Райца

Ра́йца^[1] — вёска ў Беларусі, каля ракі Зямчаткі. Цэнтар сельсавету Карэліцкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 305 чалавек. Знаходзіцца за 16 км на паўднёвы захад ад Карэлічаў, за 35 км ад чыгуначнай станцыі Наваельня; на аўтамабільнай дарозе Карэлічы — Наваельня.

Хуткія факты

Райца — старажытная вёска на гістарычнай Наваградчыне. Да нашага часу тут захаваліся сядзібна-паркавы комплекс Путкамераў і Спаская царква з плябаніяй, помнікі архітэктуры XIX ст.

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра сядзібу ў Райцы датуецца 1530 годам^[2]. У гэты час вёска знаходзілася ў валоданьні роду Раецкіх.

У дакумэнтах Візытаў уніяцкіх цэркваў Менскага і Наваградзкага сабораў 1680—1682 гадоў у Райцы ўпамінаецца царква ў гонар Раства Хрыстова, збудаваная з фундацыі Раецкіх. Сьвятаром у парафіі служыў а. Мікалай Раецкі, яму дапамагаў а. Андрэй Тамашэўскі. Парафія аб’ядноўвала 405 вернікаў^[3] .

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Райца апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Наваградзкім павеце^[4]. У 1811 годзе пажар зьнішчыў старую царкву. У 1816—1817 гадох палкоўнік Канстантын Раецкі збудаваў новую Спаскую царкву. Яе будынак з бутавага каменю і цэглы выконваў ролю пазавальні Раецкіх. У царкве захоўваўся мясцовашанаваны абраз Божай Маці, пакрыты масіўнаю срэбнай рызай.

Перад ліквідацыяй Уніі ў 1839 годзе да парафіі Сьвятога Спаса (Перамяненьня Гасподняга) у Райцы Наваградзкага дэканату належылі 1661 вернік, якімі апекаваліся сьвятары: а. Язэп Гарбацэвіч (парах, 50 гадоў) і а. Міхал Бараноўскі (вікары, 30 гадоў). Парафіі належала 2 валокі зямлі, фундушавы капітал складаў 3000 рублёў срэбрам, а яе гадавы даход быў 150 рублёў срэбрам ^[5]. Па ліквідацыі Уніі царква належала рыма-каталікам, аднак па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) расейскія ўлады адабралі яе ў Сьвятога Пасаду і перадалі Ўрадаваму сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскаму патрыярхату).

У ХІХ ст. Райца належала брату каханай Адама Міцкевіча Марылі — Юзэфа Верашчакі. У 1897 годзе Верашчакі прадалі маёнтак Путкамерам (унукам Марылі). У 1910 годзе яго атрымала ў пасаг дачка Яніна, пабраўшыся шлюбам з прафэсарам Кракаўскага ўнівэсітэту Адамам Жултоўскім.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Ўзду занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Райца абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Райцаўскай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[6]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі вёска ўвайшла ў склад Беларускай ССР^[7]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Райца апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі. Напярэдадні Другой сусьветнай вайны Жултоўскія падаравалі свой маёнтак разам з домам, бібліятэкай, калекцыямі малярства і антыкварыяту сёстрам-палатынкам, а самі канчаткова перабраліся жыць у Кракаў.

У 1939 годзе Райца ўвайшла ў БССР. Па Другой сусьветнай вайны ў колішнім шляхецкім доме разьмясьціўся шпіталь, пазьней — лякарня і паліклініка, потым — вясковая амбуляторыя. У канцы 1990-х гадоў будынак апусьцеў і, як і парк, пачаў прыходзіць у заняпад. У 2009 годзе моцна занядбаны будынак набыла сям’я мастакоў, якія забавязаліся стварыць тут прыватны дом-музэй саломкі і сучаснага мастацтва^[2].

За савецкім часам улады спрабавалі разбурыць царкву трактарамі. Аднак, зрабіць гэтага ня здолелі і далі рады толькі зрынуць статую Панны Марыі з фасаду ды пабурылі дэкаратыўныя вежы і кантрафорсы, якія ўмацоўвалі будынак. Помнік адбудавалі ў 2000-я гады як царкву Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату пад тытулам Сьвятой Барбары.

На 2001 год у Райцы было 119 двароў. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».

Райца на старых здымках
Сядзіба. Т. Барэці, да 1894 г.
Сядзіба. Т. Барэці, да 1894 г.
Сядзіба. Т. Барэці, да 1894 г.
Сядзіба. Я. Булгак, 1910 г.

Царква. Т. Барэці, да 1894 г.
Царква, каля 1900 г.
Царква, 1916—17 гг.
Царква. А. Віслоцкі, 1923 г.

Райца лац. Rajca
Царква і плябанія
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Карэліцкі
Сельсавет:	Райцаўскі
Насельніцтва:	305 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1596
Паштовы індэкс:	231453
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°25′0″ пн. ш. 25°57′0″ у. д.
Райца на мапе Беларусі ± Райца Райца
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Найноўшы час

Насельніцтва

Дэмаграфія

Інфраструктура

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

Галерэя

Крыніцы

Літаратура

Вонкавыя спасылкі

Wikiwand - on