Мікола Купрэеў

Міко́ла Сымо́навіч (Сямёнавіч) Купрэ́еў (25 траўня 1937, вёска Ямнае(ru), Рагачоўскі раён Гомельскай вобласьці — 19 верасьня 2004, вёска Лясная, Баранавіцкі раён Берасьцейскай вобласьці) — беларускі паэт, пісьменьнік.

Мікола Купрэеў
Мікола Купрэеў на атрыманьні «Мядовае прэміі» (2002) у Пружанскім палацыку
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Мікола Сымонавіч Купрэеў
Нарадзіўся	25 траўня 1937 в. Ямнае, Рагачоўскі раён
Памёр	19 верасьня 2004 (67 гадоў) в. Лясная, Баранавіцкі раён
Пахаваны	Міхнавічы
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	паэт
Гады творчасьці	1957 — канец 1990-х
Мова	беларуская мова
Прэміі	Літаратурная прэмія імя Аркадзя Куляшова (1996) Берасьцейская мядовая літаратурная прэмія (2002) Абласная літаратурная прэмія імя Ўладзімера Калесьніка (2007)
Узнагароды	літаратурная прэмія імя Аркадзя Куляшова (1996) Мядовая прэмія (2002) Літаратурная прэмія імя Ўладзімера Калесьніка[d] (2007)
Мікола Купрэеў у Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Нарадзіўся ў вёсцы Ямнае (цяпер Рагачоўскі раён Гомельскай вобласьці) у сям’і настаўніка. У 1943 року нацысты арыштавалі ягонага бацьку і забілі маці^[1]. У 1947 року Мікола з бацькам пераехалі на Берасьцейшчыну, у вёску Пескі Бярозаўскага раёну, а ў 1953 — у вёску Міхнавічы Івацэвіцкага раёну. Выхоўваўся мачыхай.

Мікола Купрэеў скончыў Івацэвіцкую сярэднюю школу (1957), факультэт беларускай і расейскай мовы і літаратуры Берасьцейскага пэдагагічнага інстытуту (1962).

Працаваў у Чудзінскай і Малькавіцкай сярэдніх школах Ганцавіцкага раёну, у школах Івацэвіцкага і Ляхавіцкага раёнаў, у рэдакцыі ляхавіцкай раённай газэты «Будаўнік камунізму». Адным з вучняў Купрэева ў Чудзінскай школе падчас яго працы на пасадзе завуча і настаўніка літаратуры быў Алесь Каско, а ў Сташанах — Мікола Антаноўскі й Анатоль Шушко^[2].

У 1988 Мікола Купрэеў не без дапамогі Міколы Антаноўскага, рэдактара пружанскай «раёнкі», пераехаў у вёску Папялёва Пружанскага раёну, выкладаў у базавай школе гісторыю. Тут выйшаў на пэнсію з прычыны хваробы.

Чалец Саюзу беларускіх пісьменьнікаў (1994). У 1996 року зборнік вершаў «Правінцыйныя фантазіі» быў вылучаны на атрыманьне Дзяржаўнае прэміі імя Янкі Купалы і адзінагалосна падтрыманы на галасаваньні. Аднак у самы апошні момант перамога Міколы Купрэева была скасаваная за іранічную згадку Лукашэнкі ў вершы «Сустрэча з К. Крапівой у 1993 годзе»^[3]. Прэмія тады не дасталася нікому, а паэт замест гэтага атрымаў прэмію Саюзу пісьменьнікаў імя Аркадзя Куляшова і аднапакаёвую кватэру ў Пружанах^[4].

Пасьля выданьня аповесьцяў «Дзіцячыя гульні пасьля вайны» (1995) і «На вуліцы Карла Маркса з паэтам» (1997), якія вызначаліся надзвычайнай шчырасьцю ў адносінах да сябе і сваіх родных, бацька адмаўляўся пускаць Міколу ў родную хату падчас ягоных візытаў на радзіму. Мікола Купрэеў вымушаны быў ночыць у кацельнях, дзе працаваў ягоны школьны сябра^[4].

Апошнія рокі жыцьця правёў у Пружанах, пэрыядычна лекуючыся ў тубдыспансэры ў Вярховічах (Камянецкі раён). Памёр у доме састарэлых у вёсцы Лясная Баранавіцкага раёну^[1]. Пахаваны ў Міхнавічах (прадмесьце Івацэвічаў). На ягоным надмагільлі выбітыя словы ўласнага вершу «О, я многа хацеў вам сказаць…».

Творчасьць

На празаічны, як шэрае грубае палатно, фон рука паэта, адукаванага філёляга, знарок нязграбна і абыякава або пасьпешліва шпурляе яскравыя мазкі мэтафар ці асацыятыўных параўнаньняў. Так азартны прадавец рассыпае брыльянты на чорным моршчаным бархаце, каб зьдзівіць і ашаламіць пакупніц. Спантаннасьць выяўленьня абвостраных пачуцьцяў чалавека, які чамусьці перанатужыў сваю эмацыянальнасьць, і яна ўжо не вяртаецца да колішніх нармальных дыяпазонаў, — характэрны калярыт лірыкі Купрэева. Ён сутыкае на сьцежках быцьця паэзію і прозу, красу і брыдоту, цнатлівасьць і бруд. Прытым гэтыя сутыкненьні часам такія рызыкоўныя, што ў душы зьяўляюцца дысануючыя рэакцыі, якія пагашаюць адна другую, пакідаючы адчуваньне зьбянтэжанасьці і патрэбу ў ахоўных рэакцыях: густ хоча пратэставаць супраць бесцырымонных выпрабаваньняў.

Уладзімер Калесьнік, Зь літаратуразнаўчай працы «Берасцейскае вогнішча»[5].

Пісаць пачаў яшчэ ў школе, найперш вершы на беларускай мове. Аднак друкавацца пачаў падчас вучобы ў інстытуце (1957—1962). Ягоныя першыя абразкі былі апублікаваныя ў 1958 року ў «Советской Отчизне» (цяпер часопіс «Нёман»). Прозу Мікола, у адрозьненьне ад вершаў, пісаў па-расейску, за што, як прызнаваўся пазьней, было вельмі сорамна^[2]. Рукапіс аповесьці «Бродят на рассвете юные», напісанае ў студэнцкія часы, аўтар пасьля зьнішчыў, нягледзячы на тое, што яна атрымала ў цэлым станоўчыя водгукі Янкі Брыля і Барыса Бур’яна. Машынапісны тэкст аповесьці захоўваецца ў Ганцавіцкім краязнаўчым музэі^[2].

Першая кніга паэзіі «Непазьбежнасьць» (1967), складзеная з балядаў і элегіяў, вызначаецца лірычнай, ціхай інтанацыяй. Вершы вызначаюцца казачнасьцю, выкарыстаньнем фальклёрных матываў і стыляў. Пасьля выхаду зборніку «Непазьбежнасьць» у Міколы Купрэева пачалася зацяжная творчая дэпрэсія, зьвязаная зь неўладкаванасьцю ўласнага побыту, расчараванасьцю ў паэтычнай працы, вялікай плыняй крытыкі, якая абрынулася на першую ягоную кнігу^[5]. У сямідзясятыя рокі Мікола Купрэеў амаль нічога не пісаў.

Актыўна ўключыўся ў літаратурны працэс напрыканцы 1980-х. Перакладзеныя на расейскую мову ягоныя вершы былі апублікаваныя ў часопісе «Нёман», пасьля чаго ягоныя творы сталі часьцей трапляць у пэрыядычны друк. У 1995 року выйшаў ягоны другі зборнік паэзіі «Правінцыйныя фантазіі». У ім перададзеная цесная сувязь чалавека з радзімай, зь ейнай гісторыяй. Паэт пастаянна зьвяртаецца да вобраза дарогі, героі ягоных вершаў — вечныя вандроўнікі.

Літаратуразнаўцы заўважалі, што ягонай паэзіі ўласьцівыя «арыгінальнасьць раскаванай свабоднай формы, шчырае трапяткое пачуцьцё, нестандартныя вобразы, глыбіня падтэксту і ў той самы час — прастата выказваньня»^[4]. Творчасьць аўтара адзначаная асаблівай любоўю да вэрлібру, балядаў, элегіяў, прытчаў.

Пісаў таксама і прозу. Падчас жыцьця ў Пружанах напісаў аповесьці «Дзіцячыя гульні пасьля вайны» (1995), «Імгненьне сьветлае» (1996), «На вуліцы Карла Маркса з Паэтам» (1997), «Палеская элегія» (1998), «Рэчкаю плывём, плывём…» (1999), «Пастух у космасе» (2002), «Лісты з млына» (2004)^[5].

Два розныя як па стылі, так і па манэры аналізу дасьледнікі літаратуры Ўладзімер Саламаха і Сяргей Грышкевіч, аналізуючы розныя творы пісьменьніка (першы — «На вуліцы Карла Маркса з Паэтам», другі — «Лісты з млына»), сыходзяцца ў агульнай выснове: лірычная проза Купрэева шчырая і праўдзівая, гуманістычная і чалавечная ў сваёй аснове.

	І тут я зноў думаю пра тое, пра што ўжо неаднойчы пісаў у некаторых сваіх артыкулах: як жа мы, людзі, прывыклі ўсе нашы горшыя, па-чалавечы невытлумачальныя ўчынкі апраўдваць фактарам часу, рэжымам, грамадзкім ладам. Пры гэтым забываем, што толькі сапраўдныя людзі застаюцца людзьмі ў любых сітуацыях. Думаю, твор выклікае на такі роздум.
—Уладзімер Саламаха, З артыкула «Пра што раскажа вучням», кніга крытыкі «Сусвет дабрыні»[5]

	У беларускай прозе апошніх гадоў рэдка калі сустрэнеш падобную шчырасьць, без штучнага схематызму ў дыялёгах, ненатуральных паводзін, сэрыяльнай тэатральнасьці, навамодных сэксуальных выкрунтасаў… Аказваецца, пра каханьне можна пісаць так, каб быць сучасным ва ўсе часы. Каб табе верылі, як уласна перажытаму. Хоць і не прапушчанаму цераз млын запозьнена спасьцігнутай ісьціны, ужо непатрэбнай у сівой сталасьці гадоў.
—Сяргей Грышкевіч, З артыкула «Адвечныя лісты з млына…», газэта «Заря»[5]

Вершы Міколы Купрэева перакладаў на расейскую мову і публікаваў у Маскве беларускі паэт і перакладнік Валеры Грышкавец^[5]. Аповесьць «Імгненьне сьветлае» перакладзеная таксама на баўгарскую мову.

Бібліяграфія

• «Непазьбежнасьць» (зборнік вершаў, 1967)
• «Правінцыйныя фантазіі» (зборнік вершаў, 1995)
• «Дзіцячыя гульні пасьля вайны» (аповесьць-успамін, 1995)
• «Імгненьне сьветлае» (аповесьць, 1996)
• «На вуліцы Карла Маркса з Паэтам» (аповесьць, 1997)
• «Палеская элегія» (кніга прозы, 2007)
• «Я хацеў вам сказаць…» (2008)

Прэміі

• Літаратурная прэмія імя Аркадзя Куляшова (1996, за зборнік «Правінцыйныя фантазіі»)
• Берасьцейская мядовая літаратурная прэмія (2002, за аповесьць «Пастух у космасе»)
• Літаратурная прэмія імя Ўладзімера Калесьніка Берасьцейскага абласнога выканаўчага камітэту (2007, за кнігу «Палеская элегія»)^[6]

Ушанаваньне памяці

• У 2006 року на доме ў Пружанах, дзе жыў паэт, была адкрытая мэмарыяльная дошка.