Карэлічы

Карэ́лічы — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Руце. Адміністрацыйны цэнтар Карэліцкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 6443 чалавекі^[1]. Знаходзяцца за 185 км на ўсход ад Горадні, на аўтамабільнай дарозе Наваградак — Менск.

Карэлічы лац. Kareličy
Панарама мястэчка
Герб Карэлічаў Сьцяг Карэлічаў
Першыя згадкі:	1395
Магдэбурскае права:	XVII стагодзьдзе (?)
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Карэліцкі
Вышыня:	149 м н. у. м.
Насельніцтва:	6443 чал. (2018)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1596
Паштовы індэкс:	231432
СААТА:	4233551000
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°33′59″ пн. ш. 26°8′33″ у. д.
Карэлічы на мапе Беларусі ± Карэлічы Карэлічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Карэлічы — магдэбурскае мястэчка гістарычнай Наваградчыны, даўні цэнтар ткацкай вытворчасьці.

Назва

Асноўны артыкул: Кароль (імя)

Карал або Карэл (Carolus, Carellus) — імя германскага паходжаньня^[2].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Карэлічы датуецца 1395 годам, калі сюды ўварваліся крыжакі. У XV стагодзьдзі Карэлічы былі дваром вялікіх князёў і ўваходзілі ў склад Наваградзкага павету. У 1505 годзе паселішча разрабавалі крымскія татары. Пад 1594 годам Карэлічы ўпамінаюцца як мястэчка, якое належала да шляхецкіх паселішчаў Наваградзкага ваяводзтва. У XVI стагодзьдзі паселішча перайшло ў валоданьне князёў Чартарыйскіх, у 2-й палове XVII стагодзьдзя — Радзівілаў.

На 1645 год у Карэлічах было 5 вуліцаў: Папоўская, Дворная, Крывая, Мастовая і Запольская. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1655 годзе мястэчка спалілі маскоўскія захопнікі^[3], пазьней — швэды.

У сярэдзіне XVII стагодзьдзя^[3] вядомасьць Карэлічам прынесла ткацкая мануфактура мастацкіх вырабаў, якую заснаваў Міхал Казімер Радзівіл. Крыху пазьней тут пачала працу фабрыка вытворчасьці тканіны. Апрача тканіны, у мястэчку ткалі дываны, габэлены і паясы, якія ў пляне якасьці не саступалі нават Слуцкім паясам. Менавіта гэты гістарычны факт быў асновай для стварэньня сучаснага гербу Карэлічаў. На 1672 год у мястэчку было 83 двары, 6 вуліцаў, 2 млыны, карчма.

За часамі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) у 1706 годзе Карэлічы разрабавала швэдзкае войска. У 1730 годзе тут збудавалі драўляны сядзібна-паркавы комплекс — 2-павярховы палац, флігель і 2 брамы. Відаць, у сярэдзіне XVII стагодзьдзя паселішча атрымала мескія правы, бо ў інвэнтары пад 1757 годам упамінаецца ратуша^[3]. У гэты час тут было 163 дамы, 28 крамаў.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Карэлічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе сталі цэнтрам воласьці Наваградзкага павету. З 1828 году мястэчка знаходзілася ў валоданьні Вітгенштэйнаў, пазьней перайшло да Путкамераў^[4].

На 1883 год у Карэлічах было каля 100 двароў^[5]. У пачатку ХХ стагодзьдзя тут было 1500 жыхароў, дзеялі царква і сынагога, працавалі пошта і тэлеграф^[6].

У Першую сусьветную вайну праз Карэлічы праходзіла лінія фронту. У лютым 1918 году мястэчка занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Карэлічаў
• 
  Плян мястэчка, 1855 г.
• 
  Плян мястэчка, 1859 г.
• 
  Праект касьцёла, каля 1935 г.
• 
  Карэліцкі гасьцінец. М. Пашынскі, да 1939 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Карэлічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Карэліцкай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[7]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі мястэчка ўвайшло ў склад Беларускай ССР^[8]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Карэлічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі.

У 1939 годзе Карэлічы ўвайшлі ў склад БССР, дзе з 15 студзеня 1940 году былі ў складзе Валеўскага раёну, пераўтворанага 25 лістапада 1940 году ў Карэліцкі. У Другую сусьветную вайну з 26 чэрвеня 1941 да 8 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Царква, каля 1900 г.
• 
  Агульны выгляд, 1916 г.
• 
  Агульны выгляд, 1918 г.
• 
  Вуліца Паштовая, 1918 г.

• 
  Рынак, каля 1935 г.
• 
  Касьцёл, 1930-я гг.
• 
  Школа, 1930-я гг.
• 
  Сынагога, да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• ХIX стагодзьдзе: 1830 год — 484 муж., зь іх шляхты 2, духоўнага стану 1, мяшчанаў-юдэяў 137, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 340, жабракоў 4^[9]; 1897 год — 2559 чал.
• ХX стагодзьдзе: 1921 год — 799 чал.; 1971 год — 3,7 тыс. чал.; 1997 год — 7,8 тыс. чал.^[10]; 1998 год — 7,8 тыс. чал.^[11]; 1999 год — 7,8 тыс. чал.
• ХXI стагодзьдзе: 2006 год — 7,3 тыс. чал.; 2007 год — 7,1 тыс. чал.; 2008 год — 6,9 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 году — 6,8 тыс. чал.; 2009 год — 6854 чал.^[12] (перапіс); 2015 год — 6631 чал.^[13]; 2016 год — 6528 чал.^[14]; 2017 год — 6518 чал.^[15]; 2018 год — 6443 чал.^[1]

Адукацыя

У Карэлічах працуюць сярэдняя і базавая школы, 2 дашкольныя ўстановы.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе местачковая лякарня.

Культура

Дзеюць бібліятэка і дом культуры.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
1 траўня вуліца	Руціцкая вуліца[16]
8 сакавіка вуліца	Наваградзкі тракт (частка) Заламанка вуліца (частка)[16][17] Віленская вуліца
17 верасьня вуліца	Маставая вуліца[18][16] Высокая вуліца[17]
17 верасьня плошча	Рынак пляц
Арцюха вуліца	Броварная вуліца[16]
Гагарына вуліца	Крывая вуліца[16] Новая вуліца[17]
Паркавая вуліца	Плябанская вуліца[16]
Прытыцкага вуліца	Запольская вуліца[16]
Савецкая вуліца	Сярэдняя вуліца[18] Высокая вуліца[16] Паштовая вуліца[17]
Фаменкі вуліца	Дворная вуліца[16]
Царука вуліца	Млынавая вуліца[16]
Школьная вуліца	Зашкольная вуліца[18]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці, ільнозавод.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Карэлічаў
РУП «Племзавод „Карэлічы“» ААТ «Карэліцкая сельгастэхніка» ПВУП «Карэліцкі Кааппрам» ААТ «Карэлічы-Лён» Карэліцкая філія ААТ «Наваградзкі масларобны камбінат»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Петрапаўлаўская царква

Карэлічы — гістарычны цэнтар мастацкага ткацтва. Спыніцца можна ў местачковым гатэлі^[19].

Славутасьці

• Бровар (1858)
• Касьцёл Маці Божай Нястомнай Дапамогі (1938)
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1877; мураўёўка)
• Парк і гаспадарчыя пабудовы (канец ХІХ ст.)

Страчаная спадчына

• Сядзіба Радзівілаў (XVII ст.)

Асобы

• Андрэй Богуш (1925—2009) — фізык-тэарэтык
• Іцхак Кацэнэльсан (1886—1944) — жыдоўскі паэт, драматург і пэдагог

Галерэя

• Краявіды мястэчка
• 
  Касьцёл
• 
  Будынак былога бровара
• 
  Местачковая забудова
• 
  Раённая адміністрацыя