Расійска-ўкраінская вайна

Расійска-ўкраінская вайна^[14] — працяглы канфлікт паміж Расіяй і Украінай, які пачаўся ў лютым 2014 года. У цэнтры вайны быў статус Крыма і часткі Данецкай і Луганскай абласцей, якія міжнародна прызнаны часткай Украіны.

Расійска-ўкраінская вайна
Ваеннае становішча па стане на сакавік 2022 г. падчас уварвання Расіі ва Украіну пасля наступлення 24 лютага   Кантралюецца Украінай   Кантралюецца Расіяй і прарасійскімі сіламі
Дата	з 20 лютага 2014
Месца	Украіна (Крымскі паўвостраў, акваторыя Чорнага і Азоўскага мораў, Данбас, выкіды ў Херсонскай вобласці Украіны, Растоўскай вобласці Расіі і Азоўскім моры)
Вынік	Расійская акупацыя Крыма, дэ-факта — утварэнне Расіяй двух новых суб’ектаў федэрацыі і адной федэральнай акругі Акупацыя часткі Херсонскай вобласці каля Крымскага паўвострава з сакавіка па снежань 2014 года. Прарасійскія сілы кантралююць усходні Данбас.
Праціўнікі
Украіна Расія прарасійскія сепаратысты[1][2]
Камандуючыя
Уладзімір Зяленскі Пётр Парашэнка Аляксандр Турчынаў Арсеній Яцанюк Ігар Ценюх Сяргей Куніцын Сяргей Гайдук Раман Пятніцкі Максім Емельяненка Уладзімір Пуцін Міхаіл Мішусцін Дзмітрый Мядзведзеў Сяргей Шайгу Аляксандр Вітко Уладзімір Шаманаў Генадзь Анашкін Сяргей Аксёнаў Уладзімір Канстанцінаў Аляксей Чалы Дзяніс Беразоўскі
Сілы бакоў
Узброеныя сілы Украіны Ваенна-марскія сілы Дзяржаўная пагранічная служба Марская ахова Міністэрства ўнутраных спраў Унутраныя войскі Пастаўка зброі: НАТА ЕС[3] Вялікабрытанія Канада Аўстралія ЗША Узброеныя сілы Расіі Сухапутныя войскі 18-я брыгада батальён «Усход» Ваенна-марскія сілы Чарнаморскі флот Балтыйскі флот Паветрана-дэсантныя войскі 31-я брыгада 76-я дывізія 45-ы полк Ваенна-паветраныя сілы
Страты
Да 2022 года: 4488 забітых[4][5][6] 9 500–10 500 параненых[7] 70 зніклых без вестак[8] 2768 узятых у палон[9][10][11] 9 268 чалавек далучыліся да расійскіх войскаў пасля анексіі[12] Да 2022 года: 5660 забітых[7] 12 500–13 500 параненых[7] у тым ліку 400-500 расійскіх салдат загінулі
Агульныя страты
Загінула 3350 мірных жыхароў; больш за 7000 параненых[7] 13 000–13 200 забітых; У цэлым 29 000–31 000 параненых[7] З іх у Крыме загінулі 6 чалавек, 3 з якіх — мірныя жыхары.[13]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Пасля пратэстаў Еўрамайдана і адхілення ад пасады прэзідэнта Украіны Віктара Януковіча 22 лютага, а таксама на фоне прарасійскіх хваляванняў ва Украіне расійскія салдаты без знакаў адрознення ўзялі пад кантроль стратэгічныя пазіцыі і інфраструктуру на ўкраінскай тэрыторыі Крыма. 1 сакавіка Дзяржаўная дума Расійскай Федэрацыі падтрымала прапанову прэзідэнта Уладзіміра Пуціна аб уводзе расійскіх войскаў на тэрыторыю Украіны^[15]. Ва ўварванні ўдзельнічаюць расійскія ваенныя^[16] без апазнавальных знакаў. Як сведчыць расійскі ведамасны медаль «За вяртанне Крыма», расійскі захоп Крыма сіламі Міністэрства абароны Расіі пачаўся 20 лютага^[17].

Расійскі ўрад матываваў неабходнасць увядзення войскаў «абаронай этнічных рускіх у Крыме ад украінскіх экстрэмістаў, што прыйшлі да ўлады ў выніку Еўрамайдана». Расія не прызнала часовы ўрад Украіны, створаны пасля адхілення ад пасады прэзідэнта Януковіча, і працягвае лічыць яго адзіным легітымным прэзідэнтам. Паводле заявы рускіх, Януковіч сам папрасіў увесці войскі ва Украіну дзеля падтрымкі міру і парадку.

Украінскія ваенныя не ўступалі ва ўзброеныя сутычкі з інтэрвентамі; улады абвясцілі мабілізацыю рэзервістаў. На 13 сакавіка расійскія акупацыйныя войскі заблакавалі і вывелі са строю 40 памежных украінскіх аб’ектаў, захапілі 20 збудаванняў дзяржаўнай інфраструктуры, узялі ў аблогу 37 украінскіх вайсковых часцей, яшчэ 4 — захапілі^[18].

16 сакавіка ўсталяваныя расійскімі дэсантнікамі 45-га асобнага гвардзейскага разведвальнага палка  (англ.) з Маскоўскай вобласці (Кубінка, Адзінцоўскі раён)^[19] улады Аўтаномнай Рэспублікі Крым правялі рэферэндум пра статус Крыма з махінацыямі і паслядоўным распальваннем нянавісці з боку расійскай прапаганды пры адначасовай адсутнасці пагрозы для рускіх^[20]. Тым часам міністры абароны Расіі і Украіны дамовіліся аб 5-дзённым перамір’і да 21 сакавіка^[21]. Аднак 18 сакавіка расійскае войска парушыла перамір’е нападам на ўкраінскую вайсковую часць у Сімферопалі, забіўшы аднаго і параніўшы 2 украінскіх ваенных^[22]. Таксама з боку нападнікаў загінуў расійскі ветэран другой чачэнскай вайны 1999—2009 гадоў з Валгаградскай вобласці (Паўднёвая федэральная акруга)^[23].

21 сакавіка расійскі прэзідэнт Уладзімір Пуцін падпісаў закон аб далучэнні да Расіі ўкраінскага Крыма^[24], хоць Будапешцкі мемарандум абавязвае Расію паважаць дзяржаўныя межы Украіны і ўстрымлівацца ад ужыцця сілы супраць яе тэрытарыяльнай цэласнасці. 15 красавіка Вярхоўная Рада Украіны ўхваліла закон аб змене прававога становішча Крыма на захоплены ў выніку ўзброенага нападу Расіі^[25].

У красавіку дэманстрацыі прарасійскіх груповак на Данбасе ва Украіне перараслі ў вайну паміж украінскім урадам і сепаратысцкімі сіламі самаабвешчаных Данецкай і Луганскай народных рэспублік, якія падтрымліваюцца Расіяй. У жніўні расійская ваенная тэхніка перасекла мяжу ў некалькіх месцах Данецкай вобласці.^{[26][27][28][29]} Уварванне расійскіх вайскоўцаў было расцэнена як адказнасць за паражэнне ўкраінскіх войскаў у пачатку верасня.^[30][31]

У лістападзе 2014 года ўкраінскія вайскоўцы паведамілі аб інтэнсіўным перамяшчэнні войскаў і тэхнікі з Расіі ў падкантрольныя сепаратыстам часткі ўсходняй Украіны.^[32] Асашыэйтэд Прэс паведаміла, што ў падкантрольных паўстанцам раёнах рухаліся 40 ваенных машын без абазначэння.^[33] Спецыяльная маніторынгавая місія Арганізацыі па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе (АБСЕ) назірала за калонамі цяжкага ўзбраення і танкаў на падкантрольнай ДНР тэрыторыі без знакаў адрознення.^[32] Далей назіральнікі АБСЕ заявілі, што пад выглядам канвояў з гуманітарнай дапамогай назіралі за транспартнымі сродкамі, якія перавозілі боепрыпасы і целы вайскоўцаў, якія перасякалі расійска-ўкраінскую мяжу. Станам на пачатак жніўня 2015 года АБСЕ назірала больш за 21 такую ​​машыну, пазначаную расійскім ваенным кодэксам для салдат, якія загінулі ў баі. Як піша The Moscow Times, Расія спрабавала запалохаць і прымусіць замаўчаць праваабаронцаў, якія абмяркоўвалі гібель расійскіх салдат у канфлікце.^[34] АБСЕ не раз паведамляла, што яе назіральнікам было адмоўлена ў доступе да тэрыторый, якія кантралююцца «аб’яднанымі расійска-сепаратысцкімі сіламі».^[35]

Большасць членаў міжнароднай супольнасці^[36][37][38] і такіх арганізацый, як Amnesty International,^[39] асудзілі Расію за яе дзеянні ў пострэвалюцыйнай Украіне, абвінаваціўшы яе ў парушэнні міжнароднага права і суверэнітэту Украіны. Многія краіны ўвялі эканамічныя санкцыі супраць Расіі, расійскіх прыватных асоб і кампаній.^[40]

У кастрычніку 2015 года The Washington Post паведаміла, што Расія перадыслакавала некаторыя свае элітныя падраздзяленні з Украіны ў Сірыю для падтрымкі прэзідэнта Сірыі Башара Асада.^[41] У снежні 2015 года прэзідэнт Расійскай Федэрацыі Уладзімір Пуцін прызнаў, што афіцэры расійскай ваеннай выведкі дзейнічаюць ва Украіне, настойваючы, аднак, на тым, што гэта не тое ж самае, што звычайныя войскі.^[42] Станам на люты 2019 года 7 % тэрыторыі Украіны аднесены ўрадам Украіны да часова акупаваных тэрыторый.^[43]

Аляксандр Дугін у сваёй кнізе «Асновы геапалітыкі: Геапалітычная будучыня Расіі», якая значна ўплыла на расійскія эліты і ўласна на знешнюю палітыку Уладзіміра Пуціна, сцвярджаў, што Украіна павінна быць анексавана Расійскай Федэрацыяй, бо нібыта: «Украіна як дзяржава не мае геапалітычнага значэння, асаблівага культурнага імпарту або агульначалавечага значэння, геаграфічнай унікальнасці, этнічнай выключнасці, яе пэўныя тэрытарыяльныя амбіцыі ўяўляюць велізарную небяспеку для ўсёй Еўразіі і без рашэння праблемы „ўкраінскага пытання“, казаць аб кантынентальнай палітыцы наогул бессэнсоўна. Нельга дазволіць Украіне заставацца незалежнай, калі яна не будзе санітарнай мяжой, што таксама было б недапушчальна»^[44], — што ўрэшце прывяло да расійска-ўкраінскай вайны.^[45]

Гл. таксама

• Анексія Крыма Расіяй
• Вайна на ўсходзе Украіны
• Інцыдэнт у Керчанскім праліве
• Расійска-ўкраінскі крызіс (2021—2022)
• Уварванне Расіі ва Украіну (2022)
• Беларусь ва ўварванні Расіі ва Украіну
• Рэйкавая вайна ў Беларусі падчас расійска-ўкраінскай вайны

Зноскі

1. Военная техника проехала через Николаев и отправилась в пункт назначения (ВИДЕО) Архівавана 3 сакавіка 2014.
2. Начальник російських військ каже, що наказ дав Путін з Януковичем, — ЗМІ
3. Отключение от SWIFT не войдёт в список санкций (руск.). ТАСС. Архівавана з першакрыніцы 25 лютага 2022. Праверана 25 лютага 2022.
4. Неабходна задаць title= і url= для шаблона {{cite web}}.  (укр.). Herman Shapovalenko, Yevhen Vorokh, Yuriy Hirchenko. Праверана 31 January 2015.
5. Ваенна-гістарычны музей таксама асобна пералічвае 139 невядомых на сённяшні дзень салдат, якія загінулі: 66 на Краснапольскіх могілках, 63 at Kushugum cemetery і 10 на Старабельскіх могілках.
6. Top Ukrainian And German Diplomats Talk NATO And Conflict In Eastern Ukraine (нявызн.). RadioFreeEurope/RadioLiberty.
7. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights Report on the human rights situation in Ukraine 16 November 2019 to 15 February 2020 (нявызн.). OHCHR (12 сакавіка 2020). Праверана 12 March 2020.
8. "UNIAN: 70 missing soldiers officially reported over years of war in Donbas". Ukrainian Independent Information Agency. 6 September 2019. Праверана 6 September 2019.
9. Militants held in captivity 180 Ukrainian servicemen (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 красавіка 2015. Праверана 18 студзеня 2022.
10. Isaac Webb. An Eye for an Eye: Ukraine's POW Problem (нявызн.). The Moscow Times (22 красавіка 2015). Архівавана з першакрыніцы 18 May 2015. Праверана 25 April 2015.
11. Donbas rebels still hold 300 Ukraine army servicemen and civilians prisoners (нявызн.)(недаступная спасылка). zik.ua (2 мая 2015). Архівавана з першакрыніцы 26 лістапада 2020. Праверана 18 студзеня 2022.
12. Pike, John. Ukrainian Military Personnel (нявызн.). www.globalsecurity.org.
13. JC Finley (27 February 2014). "Unrest in Crimea leaves 2 dead; government buildings seized". United Press International. Праверана 9 March 2014.
14. Snyder, Timothy (2018). The Road to Unfreedom: Russia, Europe, America. New York: Tim Duggan Books. p. 197. ISBN 9780525574477. Almost everyone lost the Russo-Ukrainian war: Russia, Ukraine, the EU, the United States. The only winner was China.; Mulford, Joshua P. (2016). "Non-State Actors in the Russo-Ukrainian War". Connections. 15 (2): 89–107. doi:10.11610/Connections.15.2.07. ISSN 1812-1098. JSTOR 26326442.; Shevko, Demian; Khrul, Kristina (2017). "Why the Conflict Between Russia and Ukraine Is a Hybrid Aggression Against the West and Nothing Else". In Gutsul, Nazarii; Khrul, Kristina (рэд-ры). Multicultural Societies and their Threats: Real, Hybrid and Media Wars in Eastern and South-Eastern Europe. Zürich: LIT Verlag Münster. p. 100. ISBN 9783643908254.
15. Путін оголосив Україні війну
16. Эдуард Півавар. У.Пуцін прызнаў, што за спінай самаабароны Крыма стаялі расійскія войскі (нявызн.). Беларускае тэлеграфнае агенцтва (17 красавіка 2014). Праверана 17 красавіка 2014.(недаступная спасылка)
17. Загадкавы расійскі медаль і дата «вяртання Крыма» (нявызн.). Радыё «Свабода» (25 красавіка 2014). Праверана 26 красавіка 2014.(недаступная спасылка)
18. Украінскае незалежнае інфармацыйнае агенцтва навін. У Крыме 37 воінскіх часцей у аблозе, чатыры — захопленыя акупантамі (нявызн.). Еўрарадыё (13 сакавіка 2014). Праверана 3 красавіка 2014.(недаступная спасылка)
19. Контрразведка Украіны: Расія даручыла сепаратыстам забіць 100-200 чалавек, каб увесці войскі (нявызн.)(недаступная спасылка). Наша Ніва (16 красавіка 2014). Архівавана з першакрыніцы 16 красавіка 2015. Праверана 17 красавіка 2014.
20. Марцін Ярскі. Еўрасаюз пачаў пастаўкі газу ва Украіну (нявызн.). Белсат (15 красавіка 2014). Праверана 16 красавіка 2014.(недаступная спасылка)
21. Газета па-ўкраінску. Украінскія і расійскія ваенныя дамовіліся пра перамір'е ў Крыме да 21 сакавіка (нявызн.)(недаступная спасылка). Наша Ніва (16 сакавіка 2014). Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2016. Праверана 2 красавіка 2014.
22. Украінская праўда. Украінскім ваенным у Крыме дазволілі прымяняць зброю (нявызн.)(недаступная спасылка). Наша Ніва (18 сакавіка 2014). Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2016. Праверана 2 красавіка 2014.
23. Валерый Буйвал. Маскоўская банда ў дзеянні (нявызн.). Беларуская Салідарнасць (29 сакавіка 2014). Праверана 2 красавіка 2014.
24. Зміцер Уласаў. Пуцін падпісаў законы аб прыняцці Крыма і Севастопаля ў склад Расіі (нявызн.)(недаступная спасылка). БелаПАН (21 сакавіка 2014). Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2016. Праверана 3 красавіка 2014.
25. Вярхоўная Рада Украіны прызнала Крым часова акупаванай тэрыторыяй (нявызн.). БелТА (15 красавіка 2014). Праверана 16 красавіка 2014.(недаступная спасылка)
26. Per Liljas (19 August 2014). "Rebels in Besieged Ukrainian City Reportedly Being Reinforced". Time. TIME. Праверана 28 August 2014.
27. How the war zone transformed between June 16 and Sept. 19 (нявызн.). KyivPost (25 верасня 2014). Праверана 21 March 2015.
28. "Exclusive: Charred tanks in Ukraine point to Russian involvement". Reuters. 23 October 2014.
29. unian, 8 April 2015 debaltseve pocket created by Russian troops — yashin
30. Channel 4 News, 2 September 2014 tensions still high in Ukraine
31. Luke Harding. Ukraine ceasefire leaves frontline counting cost of war in uneasy calm (нявызн.). The Guardian (17 снежня 2014). Праверана 29 December 2014.
32. "Kiev claims 'intensive' movements of troops crossing from Russia". AFP. 2 November 2014. Архівавана з арыгінала 14 November 2014. Праверана 13 November 2014.
33. various reuters (9 November 2014). "worst east Ukraine shelling for month". Reuters. Праверана 10 November 2014. {{cite news}}: |author= мае агульную назву (даведка)
34. "Moscow Stifles Dissent as Soldiers Return From Ukraine in Coffins". The Moscow Times. Reuters. 12 September 2014. Праверана 9 November 2014.
35. Response to Special Representative in Ukraine Ambassador Martin Sajdik and OSCE Special Monitoring Mission Chief Monitor Ertugrul Apakan (нявызн.)(недаступная спасылка). U.S. Mission to the OSCE (4 лістапада 2015). Архівавана з першакрыніцы 22 снежня 2015. Праверана 18 студзеня 2022.
36. "The world reacts to Russia's military intervention in Crimea". Bloomberg.com. Праверана 9 April 2017.
37. UN committee passes resolution on Crimea, condemning Russian occupation | Toronto Star (нявызн.). thestar.com (15 лістапада 2016). Праверана 9 April 2017.
38. OSCE Parliamentary Assembly adopts resolution condemning Russia's continuing actions in Ukraine (нявызн.)(недаступная спасылка). www.oscepa.org. Архівавана з першакрыніцы 13 сакавіка 2017. Праверана 18 студзеня 2022.
39. Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement (нявызн.). www.amnesty.org (7 верасня 2014). Праверана 9 April 2017.
40. Overland, Indra; Fjaertoft, Daniel (2015). "Financial Sanctions Impact Russian Oil, Equipment Export Ban's Effects Limited". Oil and Gas Journal. 113 (8): 66–72.
41. Russia said to redeploy special-ops forces from Ukraine to Syria (нявызн.)(недаступная спасылка). Fox News Channel (24 кастрычніка 2015). — «"The special forces were pulled out of Ukraine and sent to Syria," a Russian Ministry of Defense official said, adding that they had been serving in territories in eastern Ukraine held by pro-Russia rebels. The official described them as "akin to a Delta Force," the U.S. Army's elite counterterrorism unit.»  Архівавана з першакрыніцы 24 October 2015. Праверана 24 October 2015.
42. Walker, Shaun (17 December 2015). "Putin admits Russian military presence in Ukraine for first time". The Guardian. Moscow.
43. Speakers Urge Peaceful Settlement to Conflict in Ukraine, Underline Support for Sovereignty, Territorial Integrity of Crimea, Donbas Region (нявызн.). United Nations (20 лютага 2019). Праверана 16 May 2019.
44. Dunlop, John (January 31, 2004). "Aleksandr Dugin's Foundations of Geopolitics" (PDF). Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization. 12 (1). Institute for European, Russian and Eurasian Studies (George Washington University): 41. ISSN 1074-6846. OCLC 222569720. Архівавана з арыгінала (PDF) 7 June 2016. Архіўная копія (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 7 чэрвеня 2016. Праверана 12 красавіка 2022.
45. Farmer, Brit McCandless (April 12, 2022). "Aleksandr Dugin: The far-right theorist behind Putin's plan". 60 Minutes. CBS News. Праверана April 12, 2022.