Ганна Святаслаўна

Ганна Святаслаўна (1350-я — 1 жніўня 1418) — вялікая княгіня літоўская, другая жонка Вітаўта.

Ганна Святаслаўна
Адбітак пячаткі вялікай княгіні Ганны.
Род дзейнасці	арыстакратка
Дата нараджэння	1350-я
Дата смерці	1 жніўня 1418[1] ці 31 ліпеня 1418
Месца смерці	Троцкі замак, Трокі, Троцкі павет, Троцкае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае
Месца пахавання	Кафедральны сабор Святога Станіслава
Грамадзянства	Вялікае Княства Літоўскае
Бацька	Святаслаў Іванавіч[2]
Маці	NN[d]
Муж	Вітаўт
Дзеці	Соф’я Вітаўтаўна
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Паходжанне

Імаверна, дачка Святаслава Іванавіча, вялікага князя смаленскага ў 1358—1386 гадах^[3]. Прынамсі такая версія паходжання цяпер пераважае. Аднак яна не можа быць цалкам пэўнай, бо грунтуецца на Хроніцы Быхаўца, хоць ёсць і ўскосныя сведчанні на яе карысць^[4].

Паводле Хронікі Быхаўца, у Вітаўта было тры жонкі, першая — смаленская княжна Ганна Святаслаўна, другой названа Марыя^[d], дачка князя лукомскага і старадубскага Андрэя, а трэцяй — Ульяна, дачка князя гальшанскага Івана Альгімонтавіча. Таксама, але ў іншым месцы, Хроніка Быхаўца называе шурынам Вітаўта смаленскага князя Юрыя Святаславіча.

Паводле крыжацкай крыніцы^{[крыніца?]}, Вітаўт узяў шлюб з Ганнай пры жыцці вялікага князя Альгерда, то-бок да мая 1377 года^[3]. Ян Тэнгоўскі пацвердзіў гэта праз шлюбны ўзрост Соф’і, якую Ганна называла сваёй дачкой, на думку даследчыка, шлюб яе бацькоў адбыўся паміж 1368—1377 гадамі.

Такім чынам, калі апроч Ганны і Ульяны, якія вядомы як жонкі Вітаўта і з надзейных крыніц, і праўда была трэцяя жонка, то толькі перад Ганнай. Першы шлюб Вітаўт мог узяць яшчэ ў 1360-я гады, калі быў удзельным князем берасцейскім^[3]. На думку Тэнгоўскага, першай жонкай Вітаўта магла быць Марыя, названая Хронікай Быхаўца як другая, аднак, ні яна, ні названы тамсама яе бацька — князь лукомскі і старадубскі Андрэй, з іншых крыніц не вядомы. Алег Ліцкевіч выявіў згадку пра жонку Вітаўта, язычніцу, спаленую пасля смерці — гэта не магла быць ні Ганна, ні Ульяна, на думку даследчыка, гэтыя звесткі менавіта пра першую жонку Вітаўта.

Што шлюб з Ганнай мог быць другім сведчаць згадкі верагоднымі крыніцамі шваграў (сваякоў па жонцы) князя Вітаўта. У студзені 1384 года шваграм Вітаўта названы друцкі князь Леў, імаверна, родзіч тагачаснай жонкі, то-бок Ганны. У тым самым дакуменце 1384 года згаданы і Судзімонт з Вейшышак, якога пазней таксама называлі шваграм Вітаўта. Князь Леў і баярын Судзімонт відавочна вельмі рознага паходжання і, імаверней, яны родзічы двух розных жонак Вітаўта. Судзімонт — невядомай імем першай жонкі, язычніца, спаленай пасля смерці, а друцкі князь Леў — Ганны.^[5]

Апроч смаленскага князя Юрыя Святаславіча, названага шурынам Вітаўта ненадзейнай Хронікай Быхаўца, а таксама друцкага князя Льва, названага «шваграм» верагоднай нямецкай крыніцай, цяпер вядомы яшчэ адзін «швагр Вітаўта» — «герцаг Васіль з Русі». Звесткі пра Васіля выявіў Ян Тэнгоўскі і атоесніў яго з родным братам Ганны — Васілём Святаславічам, пачынальнік роду князёў Крапоткіных^[6]. Літоўская гісторык Інга Баранаўскене спрабуе аспрэчыць атаясненне Тэнгоўскага, яна сцвярджае, што сярод родзічаў смаленскага князя Святаслава вядомы толькі адзіны Васіль — яго родны брат, бранскі князь Васіль Іванавіч^[ru], таксама даследчыца сцвярджала, што адносіны Смаленскага княства з Вялікім Княствам Літоўскім былі варожымі і гэта выключала шлюбы паміж іх уладарнымі родамі, таксама, на думку Баранаўскене, шлюбы двух сясцёр Ганны з літоўскімі арыстакратамі выключаюць іх смаленскае паходжанне^[7]. Такім чынам, Баранаўскене ігнаруе, што сын князя Святаслава — Васіль Святаславіч, вядомы з тых самых крыніц, што і яго брат Васіль Іванавіч — з маскоўскіх радаслоўцаў, як адзначыў яшчэ Юзаф Вольф^[8]. Таксама Баранаўскене ігнаруе шлюбы як інструмент палітыкі таго часу, у тым ліку замацавання пагадненняў, саюзаў і дасягнення трывалага міру. Шлюбы арыстакратаў звязаны болей з родавай стратэгіяй, чым з палітыкай або паходжаннем жонак — сваяцтва з жонкай уладара далучала да ўладарнага роду, узвышала ў іерархіі, даследчыкі не выключаюць, што менавіта так узвысіліся Гальшанскія, з баярства атрымалі княжацкі тытул.

Біяграфія

Нарадзілася паміж 1356—1365 гадамі. Паміж 1368—1377 гадамі выйшла замуж за Вітаўта. Не пазней за 1378 год у сужэнцаў нарадзілася дачка Соф’я.

У 1382 годзе Ганна дапамагла мужу ўцячы з вязніцы ў Крэўскім замку, дзе яго зняволіў вялікі князь Ягайла.^[3]

У 1383 або 1386 годзе перайшла ў каталіцтва.^[9]

У 1392 годзе, пры атрыманні Вітаўтам тытула вялікага князя, Ганна абяцала, што муж будзе трымацца прысягі каралю польскаму Ягайле і Кароне Польскай.^[3]

У 1391 годзе дачка Соф’я выйшла замуж за вялікага князя маскоўскага Васіля Дзмітрыевіча. Пра іншых дзяцей няма пэўных звестак.^[3]

Пахавана ў Віленскім кафедральным саборы.^[3]

Вядомы сёстры вялікай княгіні Ганны — Агрыпіна і Ульяна.^[9]

Агрыпіна — жонка гальшанскага князя Івана Альгімонтавіча^[9]. Ульяна — жонка, паслядоўна, родзіча Біруты баярына Бутрыма, пінскага князя Васіля Нарымонтавіча, баярына Войцеха Манівіда^[9].