Геліяс

Ге́ліяс (стар.-грэч.: Ἥλιος або Ἠέλιος, Гелій, часам Ээліяс^[3] «сонца») — у старажытнагрэчаскай міфалогіі^[4] сонечнае бажаство, сын тытана Гіперыёна (адкуль пахабна яго мянушка «Гіперыёнід») і Тэі^[5] (або сын Гіперыёна і Ірыфесы^[6]), брат Селены і Эас.

Геліяс
стар.-грэч.: Ἥλιος
Міфалогія	старажытнагрэчаская рэлігія[d]
Сфера ўплыву	Сонца
Пол	мужчынскі пол
Бацька	Гіперыён[1][2]
Маці	Тэя[1]
Браты і сёстры	Эас, Селена і Titan[d]
Жонка	Рода, дачка Пасейдона, Кета[d], Айглэ[d] і Antiope[d]
Дзеці	Эгіяла[d], німфа ў старажытнагрэчаскай міфалогіі[d], Фаэтон[d], Фаэтуса[d], Лампеція[d][1], Перс, Асцерыя[d], Ээт[d], Цырцэя[d], Пасіфая[d], геліяды[d], Керкаф, Кандал, Актый, Тэнаг, Трыяп, сын Геліяса, Охім, Ліндус[d], Макарэй[d], Трынакс[d], Аўг[d], Электрыёна[d], Ефрасіння[d], Талія[d], Аглая, Алоэй[d], Этэрыя[d], Бісальт[d], Аўгій, Эга[d], Клімен[d], харыты[d], фаэтаніты[d], Фазыс[d], Діаксіп[d], Хелія[d], Амалфея, Дірцэя[d] і Lelex[d]
У іншых культурах	Сол[d], Сонца[d], Сур'я, Хвар[d], Virotutis[d], Baal-hamon[d], Ра, Anextiomarus[d], Alaunus[d] і Zun[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Геліяс (значэнні).

З часу Еўрыпіда Геліяса, як усёвідушчага бога Сонца, сталі атаясамляць з Апалонам, усёведным богам-прадракальнікам; адсюль іншае імя Геліяса — Феб. У Ферэкіда Сірскага Геліяс атаясамляецца з Зеўсам^[7], у Феагена — з Гефестам, Апалонам і агнём^[8]. Паводле Дзіянісія Скітабрахіёна, сам Геліяс — хлопчык, патоплены ў Эрыдане^[9].

Паводле прамовы Коты^[10], было пяць Геліясаў:

1. Сын Зеўса, унук Эфіра.
2. Сын Гіперыёна.
3. Сын Гефеста, унук Ніла, з Геліяпаля.
4. Народжаны німфай Аканфа на Родасе, продак родаскіх герояў.
5. Бацька Ээта і Кіркі, з Калхіды.

Геліяс расказаў Гефесту, што Афрадыта ляжыць з Арэсам^[11], за гэта Афрадыта была варожая да нашчадства Геліяса^[12].

Распавёў Дэметры, што гэта Аід выкраў яе дачку Персефону.

Паводле Гамера, Геліяс — уладальнік сямі статкаў кароў і сямі статкаў авечак^[13]. Яго каровы жылі ў Артэмісія ў Сіцыліі^[14], іх пасвілі німфы Фаэтыса і Ламптыя. Штораніцы, паднімаючыся ў небе, і кожны вечар, апускаючыся ў Акіян, Геліяс любаваўся на сваіх вечна юных жывёл. Аднойчы Адысей высадзіўся на востраве, і яго спадарожнікі забілі некалькі быкоў сонечнага бога. У пакаранне за гэта Зеўс па просьбе Геліяса разбіў іх карабель маланкай. Выжыў толькі Адысей.

Культ Геліяса быў асабліва распаўсюджаны ў Карынфе, у Аргасе, у Элідзе і на востраве Родасе, дзе пры ўваходзе ў гавань стаяла яго каласальная выява. З жывёл яму былі прысвечаны певень і белыя коні. Адлюстроўваецца Геліяс амаль гэтак жа, як і Апалон, з якім збліжаўся па сонечных функцыях.

У рымскай міфалогіі Геліясу адпавядае Соль (лац.: Sol).

Умілаваныя і нашчадства Геліяса

• Персеіда, акіяніда^[15], жонка Геліяса^[16], нарадзіла яму Кірку (Цырцэю)^[17], Ээта, Пасіфаю, Перса^[18] і Алаея^[19].
• Па іншых версіях: маці Кіркі — Роды^[20]; маці Ээта — Антыёпа^[21]; маці Пасіфаі — Крыта^[22]; маці Алаея — Антыёпа (паводле Еўмела).
• Рода, дачка Пасейдона і Амфітрыты, жонка Геліяса^[23]. Да Дыядора нарадзіла яму сем сыноў: Охіма, Керкафа, Макарэя, Актыя (Актына), Тэнага, Трыёпа і Кандала, і дачка Электрыёну^[24]. Паводле Гесіёда — Кірку.
• Клімена, акіяніда, жонка Геліяса^[25] (атаясамленага з Апалонам). Нарадзіла яму Фаэтона^[26], Астрыду^[27] і геліяд.
• Жонкай Геліяса і маці Астрыды таксама лічаць акіяніду Кета^[28].
• Клітыя і Леўкафея, дачка Архама. Клітыя пакахала Геліяса, але ён аддаў перавагу Леўкафеі. Геліяс пазбавіў Леўкафею нявіннасці, прыняўшы аблічча яе маці. Раўнівая Клітыя распавяла аб усім яе бацьку Ахраму, і той закапаў дачку жывой у зямлю. Клітыя ж пазней памерла ад голаду. Пасля смерці Леўкафея ператварылася ў галіну, якая змяшчае фіміям, а Клітыя — у кветку геліятроп^[29]. Паводле Гігіна Лефкафея нарадзіла ад Геліяса Тэрсанонта з Андраса (аднаго з арганаўтаў)^[30].
• Аўгій, адзін з арганаўтаў, па некаторых крыніцах лічыцца сынам Геліяса^[31] ад Гірміны або Наўсідамы^[32], дочкі Амфідаманта.
• Оры па адной з версій — дочкі Геліяса і Селены^[33].
• Паводле Пталамея Гефестыёна, Алена — дачка Геліяса і Леды^[34].
• Гемера — багіня, якая ўвасабляла дзень. Лічылася спадарожніцай Геліяса.
• Паводле Антымаха, харыты — дочкі Эглы і Геліяса.
• Карыбанты — дэманы, дзеці Афіны і Геліяса.
• Арга — дачка Зеўса і Геры, каханая Геліяса. Палюючы на аленя, яна гучна закрычала: «Нават калі алень бяжыць хутчэй чым сонца я наганю яго!». Гэтым яна раззлавала Геліяса, і ён ператварыў яе ў сабаку.
• Гефест часам лічыцца сынам Геліяса.
• Дырка — жонка цара Фіваў Ліка. Па адной з версій, дачка Геліяса^[35].

Калос Родаскі

Статуя Геліяса ў Родасе з’яўлялася адным з цудаў свету, яна больш вядомая пад назвай «Калос Родаскі». Геліяс быў не проста асабліва ўшанаваным бажаством на востраве — па легендзе ён быў яго стваральнікам: не маючы месца, яму прысвечанага, сонечны бог вынес востраў на сваіх руках з марской глыбіні.

Свята Геліяса

Штогод 20 ліпеня ў грэчаскіх гарадах праводзілася свята, адначасова прысвечаны Геліясу і Зеўсу.

Геліяс у літаратуры

Геліясу прысвечаны XXXI гімн Гамера і VIII арфічны гімн.