Шчорсы

Шчо́рсы^[2] (трансліт.: Ščorsy, руск.: Щорсы) — аграгарадок у Навагрудскім раёне Гродзенскай вобласці, на рацэ Нёман. Адміністрацыйны цэнтр Шчорсаўскага сельсавета. Месціцца за 24 км на паўночны ўсход ад Навагрудка.

Аграгарадок Шчорсы Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Навагрудскі Сельсавет Шчорсаўскі Каардынаты 53°38′36″ пн. ш. 26°10′45″ у. д.HGЯO Старшыня выканкама Марушка Алег Міхайлавіч Заснаваны 1265 Аграгарадок з 2008 Вышыня 139 м Насельніцтва 958 чалавек[1] (2025) Нацыянальны склад беларусы і інш. Часавы пояс UTC+3 Паштовы індэкс 231428 Аўтамабільны код 4 СААТА 4243860051 Афіцыйны сайт Выканкам (бел.)  (англ.)  (руск.) Рака Нёман

Шчорсы на Вікісховішчы

Шчорсы — адна з колішніх рэзідэнцый магнацкага роду Храптовічаў.

Этымалогія назвы

На думку беларускага географа В. Жучкевіча тапонім «Шчорсы» ўтварыўся ад прозвішча Шчорс^[3].

Гісторыя

Першыя звесткі аб Шчорсах датуюцца 1265 годам і звязаны са стварэннем Свята-Елісееўскага Лаўрышаўскага манастыра.^[4]

Паводле падання, у XIV ст. (магчыма, з 1386) у Шчорсах існавала праваслаўная царква, якую па заключэнні Берасцейскай уніі (1596) стала грэка-каталіцкай. Старажытнасць бажніцы пацвярджае царкоўны дакумент, датаваны 1627 годам^[5].

Палац з акварэлі XIX ст.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) мясцовасць увайшла ў склад Новагародскага павета Новагародскага ваяводства. У 1758 старая драўляная царква згарэла, на яе месцы ў 1776 па фундацыі канцлера вялікага Яўхіма Храптовіча ўзвялі новую мураваную. У гэты ж час Я. Храптовіч збудаваў тут палацавы комплекс з паркам і сажалкамі. Пры палацы мелася багатая бібліятэка, якая ўключала ў сабе не менш за 10 тысяч тамоў (па некаторых дададзеных — каля 20 тысяч).^[6]

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Шчорсы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Навагрудскім павеце. У пач. XIX ст. тут адкрылася грэка-каталіцкая парафіяльная школа. Па скасаванні уніі (1839) расійскія ўлады ліквідавалі гэту адукацыйную ўстанову, новая школа з’явілася ў Шчорсах толькі каля 1866. У другой палове XIX ст. у вёсцы было 156 двароў, дзейнічалі шпіталь і школа.

Падчас Першай сусветнай вайны дварцова-паркавы комплекс, як і самі Шчорсы, пацярпелі ад ваенных дзеянняў. У 1915 праз вёску праходзіў фронт: ў маёнтку — нямецкія войскі, за Нёманам — расійскія. У ходзе баявых дзеянняў большая частка будынка дварца згарэла, як і абодва флігелі. Засталіся толькі сцены.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Шчорсы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі.

У 1939 Шчорсы ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 сталі цэнтрам сельсавета.

У 1941 годзе, падчас Вялікай Айчыннай Вайны, вёска была акупавана нямецкімі войскамі. Шчорсы былі ўключаны ў склад рэйхскамісарыяту Остланд. У 1943 годзе немцамі былі расстраляныя 43 мірныя жыхары. Каб ушанаваць памяць аб іх, у цэнтры аграгарадка быў усталяваны помнік.

У 2008 годзе вёсцы Шчорсы быў прыданы статус аграгарадка.^[7]

• Шчорсы на старых фотаздымках
• 
  Палац. Ю. Барэці, 1894
• 
  Мураванка. Ю. Барэці, 1894
• 
  Палац, галоўны фасад
• 
  Палац, 1894
• 
  Царква і вёска
• 
  Царква
• 
  Палац падчас Першай сусветнай вайны
• 
  Палац падчас Другой сусветнай вайны

Насельніцтва

• 2008—577 чал., 286 двароў.

Славутасці

• Бібліятэка Храптовічаў (XVIII ст.)
• Сядзіба Храптовічаў (XVIII—XIX стст., палац не захаваўся)
• Фальварак Мураванка (2-я пал. XIX ст.)
• Царква Святога Дзмітрыя Салунскага (1770—1776, колішняя грэка-каталіцкая)

Страчаная спадчына

Шчорсаўскі палац Храптовічаў (1770—1776) пацярпеў у Першую і Другую сусветныя войны, пасля чаго яго зруйнавалі савецкія ўлады. Цяпер ад палаца засталіся толькі падмуркі.

Вядомыя асобы

• Антон Юзаф Глінскі (1817—1866) — польскі пісьменнік.
• Васіль Васільевіч Моніч (1874—1929, Харкаў) — вучоны ў галіне паравозабудавання. Прафесар^[8]
• Янка Нёманскі (1890—1937) — беларускі празаік, публіцыст, эканаміст, грамадскі дзеяч.
• Кастусь Шышэя (1921—2004) — дзеяч беларускага нацыянальна-вызвольнага руху.

У розны час у Шчорсах спыняліся Адам Міцкевіч, Уладзіслаў Сыракомля, Ян Чачот і іншыя.

Зноскі

1. https://novogrudok.gov.by/ru/schors-ru/
2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
3. к // Краткий топонимический словарь Белоруссии / В. А. Жучкевич. — Минск: Издательство Белорусского государственного университета, 1974. — 447 с. — 12 700 экз. С. 414.
4. Па словах старшыні адзела культуры Навагрудскага райвыканкама Марыны Шабановіч. Першыя звесткі аб Шчорсах звязаны з стварэннем Свята-Елісееўскага Лаўрышаўскага манастыра
5. Szczorsy // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola (польск.). — Warszawa, 1890. S. 860.
6. https://www.sb.by/articles/puteshestvie-v-shchorsy.html
7. https://novogrudok.gov.by/ru/schors-ru/
8. https://esu.com.ua/article-69173