Залман Шнеур

Залман Шнеур (іўр.: זלמן שניאור, пры нараджэнні Залкінд Шнеер (Шнеур); 1887, Шклоў — 20 лютага 1959, Нью-Йорк) — яўрэйскі паэт і празаік. Пісаў на ідыш і іўрыт^[3][4].

Залман Шнеур
іўр.: זלמן שניאור
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	11 лютага 1887(1887-02-11)[1]
Месца нараджэння	Шклоў, Магілёўскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	20 лютага 1959(1959-02-20)[2] (72 гады)
Месца смерці	Нью-Ёрк, штат Нью-Ёрк, ЗША
Пахаванне	Трумпельдор
Грамадзянства	Ізраіль  ЗША
Альма-матар	Парыжскі ўніверсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік, паэт
Мова твораў	ідыш
Прэміі	літаратурная прэмія імя Бяліка[d] (1951)
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям'і прамыслоўца, спецыяліста па каштоўных камянях Іцхака-Айзіка Шнеера (Шнеура, нашчадка Шнеўра-Залмана з Ляд) і Хаі-Фейгі Зусмановіч. Яго дзяцінства (якое ён маляўніча апісаў у сваім цыкле апавяданняў «Шклоўцы», 1929) не было шчаслівым. Атрымаў традыцыйную адукацыю ў хедары з дадатковым рэпетытарствам па рускай мове. З самага ранняга ўзросту стаў заўзятым чытачом літаратуры на іўрыце. Гэтаму, безумоўна, не спрыялі яго бацькі, якія хацелі, каб ён звярнуў сваю ўвагу на практычную кар'еру ў камерцыі.

Калі Шнеуру было 12 гадоў, бацька адвёз яго ў Варшаву, каб Наум Сакалоў, рэдактар ​​штодзённай газеты «Ha-Tsefirah», вырашыў, ці мае сэнс сыну займацца пісьменніцтвам. Сустрэча з Сакаловым прайшла няўдала, і бацька і сын вярнуліся дадому, больш рашуча, чым калі-небудзь, супрацьпастаўленыя волі адзін аднаго. Больш чым праз год малады Шнеур пакінуў свой дом і адправіўся ў Адэсу, тагачасную сталіцу сіянісцкай і іўрытскай літаратурнай дзейнасці. Хаім Нахман Бялік сустрэў яго з цеплынёй і спачуваннем, і стаў апякацца маладым пісьменнікам.

Ужо ў 1902 годзе Шнеур, маючы на руках рэкамендацыю Бяліка, адправіўся ў Варшаву, дзе быў узяты супрацоўнікам у выдавецтва «Тушыя», а затым прыняты ў рэдакцыю дзіцячага літаратурнага штотыднёвіка «‘Olam katan», рэдактарам якога быў Шмуэль Лейб Гордан. У 1902 годзе апублікаваў і свае першыя "дарослыя" вершы на іўрыце і ідышы. Сябрамі Шнеура сталі пісьменнікі Іцхак Доў Беркавіч і Іцхак Кацэнельсан.

Летам 1903 года вярнуўся ў Шклоў, у 1904-1906 гадах працаваў у Вільні у рэдакцыі штотыднёвіка «Ha-Zeman». Палюбіў стары горад Вільні (які ён пазней праславіў у знакамітай одзе), правёў там два самыя шчаслівыя гады сваёй маладосці, быў вядомым удзельнікам яўрэйскай паэтычнай «Плеяды» (групы маладых паэтаў, якія знаходзіліся пад уплывам Бяліка). У 1906 годзе яго першы зборнік вершаў на іўрыце «Im sheki‘at ha-ḥamah» («На захадзе сонца») быў апублікаваны ў выдавецтве «Тушыя», якое тады было актыўным выдавецтвам, што манапалізавала сучасную «маладую» яўрэйскую літаратуру. Кніга, якая ў цэлым была добра прынята, выклікала самую высокую публічную ацэнку Бяліка, што забяспечыла Шнеуру паэтычны статус найбольш вядомага і перспектыўнага паэта сярод яго сучаснікаў^[3].

Выправіўся ў Заходнюю Еўропу, каб атрымаць сучасную літаратурную і навуковую адукацыю ў заходніх універсітэтах. Ён перыядычна вывучаў літаратуру, філасофію і прыродазнаўчыя навукі ў Швейцарыі (Берн і Жэнева) і ў Парыжы. Адначасова пастаянна пашыраў канцэптуальны і жанравы фармат сваёй паэзіі. Калі да 1906 года пісаў пераважна адносна кароткія лірычныя вершы, то цяпер укладваў свае сілы ў шырокія цыклы вершаў, у якіх эмоцыі і пейзаж ствараюць фон для філасофскіх разважанняў.

Паэма Шнеура «Im tselile ha-mandolina» («Пад гукі мандаліны»; 1912), якая прапануе ніцшэанскі погляд на нігілістычную культурную сучаснасць («Смерць Бога»), а таксама на трагічны стан яўрэйскага выгнання, была з энтузіязмам успрынята як шэдэўр. Падобным чынам быў ўспрыняты і вялікі сімвалісцкі цыкл «Be-Harim» («У гарах»; 1908–1913), філасофская паэма-пошук паэта-вандроўніка, які шукае сэнс жыцця і мастацтва ў Швейцарскіх Альпах. Шнеур працаваў над гэтым лірычным эпасам пяць гадоў, завяршэнне працы дазволіла апублікаваць буйны зборнік вершаў, першапачаткова пад назвай «Shirim u-fo’emot» («Лірычныя і апавядальныя вершы»; 1914), але пазней больш вядомым пад назвай «Gesharim» («Масты»). Публікацыя ў 1913 годзе верша «Цёмныя вякі набліжаюцца», у якім паэт на фоне суда па крывавым паклёпе над Бейлісам прадказваў набліжэнне паўторнага разбурэння еўрапейскай цывілізацыі і адраджэнне сярэднявечнага антысемітызму, павысіла паэтычны статус Шнеура як паэта-прарока.

За дзесяцігоддзе перад Першай сусветнай вайной Шнеур таксама быў плённым аўтарам псіхалагічнай і натуралістычнай прозы на іўрыце і ідышы. Ён таксама пісаў і публікаваў вершы на ідышы (сярод іх «Margaritkelekh» [Маленькія рамонкі], які атрымаў шырокую папулярнасць як народная песня)^[5].

Падчас вайны яго інтэрнавалі ў Берлін як расійскага падданага, вызначыўшы на працу ў нямецкі шпіталь. Адначасова Шнеур вучыўся на медыцынскім факультэце Берлінскага ўніверсітэта, так яго і не скончыўшы, і працаваў у рэдакцыях газет і часопісаў на ідышы^[6].

У 1918 годзе Шнеуру прыйшло запрашэнне на працу ў маскоўскае выдавецтва А.І. Штыбеля, але паездка не адбылася. Наведаў у 11872-1946) заснаваў919 годзе ЗША, здолеў наладзіць сувязі з рознымі выдавецтвамі кніг на ідышы. Вярнуўся ў Берлін, сумесна з Шлома Зальцманам заснаваў выдавецтва «Ха-Сефер», якое выпусціла і некалькі яго кніг.

У верасні 1921 года падчас Дванаццатага сіянісцкага кангрэса ў Карлсбадзе сустракаўся з міністрам па справах нацыянальных меншасцей БНР Самуілам Жытлоўскім, пра што той паведамляў у лісце Вацлаву Ластоўскаму ад 9 верасня 1921 года^[7]:

Очень большой интерес к нашему делу проявили известные еврейские писатели-поэты Н. Бялик и З. Шнеур. Оба пользуются громадным влиянием на интеллигентные еврейские массы и привлечение этих сил на нашу сторону имеет громадное для нас значение. Г. З. Шнеур - Белорус (из Шклова) оказал мне здесь очень много ценных услуг в смысле знакомств и связей, очень много работает для нас и обещал уделить нашему делу много внимания. Чтобы его более связать с нами, я предлагаю его назначить советником Министерства по делам меньшинств, конечно, без всякаго оклада, так он очень состоятельный человек и хочет работать по идейным соображениям. В случае Вашего согласия, я просил-бы официальнаго извещения о его назначении^[8].

Далейшага працягу гэта ініцыятыва не атрымала.

У 1924 годзе пісьменнік з сям'ёй пераехаў ва Францыю, дзе браў актыўны ўдзел у культурным жыцці яўрэйскага Парыжа. Так, з 1926 года Шнеур пачаў выступаць з чытаннем сваіх твораў на літаратурных вечарах, працуючы таксама ў Саюзе выкладчыкаў старажытнаяўрэйскай мовы ў Парыжы, Саюзе яўрэйскіх студэнтаў, яўрэйскім Народным універсітэце, а таксама ў «Pariser Tageblatt» (1930-я гады). У гэты час у розных газетах і часопісах друкаваліся яго навелы на ідыш. Наведаў ў 1925 годзе Эрэц-Ісраэль у сувязі з адкрыццём Яўрэйскага ўніверсітэта ў Іерусаліме,

Улетку 1927 года ў Парыжы Шнеур сустрэўся з Абе Каганам, рэдактарам «Forverts», самай папулярнай газеты на ідышы ў Амерыцы. Каган настойваў на публікацыі (штотыднёвымі часткамі) якаснай мастацкай прозы і мог плаціць добрыя ганарары пісьменнікам, чыё апавядальнае мастацтва падабалася яму і адначасова было даступна шырокаму колу чытачоў. Шнеур падарыў яму серыю бліскуча напісаных апавяданняў і віньетак, прысвечаных жыццю яўрэйскай сям'і сярэдняга класа ў Шклове ў 1890-х гадах — злёгку закамуфляваную паслядоўнасць аўтабіяграфічных твораў. Апавяданні былі не толькі кранальнымі, смешнымі і добра напісанымі, але і адпавядалі ўзрастаючай культурнай патрэбе ўжо акультураваных і адносна бяспечных яўрэйскіх імігрантаў на Захадзе настальгіраваць «па радзіме», па сваіх родных усходнееўрапейскіх гарадах і вёсках, якія цяпер змяніліся і недасягальныя з-за войнаў і рэвалюцый. Поспех шклоўскай серыі, якая публікавалася штотыднёвымі часткамі амаль год у «Форвертсе» (а таксама ў папулярнай варшаўскай газеце «Момант»), быў ашамляльным. Чытачы газет чыталі часткі сваім сем'ям як частку суботняга адпачынку^[3].

Шнеур таксама апублікаваў апавяданні ў двух тамах, «Shklover yidn» (1929) і «Feter Zhome» («Дзядзька Жомэ»; 1930; абодва шмат разоў перавыдаваліся), стаў самым папулярным пісьменнікам на ідышы (разам з Шалом-Алейхемам) таго часу і мог дазволіць сабе высокі ўзровень жыцця ў сваёй элегантнай віле пад Парыжам. Што яшчэ важней, ён выявіў, што ўражанні ад жыцця ў родным горадзе, які ён без шкадавання пакінуў падлеткам, цяпер вяртаюцца, захопліваюць яго памяць і вызваляюць ім небывалую творчую энергію. Звярнуўся ад свету шклоўскага сярэдняга класа да больш простага і эмацыйна дынамічнага жыцця гарадской беднаты, рамеснікаў і рабочых, людзей з вялікім апетытам, фізічнай сілай і адвагай, і стварыў велізарны эпас, у цэнтры якога — постаць адважнага фурмана Ноеха Пандрэ («Noyekh Pandre» быў апублікаваны ў пяці тамах; 1938–1939).

Пасля гэтага Шнеур звярнуўся да Шклова, Санкт-Пецярбурга і Парыжа пачатку ХІХ стагоддзя ў маштабным і складаным гістарычным рамане («Keyser un rebe» [Імператар і рабін], які выйшаў у выглядзе кнігі ў пяці тамах; 1944–1952), у якім ён паспрабаваў аб'яднаць гісторыю зараджэння любавіцкага хасідскага руху і яго заснавальніка, рабіна Шнеура Залмана з Ляд, кар'еру Напалеона ад салдата Французскай рэвалюцыі да французскага імператара і таемную гісторыю паважанай сям'і з вышэйшага яўрэйскага асяроддзя Шклова. Затым рушылі ўслед іншыя раманы, прысвечаныя Шклову, такія як «Der mamzer» («Паскуднік»; 1957). Па сутнасці, Шнеур прысвяціў тры апошнія дзесяцігоддзі свайго жыцця стварэнню цыкла шклоўскіх эпасаў, якія паглынулі большую частку яго літаратурнай энергіі, хоць ён таксама працягваў пісаць вершы як на ідышы, так і на іўрыце^[3].

Другая сусветная вайна захапіла Шнеура і яго сям'ю ў акупаванай Францыі. Ім удалося выслізнуць з краіны і ў 1941 годзе прыбыць у Нью-Ёрк. Дзякуючы сувязям з «Forverts», пісьменніку ўдалося ўладкавацца ў адноснай камфортнай абстаноўцы, працягваючы перапыненую публікацыю сваёй прозы на ідыш. Заставаўся ў Злучаных Штатах да пачатку 1950-х гадоў, калі вырашыў пераехаць у Ізраіль, які наведаў у 1949 годзе. Ён жыў там з перапынкамі на працягу апошняга дзесяцігоддзя свайго жыцця.

Памёр падчас паездкі па ЗША.

За сваю творчасць атрымаў некалькіх літаратурных прэмій, у тым ліку прэмію Бяліка (1951) і Дзяржаўную прэмію Ізраіля (1955). У перыяд з 1948 па 1957 гг. быў намінаваны на Нобелеўскую прэмію па літаратуры.