Джузэпэ Сака

Джузэ́пэ Са́ка або Джузэпэ дэ Сака (італ.: Giuseppe de Sacco, польск.: Józef Sacco; 1735, Верона, Італія — 22 снежня 1798, Гродна) — архітэктар, італьянец. Прадстаўнік архітэктуры барока і класіцызму. У 1770-я гады кіраваў будаўнічай школай у Гродне.

Джузэпэ Сака
Дата нараджэння	1735[1]
Месца нараджэння	Верона, правінцыя Верона, Венета, Італія
Дата смерці	22 снежня 1798(1798-12-22) ці 21 снежня 1798(1798-12-21)
Месца смерці	Гродна, Гродзенскі павет, Літоўская губерня, Расійская імперыя або Вільня, Віленскі павет, Літоўская губерня, Расійская імперыя
Месца пахавання	Фарныя могілкі
Грамадзянства	Рэч Паспалітая
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Сака (значэнні).

Біяграфія

У 1768 годзе з’явіўся ў Варшаве. Першай значнай праявай здольнасцей быў праект пахавальнага катафалка (сastrum doloris  (англ.)) для каралевы Марыі Ляшчынскай, што знаходзіцца і цяпер у касцёле сакраментак  (руск.) у Варшаве. Выкананы праект быў у суаўтарстве з вядомым архітэктарам Якубам Фантана, з якім Джузэпэ працаваў над праектам перабудовы касцёла Святога Яна ў Варшаве.

У 1771 годзе па запрашэнні гродзенскага старосты Антонія Тызенгаўза пераязжае ў Гродна. Вясной таго ж года Джузэпэ залічаюць паручнікам воінскага гарнізона ў Гродне. У 1775 годзе атрымаў званне капітана кавалерыі ВКЛ, пасля займае пасаду гарадзенскага гараднічага і быў набілітаваны.

Новы замак у Гродне

Шчорсаўскі палац у 1894 годзе

12 снежня 1771 рашэннем камісіі фінансаў ВКЛ дэ Сака з акладам у 600 польскіх злотых прызначаецца на пасаду архітэктара «Яго каралеўскай Вялікасці». У яго абавязкі ўваходзіў пільны нагляд за будаўніцтвам мясцовых каралеўскіх мануфактур. У гэты час Сака распрацаваў арыгінальны праект перабудовы новага Каралеўскага замка ў Гродне, каралеўскага паляўнічага палаца ў Аўгустове  (польск.), каралеўскай рэзідэнцыі ў Станіславове. У 1779 Сака стварае для гродзенскага маршалка Юрыя Валовіча адзін з прыгажэйшых помнікаў архітэктуры — палацава-паркавы комплекс Свяцк. Сядзіба добра захавалася. У 1770—1776 гадах дэ Сака пры ўдзеле італьянца Карла Спампані і француза Якуба Габрыеля быў спраектаваны пышны палац Яўхіма Храптовіча ў Шчорсах. У наш час палац не захаваўся, застаўся толькі будынак бібліятэкі Храптовічаў. У 1760—1780 гадах па праектах Сака будуецца палац Тызенгаўзаў у Паставах.

У 1788 годзе кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі за вялікія заслугі ўзнагародзіў архітэктара маёнткам Дубасна  (укр.) (каля Беластоку, Польшча)^[2]. У сваім маёнтку ў 1781 годзе Сака ўзвеў капліцу, пазней былі пабудаваныя гаспадарчыя і жылыя памяшканні, разбіты сад і агарод. Да нашых дзён сядзіба Сака не захавалася.

У красавіку 1788 года Сака бярэ шлюб у гродзенскім бернардзінскім касцёле з Францішкай Манькоўскай, роднай сястрой мастака Тамаша Манькоўскага, з якім дэ Сака займаўся роспісам сцен Свяцкага палаца.

У 1793 годзе Станіслаў Аўгуст Панятоўскі эмфітэўтычным прывілеем  (руск.) дараваў дэ Сака, маёру войск польскіх, урочышча Бабіньска Буда, якое змяшчалася ў Аліцкай эканоміі^[3].

У канцы 1790 Сака сур’ёзна захварэў на туберкулёз і пераехаў у Гродна. Тут, у Доме масонаў 20 снежня 1798 ім было напісана перадсмяротнае завяшчанне. Паводле яго Джузэпэ дэ Сака, маёр былых войск польскіх, запісаў жонцы, Францішцы з Манькоўскіх дэ Сака, добры Дубасьна і Бабіньска Буда і ўсю рухомасць^[4].

Пахаваны на Каталіцкіх фарных могілках у Гродне.

Творы

Тэатр Тызенгаўза

Палац Тызенгаўза

• Гродзенскія каралеўскія мануфактуры.
• Аўгустоўскі палац  (польск.) каля Гродна.
• Станіславаўскі палац каля Гродна.
• Свяцкі палац Ю. Валовіча.
• Шчорсаўскі палац (разам з Карла Спампані і Я. Габрыэлем).
• Дзмітрыеўская царква ў Шчорсах (разам з Я. Габрыэлем).
• Палац Тызенгаўзаў  (польск.) у Гродне, рэканструкцыя (разам з І. Г. Мёзерам).
• Палац Тызенгаўзаў  (руск.) у Вільні.
• Палац Тызенгаўзаў у Паставах.
• Новы замак у Гродне, рэканструкцыя.
• Ратуша ў Гродне, 1775 (разам з Фрэйліхам).
• Палац у Цёнжэні  (польск.) (Польшча).
• Праект ратушы ў Вільні, 1784 (не быў ажыццёўлены).

Ушанаванне памяці

Помнік Дж. Сака ў Гродне на Гарадніцы

У 2008 на беразе ручая Гараднічанкі ў Швейцарскай даліне была ўсталявана бронзавая скульптура Джузэпэ Сака. Скульптура выканана Аляксандрам Анціпіным. Джузэпэ Сака трымае на каленях план горада Гродна, на якім напісана «Гарадніца, план» і пазначана дата «1780».

Зноскі

1. Giusèppe Sacco // Sapere Encyclopedia — De Agostini Editore, 2001.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q63346450'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2521786'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q130548027'></a>
2. SUMARIUSZ DOKUMENTÓW KAMERY WOJNY I DOMEN W BIAŁYMSTOKU 1796—1807. № 51. 1410; k. 71 (польск.)
3. SUMARIUSZ DOKUMENTÓW KAMERY WOJNY I DOMEN W BIAŁYMSTOKU 1796—1807. № 58. 1395; k. 5 (польск.)
4. SUMARIUSZ DOKUMENTÓW KAMERY WOJNY I DOMEN W BIAŁYMSTOKU 1796—1807. № 927. 1410; k. 79-80 (польск.)