Карма (Кармянскі раён)

Кармá^[2] (руск.: Корма) — гарадскі пасёлак у Гомельскай вобласці Беларусі, цэнтр Кармянскага раёна, на р. Сож пры ўпадзенні ў яе р. Кармянка. За 110 км ад Гомеля, 55 км ад чыгуначнай станцыі Рагачоў на лініі Магілёў—Жлобін, аўтадарогамі злучаная з Чачэрскам і з аўтадарогамі Бабруйск—Крычаў і Гомель—Магілёў. Насельніцтва — 7 583 чал. (2017)^[3].

Гарадскі пасёлак Карма У цэнтры Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Гомельская Раён Кармянскі Каардынаты 53°07′45″ пн. ш. 30°48′38″ у. д.HGЯO Першая згадка 1596 Гарадскі пасёлак з 1938 Насельніцтва ▼7 783 чал. (1 студзеня 2025)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2337 Паштовы індэкс 247170 Аўтамабільны код 3 СААТА 3225551000 Афіцыйны сайт korma.gov.by Карма на карце Беларусі ±

Карма на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Карма (значэнні).

Назва

Паводле В. Жучкевіча, назва пасёлка Карма, а таксама некалькіх аднайменных вёсак паходзіць ад асновы корм — карміць; карма — агульная назва кармавых угоддзяў^[4].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Археалагічныя знаходкі на месцы сучаснага гарадскога пасёлка датуюцца 26 тысячагоддзем да нашай эры^[5].

У пісьмовых крыніцах Карма ўпершыню ўзгадваецца ў 1665 годзе^[5] як пасёлак Рэчыцкага павета Менскага ваяводства, шляхецкае ўладанне^[6].

Пад 1696 годам яна значыцца ў каптуровай кнізе Рэчыцкага павета ў сувязі з перадачай у вечнае карыстанне рэчыцкаму гарадскому пісару Паўлу Квялчэўскаму.

Пад 1726 годам Карма ўзгадваецца ў інвентары Чачэрскага староства.

Расійская імперыя

Лядоўня ў Стэфанаве, да 1914 г.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Карма была забраная ў склад Расійскай імперыі, дзе стала цэнтрам воласці Рагачоўскага павета^[7] Магілёўскай губерні. У гэты час маёнткам валодалі Быкоўскія; тут працавала цагельня.

На 1847 год у склад Кармянскай воласці ўваходзіла 58 навакольных вёсак; праз пасёлак праходзіў Чарнігаўскі тракт, працавалі паштовая станцыя і народнае вучылішча.

На 1880 год у Карме было 149 будынкаў, дзейнічалі царква і 3 сінагогі, працавалі 36 крамаў і вадзяны млын. На 1886 год — школа, 3 іўдзейскія малітоўныя дамы, 30 крамаў, штогод праводзіліся 3 кірмашы. У канцы ХІХ стагоддзя ў пасёлку было 200 двароў.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Карма абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі.

1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква далучыла пасёлак разам з іншымі тэрыторыямі да РСФСР.

25 лютага 1919 года тут выбухнула сялянскае антыбальшавіцкае паўстанне^[be-tarask], у выніку якога паўстанцы занялі Карму. Аднак 26 лютага 1919 года бальшавікі здушылі выступленне.

У 1924 годзе Карму вярнулі БССР, дзе яна стала цэнтрам раёна. 27 верасня 1938 года Карме надалі афіцыйны статус гарадскога пасёлка.

У Другую сусветную вайну ў перыяд з 15 жніўня 1941 г. да 26 лістапада 1943 г. Карма была акупаваная нямецкімі войскамі.

У 1962—1965 гадах пасёлак уваходзіў у склад Рагачоўскага раёна, у 1965—1966 гадах — Чачэрскага.

20 кастрычніка 1995 года адміністрацыйныя адзінкі Кармянскі раён і пасёлак Карма, якія маюць агульны адміністрацыйны цэнтр, аб'яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку — Кармянскі раён^[8].

У 2007 годзе ў склад Кармы ўвайшлі вёскі Куракаўшчына, Новая Зенькавіна, Старая Зенькавіна, Сырск^[9].

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагоддзе: 1826 год — 926 чал.; 1897 год — 2649 чал.^[10]
• XX стагоддзе: 1923 год — 1,5 тыс. чал.; 1971 год — 4,1 тыс. чал.; 1995 год — 5 тыс. чал.^[10]; 1997 год — 5,1 тыс. чал.^[11]
• XXI стагоддзе: 2004 год — 6,2 тыс. чал.; 2006 год — 6,2 тыс. чал.; 2008 год — 7,5 тыс. чал.; 2009 год — 7448 чал.^[12] (перапіс); 2016 год — 7610 чал.^[13]; 2017 год — 7583 чал.^[3]

Адукацыя

У Карме працуюць 2 сярэднія, музычная і спартыўная школы.

Ахова здароўя

Медычнае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляе мясцовая бальніца.

Культура

Дзейнічаюць цэнтр культуры, 2 бібліятэкі.

Мас-медыя

У гарадскім пасёлку выдаецца раённая газета «Світанак над Сожам».

Забудова

Карма развіваецца ў адпаведнасці з генеральным планам (1976). У паўднёвай частцы пасёлка захаваўся гістарычны цэнтр з рынкам. Забудова галоўных вуліц — 2—5-павярховыя жылыя дамы. Утварыўся мікрараён з 5-павярховымі будынкамі. У цэлым пераважае драўляная забудова сядзібнага тыпу. Прамысловая зона размяшчаецца ў паўночнай частцы мястэчка.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, лёгкай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці.

Інфраструктура

Спыніцца можна ў гасцініцы «Карма»^[14].

Славутасці

• Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагменты)
• Іўдзейскія могілкі
• Сядзіба Дорыя-Дзерналовічаў «Стэфанава» (XIX ст.)
• Царква Святога Мікалая (1832)

Галерэя

• Краявіды Кармы
• 
  Руіны царквы
• 
  Гаспадарчая пабудова пры сядзібе
• 
  Крухмальны завод
• 
  Адміністрацыйны будынак

Вядомыя асобы

• Гнэся Львоўна Дазорцава (1901—1966) — беларускі вучоны ў галіне акушэрства і гінекалогіі.
• Яўген Міхайлавіч Перлін — беларускі тэлевядоўца.
• Ірына Міхайлаўна Палякова — беларускі палітык.
• Таццяна Мікалаеўна Далініна (нар. 1963) — беларускі эканаміст. Доктар эканамічных навук.

Гл. таксама

• Пасёлкі гарадскога тыпу Гомельскай вобласці
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі