Паўль Крутцэн

Паўль Джозеф Крутцэн (нідэрл.: Paul Jozef Crutzen; 3 снежня 1933, Амстэрдам, Нідэрланды — 28 студзеня 2021) — выбітны галандскі хімік, спецыяліст у хіміі атмасферы, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі (1995) за даследаванні азонавых дзірак у атмасферы. Асноўны напрамак яго даследаванняў — гэта хімія стратасферы і трапасферы і яе роля ў біягеахімічных цыклах і фарміраванні клімату. У цяперашні час працуе ў аддзеле хіміі атмасферы ў Інстытуце Макса Планка па хіміі (Майнц, Германія).

Паўль Джозеф Крутцэн
нідэрл.: Paul Jozef Crutzen
Дата нараджэння	3 снежня 1933(1933-12-03)[1][2][…]
Месца нараджэння	Амстэрдам, Нідэрланды
Дата смерці	28 студзеня 2021(2021-01-28)[3] (87 гадоў)
Месца смерці	Майнц, Рэйнланд-Пфальц, Германія[4][5]
Грамадзянства	Каралеўства Нідэрландаў[6]  Германія[7]
Род дзейнасці	хімік, інжынер, выкладчык універсітэта, кліматолаг, academic administrator, метэаролаг, даследчык
Навуковая сфера	хімія
Месца працы	Утрэхцкі ўніверсітэт Тэхналагічны інстытут Джорджыі Майнцкі ўніверсітэт Іагана Гутэнберга абшчына Амстэрдам[d][6] Стакгольмскі ўніверсітэт[6] Max Planck Institute for Chemistry[d][8]
Альма-матар	Оксфардскі ўніверсітэт
Навуковы кіраўнік	Bert Bolin[d]
Вядомы як	даследчык азонавага пласта атмасферы
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Леапальдзіна Шведская каралеўская акадэмія навук Папская акадэмія навук Нацыянальная акадэмія навук ЗША Расійская акадэмія навук Еўрапейская акадэмія[9] Нідэрландская каралеўская акадэмія навук Нацыянальная акадэмія дэі Лінчэі[10] Шведская каралеўская акадэмія інжынерных навук[d] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Амерыканскае філасофскае таварыства[11]
Узнагароды	Камандор ордэна Нідэрландскага льва Нобелеўская прэмія па хіміі (1995)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Крутцэн стаў адным з найбольш вядомых вучоных, якія вывучаюць глабальнае пацяпленне і прыцягнуў увагу да гэтай з’явы. Ён таксама з’яўляецца аўтарам тэорыі ядзернай зімы, верагоднага стану клімату Зямлі ў выпадку глабальнай ядзернай вайны. Крутцэн з’яўляецца актыўным прыхільнікам геаінжынерыі — канцэпцыі актыўнага ўмяшання ў прыроду з мэтай змены ўласцівасцей клімату, запавольваць або прадухіляць згубныя яго змены. У прыватнасці, падтрымлівае ідэю масіраванага выкіду розных аэразольных часціц (перш за ўсё двухвокісу серы) у зямную стратасферу для адлюстравання сонечнага выпраменьвання.

У 2000 годзе Крутцэн разам з Штормерам прапанавалі тэрмін «антрапацэн» для апісання сучаснай геалагічнай эпохі.

Зноскі

1. Paul Crutzen // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
2. Paul Crutzen // Munzinger Personen Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107343683'></a>
3. The Max Planck Institute for Chemistry mourns the loss of its former director and Nobel Laureate Paul J. Crutzen — Max Planck Institute for Chemistry, 2021. Праверана 28 студзеня 2021.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q832808'></a>
4. https://nos.nl/artikel/2366382-nobelprijswinnaar-scheikunde-paul-crutzen-overleden.html
5. Národní autority České republiky Праверана 12 лютага 2024.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a>
6. Nobelprijswinnaar scheikunde Paul Crutzen overleden Праверана 3 лютага 2021.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q56659957'></a>
7. https://web.archive.org/web/20160305012502/https://www.ujf-grenoble.fr/universite/presentation/docteurs-honoris-causa/
8. https://www.mpic.de/4677594/trauer-um-paul-crutzen Праверана 5 жніўня 2022.
9. www.ae-info.org

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107213897'></a>
10. https://www.lincei.it/it/content/crutzen-paul-josef
11. NNDB — 2002.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513'></a>