Краснае (Маладзечанскі раён)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Краснае.

Кра́снае (трансліт.: Krasnaje, руск.: Красное) — вёска ў Маладзечанскім раёне Мінскай вобласці, на рацэ Уша. Цэнтр Красненскага сельсавета. Месціцца за 16 км на паўднёвы ўсход ад Маладзечны. Праз Краснае ідзе аўтамабільная дарога Мінск — Маладзечна — Нарач Р28. Чыгуначная станцыя Уша на лініі Мінск — Маладзечна. Краснае — даўняе мястэчка гістарычнай Меншчыны.

Вёска Краснае Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Маладзечанскі Сельсавет Красненскі Каардынаты 54°14′56″ пн. ш. 27°04′41″ у. д.HGЯO Ранейшыя назвы Краснае Сяло Вышыня цэнтра 184 м[1] Водныя аб’екты Уша Насельніцтва ▼2 769 чал. (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 176 Паштовыя індэксы 222330 Аўтамабільны код 5 СААТА 6238817061 Краснае на карце Беларусі ±

Краснае на Вікісховішчы

Назва

Тапонім Краснае ўтварыўся ад адпаведнага прыметніка, сінонімам якога ёсць слова прыгожы^[2].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню паселішча згадваецца як Краснае Сяло ў 1387 годзе^[3]. Старабеларускай мовай: Красное Село^[3]. У XV стагоддзі Краснае Сяло згадваецца як уладанне вялікіх князёў літоўскіх. Пазней землі былі аддадзены на выкуп жыхарам, у 1486 годзе Краснае атрымала статус мястэчка^[4]. Да 1500 года вялікім князем Аляксандрам Ягелончыкам^[5] заснаваны касцёл, з 1503 года ў ім служыў гаспадарскі пісар Адам з Котры. Краснае ўпамінаецца ў 1519 годзе ў час вайны Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім 1512—1522 гадоў^[5].

У канцы XV — 1-й палове XVI стст. Краснае было цэнтрам староства, якое паводле адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1565—1566 гадоў увайшло ў склад Менскага павета Менскага ваяводства. У 1567 годзе ўласнасць казны.

У 1708 годзе, за часамі Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў, Краснае было разрабавана і спустошана^[5]. Каля 1757 года ўласнасць смаленскага кашталяна Станіслава Бужынскага, пазней яго сына ваяводы менскага Тадэвуша^[4]. У 1765 годзе мястэчка Краснае Сяло на 78 двароў, млын, карчма, фальварак, уласнасць казны^[5]. У канцы XVIII стагоддзя мястэчка было ва ўласнасці дзяржавы, сяло (таксама Плябанія Краснае Сяло) было ва ўласнасці касцёла^[6].

Пад уладай Расійскай імперыі

Краявід мястэчка, 1916 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай 1793 года тэрыторыя апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Вілейскім павеце. У 1806 годзе быў пабудаваны новы касцёл, які быў закрыты расійскімі ўладамі ў 1830 годзе за ўдзел ксяндзоў у паўстанні. Непадалёк з 1800 года будаваўся другі касцёл, які быў адкрыты ў 1855 годзе. Была драўляная праваслаўная Ільінская царква і 3 могілкавыя капліцы^[5].

У 1860 годзе адкрыта народнае вучылішча. У 1868 годзе расійскія ўлады адабралі касцёл у вернікаў і перадалі яго праваслаўнай царкве (месціцца ў Плябані), што стала вынікам рэпрэсій пасля падаўлення паўстання 1863—1864 гадоў^[5].

Пасля 1861 года Краснае стала цэнтрам Краснасельскай воласці Вілейскага павета. У 1880 годзе дзейнічалі народнае вучылішча, царква, сінагога, паштовае аддзяленне, хлебазапасны магазін, 2 цагельныя заводы, 2 вапнавыя заводы, піваварны завод, 2 лаўкі, 2 заезныя дамы. Чацвяргамі адбываліся базары, штогод 1 кастрычніка — кірмаш. У 1884—1885 гадах у народным вучылішчы вучыліся 48 хлопчыкаў і 3 дзяўчынкі^[7].

У 1889 годзе з бутавага каменю была пабудавана Пакроўская царква. Паводле перапісу 1897 года дзейнічала царква, 2 малітоўныя дамы, народнае вучылішча, паштовае аддзяленне, фельчарскі пункт, хлебазапасны магазін, 21 лаўка, 7 корчмаў, казённая вінная лаўка. Адна вуліца цягнулася ўздоўж ракі Уша на вярсту, другая — перасякала раку і злучала мястэчка з чыгуначнай станцыяй Уша^[5].

У 1899 годзе адкрыта царкоўна-прыходская школа. У 1912 годзе ў цэнтры мястэчка з чырвонай цэглы быў збудаваны касцёл Найсвяцейшай Панны Марыі^[5].

• Мястэчка на здымках пачатку XX ст.
• 
  Рынак, 1902 г.
• 
  Касцёл, 1917 г.
• 
  Царква, 1900 г.
• 
  Чыгуначная станцыя, 1918 г.

Найноўшы час

З канца лютага 1918 года тэрыторыя акупаваная войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 гадоў і з кастрычніка 1920 года пад акупацыяй Польшчы (Мінская акруга ГУУЗ).

Паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 года Краснае адышло да Польшчы, цэнтр гміны Маладзечанскага павета Віленскага ваяводства. У мястэчку базавалася гарнізонная сядзіба батальёна Корпуса аховы памежжа «Краснае». У беларускай гістарыяграфіі землі вядомыя як Заходняя Беларусь. Паводле перапісу 1925 года быў таксама аднайменны фальварак на 1 двор.

• Мястэчка ў 1920—1930-х
• 
  Пякарня-кавярня «Кангрэсоўка»
• 
  Маладэчанская вуліца, выезд з мястэчка
• 
  Маладэчанская вуліца, касцёл
• 
  Маладэчанская вуліца, 4 чэрвеня 1939 г.
• 
  Народны дом, кастрычнік 1934 г.
• 
  Рынак
• 
  Чыгуначная станцыя
• 
  Рынак, польскі батальён

У другой палове верасня 1939 года Краснае занята Чырвонай Арміяй, з 14 лістапада 1939 года ў складзе Беларускай ССР. У 1940 годзе нададзены статус пасёлка гарадскога тыпу. З 12 кастрычніка 1940 года ва Уланаўшчынскім сельсавеце Радашковіцкага раёна Вілейскай вобласці.

24 верасня 1939 г. Чырвонаармейцы раздаюць савецкія газеты жыхарам Краснага

У Другую сусветную вайну з 25 чэрвеня 1941 да 4 ліпеня 1944 года пад акупацыяй Германіі. Было створана гета, 5 сакавіка 1943 года расстраляны 2 тысячы жыхароў і 800 ваеннапалонных^[7]. За час вайны было спалена 165 двароў, 25 жыхароў вывезены на прымусовыя работы ў Германію^[7].

З 20 верасня 1944 года ў Маладзечанскай вобласці. У 1949 годзе створаны калгас «Чырвоны Маяк». З 16 ліпеня 1954 года — вёска^[8]. З 20 студзеня 1960 года ў Маладзечанскім раёне Мінскай вобласці. 12 студзеня 1966 года да Краснага быў далучаны пасёлак Маладзечанскага лясгаса (5 двароў, 14 жыхароў).

Насельніцтва

• 1765 год — 78 двароў^[5]
• 1799 год — 50 двароў, 304 жыхары, з іх 107 яўрэяў, 8 татар, 71 чалавек з ваколічнай шляхты^[5]
• 1866 год — 60 двароў, 172 жыхары^[4]
• 1880 год — 64 двары, 455 жыхароў^[5]
• 1897 год — 152 двары, 1019 жыхароў^[5]
• 1921 год — 1012 жыхароў, з іх 152 рыма-каталікі, 539 праваслаўных, 2 евангелісты, 319 іўдзеяў^[9]
• 1925 год — 182 двары, 1012 жыхароў; фальварак, 1 двор, 4 жыхары^[5]
• 1969 год — 546 двароў, 2370 жыхароў^[5]
• 1972 год — 611 двароў, 2989 жыхароў
• 1997 год — 1216 двароў, 3283 жыхароў^[10]
• 2009 год — 2868 жыхароў^[11]
• 2011 год — 2916 жыхароў^[12]
• 2019 год — 2769 жыхароў^[11]

Інфраструктура і эканоміка

На 2011 год працавалі клуб, дзіцячы сад, аддзяленне сувязі, сярэдняя школа, кансервавы завод, льнозавод, вытворчыя ўчасткі Мінскага завода «Белпласт»^[5].

Славутасці

• Гарадзішча «Замак»
• Гарадзішча, за 0,5 км на поўдзень ад Краснага
• Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі (1908—1912)
• Яўрэйскія і каталіцкія могілкі
• Царква Покрыва Прасвятой Багародзіцы (1889)

• Славутасці
• 
  Касцёл
• 
  Царква
• 
  Гарадзішча
• 
  Гарадзішча
• 
  Касцёл
• 
  Забудова мястэчка
• 
  Склеп Тышынскіх на могілках
• 
  Магіла паўстанца 1863 г. Ігнацыя Абрамовіча

Вядомыя асобы

• Аўген Вярбіцкі (1922—1986) — амерыканскі біяхімік беларускага паходжання.
• Іаан (Харашэвіч) (1933—2020) — беларускі праваслаўны царкоўны дзеяч.
• Віктар Сяргеевіч Івашка (нар. 1947) — беларускі спецыяліст у галіне парашковай металургіі і кампазіцыйных матэрыялаў, тэхналогіі машынабудавання.