Віктар Мікалаевіч Кандрацьеў

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Кандрацьеў.

Віктар Мікалаевіч Кандрацьеў (19 студзеня (1 лютага) 1902, Рыбінск, Расійская імперыя — 22 лютага 1979, Харабалі, СССР) — савецкі вучоны-хімік і фізік, спецыяліст у галіне фізічнай хіміі, элементарных працэсаў, хімічнай кінетыкі, будовы рэчыва, малекулярнай спектраскапіі, фотахіміі. Доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар, акадэмік АН СССР (1953).

Віктар Мікалаевіч Кандрацьеў
руск.: Виктор Николаевич Кондратьев
Дата нараджэння	19 студзеня (1 лютага) 1902
Месца нараджэння	Рыбінск, Рыбінскі павет[d], Яраслаўская губерня, Расійская імперыя[1]
Дата смерці	22 лютага 1979(1979-02-22)[2] (77 гадоў)
Месца смерці	Бугор[d], Q18170553?, Харабалінскі раён, Астраханская вобласць, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Кунцаўскія могілкі[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  РСФСР[d]  СССР
Род дзейнасці	фізік, фізікахімік, педагог, выкладчык універсітэта, хімік
Навуковая сфера	фізіка[3], фізічная хімія[4][3], хімія[3], малекулярная спектраскапія[d][3] і Фотахімія[3]
Месца працы	Інстытут хімічнай фізікі імя М. М. Сямёнава РАН
Навуковая ступень	доктар фізіка-матэматычных навук
Навуковае званне	спіс правадзейных членаў АН СССР[d]
Альма-матар	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны політэхнічны ўніверсітэт Пятра Вялікага
Член у	Акадэмія навук СССР
Узнагароды	August-Wilhelm-von-Hofmann-Denkmünze[d] (1967)

Асноўную вядомасць атрымаў дзякуючы даследаванням у галіне элементарных актаў хімічнага ўзаемадзеяння і іх уплыву на хуткасць праходжання хімічных рэакцый у газавай фазе.

Быў жанаты на Алене Іванаўне Кандрацьевай, якая працавала з ім на працягу многіх гадоў.^[5] Бацька балерыны, народнай артысткі СССР Марыны Кандрацьевай (1934—2024).^[6][7]

Біяграфія

Нарадзіўся 1 лютага 1902 года ў горадзе Рыбінск^[5] Яраслаўскай губерні ў купецкай стараабрадніцкай сям’і.^[8] У 1919 годзе скончыў сярэднюю школу і на працягу аднаго года працаваў у Рыбінскім прыродазнаўча-навуковым таварыстве па лініі краязнаўства.^[9] Восенню 1920 года паступіў на фізіка-механічны факультэт Першага політэхнічнага інстытута ў Петраградзе. Многія студэнты адначасова з вучобай займаліся навуковай працай у Дзяржаўным фізіка-тэхнічным рэнтгенаўскім інстытуце (ДФТРІ), стваральнікам і дырэктарам якога быў А. Ф. Іофэ. Ужо на другім курсе, разам з Ю. Б. Харытонам і А. Ф. Вальтэрам, а пазней А. К. Вальтэрам, А. І. Шальнікавым і А. І. Лейпунскім^[5] Кандрацьеў пачаў працаваць у лабараторыі электроннай хіміі (па іншым звесткам, у лабараторыі электронных з’яў^[10]), якой загадваў М. М. Сямёнаў.^[5] З 1921 года з’яўляўся штатным супрацоўнікам ДФТРІ.^[9] У 1924 годзе скончыў інстытут і абараніў дыпломную працу па тэме «Іанізацыя пароў соляў»,^[9] у якой упершыню ў кантынентальнай Еўропе выкарыстоўвалася мас-спектраметрыя^[5], і атрымаў званне інжынера-фізіка. У 1927 годзе (паводле іншых звестак, у 1925—1926 гадах^[8]) па даручэнні Іофэ быў камандзіраваны ў Германію, дзе каля года працаваў у другім Фізічным інстытуце ў Гётынгенскім універсітэце, у лабараторыі лаўрэата Нобелеўскай прэміі Джэймса Франка.^[5] Адначасова з навуковай працай з 1924 па 1941 год выкладаў у Ленінградскім політэхнічным інстытуце,^[11] з 1934 года з’яўляўся прафесарам гэтага інстытута.^[12] Таксама ў тым жа годзе ўваходзіў у склад камісіі па даследаванні Сонца пры Акадэміі навук СССР.^[10]

У 1931 годзе на базе лабараторыі электроннай хіміі фізіка-тэхнічнага інстытута быў утвораны Інстытут хімічнай фізікі. Кандрацьеў стаў супрацоўнікам новага інстытута^[13] і з 1931 года па 1948 год узначальваў лабараторыю элементарных хімічных працэсаў. У жніўні 1944 года разам з інстытутам В. М. Кандрацьеў пераехаў у Маскву^[13] і стаў намеснікам дырэктара. Адначасова з асноўнай працай Кандрацьеў выкладаў на фізіка-тэхнічным факультэце МДУ (1948—1951),^[14] МФТІ, Інжынерна-фізічным інстытуце, Ваеннай акадэміі хімічнай абароны (жнівень 1944 — май 1946),^[10] дзе чытаў курсы лекцый «Хімічная кінетыка» і «Будова рэчыва».

Магіла Кандрацьева на Кунцаўскіх могілках.

У 1934 годзе Кандрацьеву была прысуджана вучоная ступень доктара фізіка-матэматычных навук. У 1943 годзе быў абраны членам-карэспандэнтам. За працу «Спектраскапічнае вывучэнне хімічных газавых рэакцый» Кандрацьеву ў 1944 годзе была прысуджана Сталінская прэмія першай ступені. У 1953 годзе Віктар Мікалаевіч Кандрацьеў стаў правадзейным членам Акадэміі навук СССР.^[14] Загадваў сектарам кінетыкі, аддзелам кінетыкі і гарэння ў Інстытуце хімічнай фізікі.^[15] З 1958 па 1964 год — старшыня секцыі хіміі і хімічнай тэхналогіі камітэта па Ленінскіх прэміях у галіне навукі і тэхнікі, з 1959 па 1979 год з’яўляўся старшынёй экспертнай камісіі па прэміях імя Дз. І. Мендзялеева.^[8]

З 1957 года быў старшынёй Навуковай рады па хімічнай кінетыцы АН СССР, а з 1966 па 1969 год — прэзідэнтам Міжнароднага Саюза тэарэтычнай і прыкладной хіміі.^[16] Удзельнічаў і ўваходзіў у Міжнародны камітэт Міжнароднага сімпозіума па свабодных радыкалах.^[17]

Памёр 22 лютага 1979 года ў горадзе Харабалі Астраханскай вобласці.^[16] Пахаваны на Кунцаўскіх могілках.^[18]

Навуковая дзейнасць

У якасці дыпломнай працы В. М. Кандрацьеў даследаваў іанізацыю і дысацыяцыю малекул пароў соляў пад уздзеяннем электроннага ўдару на створанай у 1923 годзе ў ДФТРІ першай у Расіі (і трэцяй у свеце) устаноўцы мас-спектраметрыі.^[10] У пачатку 1924 года Віктар Мікалаевіч Кандрацьеў абараніў на гэтую тэму дыпломную працу. У 1927 годзе падчас навуковай стажыроўцы ў Гётынгенскім універсітэце пад кіраўніцтвам Джэймса Франка Кандрацьеў вывучаў фотадысацыяцыю двухатамных малекул.^[19] Пасля вяртання з Германіі Кандрацьеў пачаў даследаванні хемілюмінесцэнцыі пры рэакцыі шчолачных металаў з малекуламі галоідных соляў.^[19] Таксама В. Н. Кандрацьеў і А. І. Лейпунскі вывучалі радыяцыйную (аптычную^[20]) стабілізацыю пры рэкамбінацыі атамаў галагенаў; яны паказалі, што пры злучэнні атамаў у нестабільную малекулу ва ўзбуджаным стане, малекула можа перайсці ў стабільны стан («стабілізавацца») шляхам выпраменьвання фатона. Спектры полымя^[20] тлумачацца такога роду выпраменьваннем пры рэкамбінацыі.^[21] Акадэмік М. М. Сямёнаў, даючы характарыстыку навуковай дзейнасці маладога Кандрацьева, назваў яго «выбітным эксперыментатарам, які ні на адзін год не спыняў асабістую эксперыментальную працу ля лабараторнага стала».^[20]

Праца Кандрацьева ў Інстытуце хімічнай фізікі пачалася са спектраскапічнымі даследаваннямі пламені.^[22] Ён паказаў, што інтэнсіўнасць выпраменьвання гідраксільнага радыкалу ў разрэжным вадародным пламені^[10] вышэйшая за раўнавагу, што сведчыць аб утварэнні свабодных радыкалаў.^[22] Затым Кандрацьеў і яго жонка вымералі канцэнтрацыю гідраксільнага радыкалу ў пламені вільготнага вокісу вугляроду^[10] з распрацаваным Кандрацьевым метадам лінейнага паглынання ў спектрах.^[23][16] Другі распрацаваны Кандрацьевым метад каталітычнай рэкамбінацыі атамаў вымяраў канцэнтрацыю свабодных атамаў,^[16] што дазволіла правесці цыкл работ па вымярэнні канцэнтрацыі атамаў вадароду ў пламені.^[22] Праведзеныя працы паказалі, што хуткасць ланцуговай хімічнай рэакцыі акіслення вадароду, вокісу вугляроду, ацэтылену і іншых рэчываў вызначаецца хуткасцю рэакцый свабодных радыкалаў,^[16] тым самым эксперыментальна даказалі вызначальную ролю свабодных атамаў і радыкалаў у механізме ланцуговых рэакцый.^[16][24] Асноўнымі памочнікамі ў гэтых працах былі: А. І. Кандрацьева, А. У. Якаўлева, М. С. Зіскін, Л. І. Аўраменка, Дз. С. Паўлаў, У. У. Ваяводскі.^[23]

У 1958 годзе ў свет выйшла манаграфія «Кінетыка хімічных газавых рэакцый», а ў 1959 годзе кніга «Структура атамаў і малекул», якая выйшла таксама на англійскай, французскай і румынскай мовах.^[10] З канца 1950-х гадоў Кандрацьеў кіраваў трыма цыкламі эксперыментальных прац. Першы цыкл быў прысвечаны вымярэнням канстант хімічных рэакцый вокісу вугляроду з атамамі кіслароду, элементарных актаў распаду азону і іншых рэакцый. Другі цыкл — гэта працы па кінетыцы рэакцый у гукавых і звышгукавых патоках, па хемаіанізацыі і вагальнай рэлаксацыі. Трэці цыкл звязаны з пошукам новых метадаў вымярэння канстант элементарных працэсаў з выкарыстаннем, напрыклад ЭПР.^[25] У 1970 годзе выйшла адна з галоўных кніг В. М. Кандрацьева «Канстанты хуткасці газафазных рэакцый», сапраўдная энцыклапедыя колькаснай хімічнай кінетыкі.^[25] Апошняя манаграфія Кандрацьева^[26] выйшла ўжо пасля яго смерці.

Бібліяграфія

Асноўная крыніца:^[27]

• Кондратьев В. Н. Элементарные химические процессы. — Л.: ОНТИ. Химтеорет, 1936. — 147 с.
• Кондратьев В. Н. Свободный гидроксил. — М.: ГОНТИ, Ред. хим. лит., 1939. — 138 с.
• Кондратьев В. Н. Кинетика химических газовых реакций. — М.: Изд-во АН СССР, 1958. — 688 с.
• Кондратьев В. Н. Структура атомов и молекул. — М.: Гос. изд-во физ.-мат. лит., 1959. — 524 с.
• Кондратьев В. Н. Константы скорости газофазных реакций : справочник. — М.: Наука, 1970. — 351 с.
• Кондратьев В. Н.  Количественный аспект химической газофазной кинетики // Успехи химии : научный журнал. — 1965. — Т. 34. — № 12. — С. 2081—2097.
• Кондратьев В. Н., Никитин Е. Е. Кинетика и механизм газофазных реакций. — М.: Наука, 1974. — 558 с.
• Кондратьев В. Н. Количественная кинетика в современной химии // Кинетика и катализ. — 1977. — Т. 18. — № 5. — С. 1093—1097.
• Кондратьев В. Н., Никитин Е. Е. Химические процессы в газах. — М.: Наука, 1981. — 262 с.

Узнагароды

Асноўная крыніца:^[14]

• ордэн Леніна (1949), (1953), (1971)
• ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі (1975)
• ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (1945), (1962)
• Сталінская прэмія першай ступені (1944) — за фундаментальную працу «Спектраскапічнае вывучэнне хімічных газавых рэакцый».
• Залаты медаль Бернарда Льюіса  (англ.) Міжнароднага інстытута гарэння (1966) — за выдатныя даследаванні ў галіне гарэння, асабліва спектраскапіі і кінетыкі хімічных рэакцый^[28].
• Памятны медаль Хофмана  (ням.) (1967)^[8]