Лесапільня

Лесапільня^[1], таксама лесапільны завод, тарта́к — прадпрыемства першаснай перапрацоўкі леса на піламатэрыялы ў сістэме лесанарыхтоўчай прамысловасці.

Гісторыя ўзнікнення

Лесапільня ў Бабруйску, пач. ХХ ст.

Найстарэйшая ў свеце лесапільня, датаваная 2-й паловай III стагоддзя, была знойдзена ў горадзе Іерапалі Рымскай імперыі. Яна мела прывад ад вадзянога кола, пры дапамозе якога праз корбы і шатуны прыводзіліся ў рух дзве піларамы^[2].

У Еўропе лесапільні атрымалі шырокае распаўсюджанне з XVI стагоддзя, а ў 1593 годзе быў атрыманы патэнт на лесапільныя механізмы^[3].

Спачатку пільні ўладкоўваліся ў лесе, непасрэдна на месцы здабычы драўніны. Атрыманыя матэрыялы перавозіліся да месца прызначэння на калёсах, запрэжаных канямі, а ўзімку — на санях, якія цягнулі валы. Па меры развіцця лесанарыхтоўчай прамысловасці, пільні станавіліся больш пастаяннымі прадпрыемствамі, размешчанымі на рэках, адкуль гатовыя вырабы перамяшчаліся на плытах^[4].

Наступнае развіццё лесапільняў адбылося ў сувязі з індустрыяльнай рэвалюцыяй у XVII—XVIII стагоддзях. Дзякуючы вынаходніцтву дыскавай пілы павялічыліся прадукцыйнасць і якасць піламатэрыялаў, якія дагэтуль распілоўваліся ўручную^[5].

Узнікненне парасілавай устаноўкі ў XIX стагоддзі дазволіла ствараць лесапільні паводдаль ад рэк, да таго ж адыходы драўніны забяспечылі крыніцу паліва для паравых катлоў^[4].

У XX стагоддзі дзякуючы прымяненню электрычнасці і інфармацыйных тэхналогій, лесапільні пераўтварыліся ў буйныя заводы і фабрыкі, дзе большасць працэсаў працы аўтаматызавана. Нягледзячы на гэта, працягваюць дзейнічаць дробныя прыватнаўласніцкія пільні, якія спецыялізуюцца на канкрэтным тыпе прадукцыі.

Лесапільні ў Беларусі

Развіццё лесанарыхтоўчай прамысловасці ў Беларусі пачалося ў 2-й палове XIX стагоддзя, што адбылося дзякуючы змяненню эканамічных зносін і развіццю чыгункі, якая прыйшла на змену традыцыйнаму плытагонству.

На тэрыторыі Слуцкага павета напярэдадні Кастрычніцкай рэвалюцыі працавала 38 прадпрыемстваў, большую частку з якіх складалі лесанарыхтоўкі. Асноўнымі яе галінамі з’яўляліся выраб драўлянага вугалю і паташу, выганка дзёгцю і смалакурэнне. Размяшчэнне падобных прадпрыемстваў часта абумоўлівалася жаданнямі іх гаспадароў несці мінімальныя транспартныя выдаткі, таму лесапільні часта ўзнікалі ў лясах, на ўзлесках, ва ўрочышчах^[6].

Некаторыя паселішчы ўзніклі на месцы колішніх месцаў лесанарыхтоўчай прамысловасці, што адлюстравана ў такіх тапонімах, як Паташня, Дзегцяры, Смалярня, Смалакурны Завод і іншых^[7].

Няпоўны спіс былых лесапільняў і лесапільных заводаў Беларусі

Назва	Месцазнаходжанне	Гады існавання	Апісанне
Бабруйскія лесапільныя заводы	Бабруйск, Бабруйскі павет, Мінская губерня	1892—1914	Дзейнічала ўсяго 10 заводаў. Выкарыстоўваліся лакамабілі, паравыя катлы і рухавікі. Выраблялі струганы лес, дошкі, гонты, драніцу, мэблю і іншае. Працавалі па 12-59 і больш рабочых (ад 194 у 1913).
Бароўскі лесапільны завод	Бароўка, Клімавіцкі павет, Магілёўская губерня	1902—1914	У 1908 годзе працавала 140 чалавек, у 1910—150 чалавек. Выраблялі бочкі, дошкі, клёпкі, дранку (гонту)[8].
Крывенскі лесапільны завод	урочышча Крывое каля маёнтка Раманаўка, Рэчыцкі павет, Мінская губерня	1908—1914	Належала «Таварыству распрацоўкі лесу». Вырабляла дошкі, брусы, фрызы з дрэва цвёрдых лісцевых парод. Мела паравы рухавік (40 к.с.). У 1913 годзе працавала 50 чалавек.
Бабруйскія лесапільныя заводы	Бабруйск, Бабруйскі павет, Мінская губерня	1892—1914	Дзейнічала ўсяго 10 заводаў. Выкарыстоўваліся лакамабілі, паравыя катлы і рухавікі. Выраблялі струганы лес, дошкі, гонты, драніцу, мэблю і іншае. Працавалі па 12-59 і больш рабочых (ад 194 у 1913).
Лесапільня Лур’е і Памеранц	Глуша, Бабруйскі павет, Мінская губерня	1908—1913	Вырабляла дошкі, гонту, клёпкі. Мела паравы рухавік. У 1908 годзе на лесапільні працавала 50 чалавек, выраблена прадукцыі на 122000 рублёў.
Лесапільня Патрыкеева	Глуша, Бабруйскі павет, Мінская губерня	пач. ХХ ст.	Вырабляла шпількі, верацяно, іншую прадукцыю. У 1908 годзе выраблена прадукцыі на 2000 рублёў, працаваў лакамабільны рухавік, 5 рабочых.
Любянецкая лесапільня	маёнтак Любянец, Слуцкі павет, Мінская губерня	1900—1913	Працавала больш за 20 рабочых. Меўся паравы рухавік[6].
Слонімскі лесапільны завод	Слонім, Слонімскі павет, Гродзенская губерня/Навагрудскае ваяводства	1896—1946	Вырабляў дошкі, брусы. У 1913 годзе меў паравую машыну. На заводзе працавала каля 50 чалавек[9].
Старасельскі лесапільны завод	Старое Сяло, Мінскі павет, Мінская губерня	1884—1914	Вырабляў дошкі і іншыя піламатэрыялы. Меў паравую машыну. У 1884—1889 гадах працавала ад 16 да 135 чалавек.
Старэўскі лесапільны завод	Старэва, Бабруйскі павет, Мінская губерня	1897—?	Працавала ўсяго 35 рабочых, акрамя паравога рухавіка меўся лакамабіль. 9 сакавіка 1905 года адбылася забастоўка рабочых, якія патрабавалі паляпшэння ўмоў працы[6].
Ялізаўскі лесапільны завод	Ялізава, Бабруйскі павет, Мінская губерня	1901—1916	Вырабляў дошкі з хвойных і паркет з цвёрдых лісцевых парод. У 1910 г. меў 2 паравыя машыны, працавалі 52 чал. Частка дошак ішла на Ялізаўскі шклозавод