6 пакояў з дашчанай падлогай. У памяшканьнях стаялі тры печы і комін^[2]. У аранжарэі і цяпліцах расло 100 найменьняў кветак і 60 дрэваў, у асноўным экзатычных — камэліі, валькамэрыі, адаліі, мацыёлы, пальмы, агавы, мірты, воскавыя, апэльсінавыя і лімонныя дрэвы^[4]. Этнограф Федароўскі пісаў:

	На ўсю Літву была вядома аранжарэя Швыкоўскіх. Падобнай ёй ня мелі і Радзівілы
—Міхал Федароўскі, Радзіма.орг

У аранжарэі быў так званы «трэпгаўз», дзе захоўваліся ёмістасьці з рашчынамі ды хімікатамі.

Разам з маёнткам была ўпарадкаваная таксама тэрыторыя парку, які быў пераплянаваны ў пэйзажны. Ягоная плошча склала 8 га. Уздоўж алеяў разьмяшчаліся лавы для адпачынку, канал на паўночным ускрайку сядзібы пераходзіў у сажалку з выспай, злучаны зь берагам мастком. У 1908—1912 парк быў пашыраны за іншы бок каналу, у ім былі насаджаныя іншаземныя расьліны. У 1939 року гэтая частка парка зьнішчаная, на ейным месцы цяпер разьмяшчаецца стадыён^[4].

Канфіскацыя

У 1863 року маёнтак быў канфіскаваны за падтрымку Швыкоўскім паўстанцаў. Пры гэтым быў складзены пералік сэквэстраванай маёмасьці, які дае ўяўленьне пра маштаб перабудовы. Усіх пабудоваў налічвалася 15, зь іх 4 цагляныя. Два будынкі прызначаліся пад жыльлё, 13 мелі гаспадарчае прызначэньне. Жылая гаспадарская хата мела даўжыню 16 сажняў 13/4 аршына (каля 35 м), шырыню 9 сажняў 11/4 аршына (больш за 19 м). Парадны ганак з каменна-цаглянай падлогай, чыгунныя парэнчы. На вежы, што высілася над уваходам, на драўляным крузе цыфэрблят гадзіньніка, аддзелены чорнаю алейнаю фарбай (імаверна, бутафорскі)^[5].

Большая частка расьлінаў з аранжарэі была перавезеная ў царскі палац у Белавескай пушчы, кнігі і іншая маёмасьць распрададзеныя з аўкцыёну, цагельня разабраная. У будынку месьцілася павятовая адміністрацыя. Але ўжо ў 1867 маёнтак быў вернуты ўладальніку.

Пасьля Швыкоўскіх

У 1895 року састарэлы Валенцы прадаў сядзібу графу Ўладзімеру Кляйнміхелю. Ягоная дачка Вера (у шлюбе Джамбакурыян-Арбэліяні(ka), 1877—1948), унучка міністра шляхоў зносінаў П. А. Кляйнміхеля, якой дастаўся палац, стала ў сядзібе не пражывала. Большую частку часу будынак здаваўся ў арэнду розным асобам і ўстановам. У 1903 року быў збудаваны новы бровар. Пасьля кастрычніцкага перавароту гаспадыня эмігравала ў Парыж^[4].

За польскім часам у сядзібе разьмяшчалася павятовае староства, у вайну — штаб генэрала Гудэрыяна, інтэрнат нямецкіх афіцэраў^[6]. Па прыходзе Саветаў тут сьпярша быў створаны інтэрнат агратэхнічнай вучэльні, пасьля досьледная аграбіястанцыя (з пачатку 1960-х), дзіцячы садок (да 1986), стаматалягічная лякарня. З 1989 — на рэстаўрацыі.

Remove ads

Заснаваньне музэю

24 ліпеня 1993 року на аснове збораў пружанскага краязнаўчага аб’яднаньня «Спадчына» быў адкрыты раённы краязнаўчы музэй у будынку бібліятэкі па вуліцы Савецкай. Пазьней, пры падрыхтоўцы места да Дажынак-2003, гэты будынак быў зьнесены^[7].

У 1998 року музэй перамясьціўся ў іншае памяшканьне — былую сядзібу Швыкоўскіх у мескім парку. Аснова канцэпцыі музэю, які з тае пары атрымаў назву музэй-сядзіба «Пружанскі палацык», была распрацаваная навуковай групай супрацоўнікаў Берасьцейскага абласнога краязнаўчага музэю^[8]. 19 чэрвеня 1999 року адбылося ягонае ўрачыстае адкрыцьцё^[9].

Remove ads

Дзейнасьць

Шторок музэй наведваюць каля 8000 турыстаў, у тым ліку з замежжа. Колькасьць экспазыцыі ў фондах музэю — больш за 6 тысячаў адзінак. Практычна ўсе экспанаты перададзеныя ў музэй бясплатна^[10].

Акрамя навуковай працы, супрацоўнікі музэю ладзяць лекцыі, экскурсіі па горадзе і раёне, арганізоўваюць мастацкія, краязнаўчыя і адукацыйныя выставы.

У музэі праводзяцца музычна-літаратурныя вечарыны, навуковыя канфэрэнцыі.

На тэрыторыі комплексу былі зьнятыя першыя кадры фільму «Берасьцейская крэпасьць». Супрацоўнікі музэю складалі частку масоўкі для шматсэрыйнага тэлефільму «Талаш», у якім дырэктар палацыку іграў ролю царскага афіцэра. Плянуюцца здымкі сэрыялу «Паляваньне на гаўляйтэра»^[11].

Экспазыцыі

Салён
Кветкавая заля
Паляўнічы кабінэт. Тут знаходзіцца канапка, якая захавалася ад часоў Валенція Швыкоўскага
Трафэйны пакой
Музэй этнаграфіі
Res Sacrae — выстава твораў сакральнага прызначэньня Пружанаў і ваколіцаў^[12]. Адзін з найстарэйшых экспанатаў музэю — унікальны абраз XVI стагодзьдзя «Таемная вячэра».

У фондах музэю захоўваюцца таксама экспазыцыі, прысьвечаныя Крашэўскім; Міхасю Забэйду-Суміцкаму; творчасьці літаратара Міколы Купрэева; калекцыя майстра Міколы Тарасюка; друкаваныя выданьні XIX — пачатку XX стагодзьдзяў, датычных Пружаншчыны; жывапіс ды графіка; банкноты краінаў сьвету; філюмэнічная калекцыя^[10].

Архітэктурны ансамбль

Ансамбль сядзібы ўлучае мураваны дом і 2 флігелі. Сядзібны дом складаецца зь дзьвюх групаў двухпавярховых аб’ёмаў, аб’яднаных аднапавярховым корпусам.

Заходняя частка з эркерам накрытая двусхільным дахам з прылеглай вежай і аднапавярховай прыбудовай з паўкруглай вэрандай. Усходні аб’ём Г-падобны ў пляне, утварае на галоўным фасадзе неглыбокі рызаліт, завершаны шчытом. Дваровы фасад зь вялікай тэрасай на 2 калёнах. Пляніроўка анфіладная.

Ваконныя праёмы маюць паўцыркульныя аркавыя завяршэньні. На першым паверсе памяшканьні аздобленыя прафіляванымі ляпнымі гзымсамі, столі — пляскатыя з падугамі. Паверхі злучаныя пакручастымі драўлянымі лесьвіцамі.

Будынак аранжарэі захаваўся, але быў перабудаваны. Старажылы згадваюць, што да вайны ён меў вялікую колькасьць высокіх вокнаў з паўкруглым завяршэньнем. Уваход з паўночнага боку меў выгляд паўкруглай зашклёнай вэранды^[4].

Па ўсходні бок ад уваходу ў палацык усталяваны каменны ідал, перавезены зь вёскі Буцькі.

Парк

З боку места да сядзібы вядзе шырокая алея, вакол разьмешчаны парк пэйзажнага тыпу.

У інвэнтарным апісаньні 1864—1866 рокаў згадваецца сад, які знаходзіўся з паўночнага боку будынку. Вакол саду разьмяшчаўся парк. Сад і двор былі агароджаныя драўлянай агароджай, на ўезьдзе ў сядзібу стаяла брама з двума малымі весьнічкамі, пафарбаваная чорнай алейнай фарбай. Пры Веры Арбеліяні вароты замененыя на каменныя. У канцы 1940-х рокаў брама была зруйнаваная^[13].

У цяперашні час парк займае тэрыторыю больш за 8 га. Пераважаюць ясень, вольха, граб, дуб. З поўдня на поўнач парк перасякае алея. Сьлядоў саду не захавалася.

Remove ads