Кларк элемента

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Кларк.

Кларк — абсярэдненае ўтрыманне, доля хімічнага элемента ў буйной геахімічнай сістэме (зямной кары, літасферы, атмасферы, гідрасферы, біясферы, на Зямлі ў цэлым) або ў космасе ці Сусвеце.

Кларкі падаюцца ў аб’ёмных, масавых або атамных далях, працэнтах (%), праміле, мільённых далях (ppm; грам на тону), або ў выглядзе адносінаў да ўтрымання найбольш распаўсюджанага з элементаў.

Амерыканскі вучоны Ф.У. Кларк упершыню абагульніў даследаванні па сярэднім ўтрыманні элементаў у зямной кары (да глыбіні 16 кіламетраў) у 1889 годзе. Назва «кларк» прапанаваная ў 1923 годзе савецкім вучоным А.Е. Фэрсманам.

Велічыні кларкаў розных элементаў адрозніваюцца ў мільёны разоў у залежнасці ад устойлівасці ядраў і механізмаў пераразмеркавання элементаў у сістэмах, што разглядаюцца. У космасе рэзка пераважаюць найлягчэйшыя элементы – вадарод і гелій (99,99%), у зямной кары – кісларод, алюміній, жалеза, кальцый, магній, натрый, калій, тытан, марганец, вадарод (99%), у гідрасферы – кісларод і вадарод.

Веданне Кларкаў элементаў важны пры пошуках і прамысловай ацэнцы радовішчаў карысных выкапняў і экалагічных даследаваннях забруджвання навакольнага асяроддзя.

Кларкі элементаў у зямной кары

Ніжэй прыведзены кларкі элементаў (у масавых працэнтах) для зямной кары. Элементы размешчаны ў па­радку змяншэння іх распаўсюджанасці.

Нумар п/п	Элемент	Кларк, мас.%
1.	О	49,5000
2.	Si	25,8000
3.	Al	7,5700
4.	Fe	4,7000
5.	Ca	3,3800
6.	Na	2,6300
7.	Ka	2,4100
8.	Mg	1,9500
9.	H	0,8800
10.	Ti	0,4100
11.	Cl	0,1900
12.	Р	0,0900
13.	З	0,0870
14.	Mn	0,0850
15.	S	0,0480
16.	N	0,0300
17.	Rb	0,0290
18.	F	0,0280
19.	Ba	0,0260
20.	Zr	0,0210
21.	Cr	0,0190
22.	Ni	0,0150
23.	Sr	0,0140
24.	V	0,0140
25.	Zn	0,0120
26.	Cu	0,0100
27.	W	0,0064
28.	Li	0,0060
29.	Ce	0,0043
30.	Co	0,0037
31.	Sn	0,0035
32.	Y	0,0026
33.	Nd	0,0022
34.	Nb	0,0019
35.	Pb	0,0018
Разам		99,98 мас.%
Астатнія элементы (у суме)		0,02 мас.%

Кларкі элементаў у гарадскіх глебах

Ніжэй прыведзены кларкі элементаў у мг/кг (грам на тону; ppm; 1•10⁻⁴ %) для гарадскіх глебаў. Распаўсюджанасць і размеркаванне хімічных элементаў вывучаны В.А. Алексеенко і А.В. Алексеенко пры садзейнічанні акадэміка Н.П. Лавёрова ў глебах больш чым 300 населеных пунктаў. Працы праводзіліся на працягу 15 гадоў і дазволілі абагульніць як звесткі ўласных апрабаванне глеб, так і значная колькасць апублікаваных даследаванняў, прысвечаных забруджванню гарадскіх глебаў ў многіх краінах. Падрабязная інфармацыя аб методыцы разліку кларкаў гарадскіх глебаў і выкарыстаных дадзеных прыведзена ў артыкулах^[1][2] і двух манаграфіях^[3][4].

Упершыню прыводныя значэнні кларкаў могуць быць выкарыстаны як стандарты утрыманняў элементаў (як гранічна дапушчальная канцэнтрацыя) у гарадскіх глебах пачатку XXI ст.

Элемент	Атамны нумар	Кларк у гарадскіх глебах[3]
Ag	47	0,37
Al	13	38200
As	33	15,9
B	5	45
Ba	56	853,12
Be	4	3,3
Bi	83	1,12
C	6	45100
Ca	20	53800
Cd	48	0,9
Cl	17	285
Co	27	14,1
Cr	24	80
Cs	55	5,0
Cu	29	39
Fe	26	22300
Ga	31	16,2
Ge	32	1,8
H	1	15000
Hg	80	0,88
K	19	13400
La	57	34
Li	3	49,5
Mg	12	7900
Mn	25	729
Mo	42	2,4
N	7	10000
Na	11	5800
Nb	41	15,7
Ni	28	33
O	8	490000
P	15	1200
Pb	82	54,5
Rb	37	58
S	16	1200
Sb	51	1,0
Sc	21	9,4
Si	14	289000
Sn	50	6,8
Sr	38	458
Ta	73	1,5
Ti	22	4758
Tl	81	1,1
V	23	104,9
W	74	2,9
Y	39	23,4
Yb	70	2,4
Zn	30	158
Zr	40	255,6