Рыгалета

«Рыгале́та» (італ.: Rigoletto) — опера італьянскага кампазітара Джузэпэ Вердзі ў 3 дзеях, лібрэта Ф. М. П'явэ. Прэм'ера — Венецыя, тэатр «Фенічэ»; 11 сакавіка 1851.

Рыгалета
італ.: Rigoletto[1]
Кампазітар	Джузэпэ Вердзі[1]
Лібрэтыст	Франчэска Марыя П'явэ[d][1]
Мова лібрэта	італьянская мова
Крыніца сюжэту	Le roi s'amuse[d]
Жанр	опера[1]
Дзеяў	3[1]
Год стварэння	1850—1851
Першая пастаноўка	11 сакавіка 1851[1]
Месца першай пастаноўкі	Ла Фенічэ, Венецыя
Уваходзіць у цыкл	Папулярная трылогія[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя стварэння

Стварэнне оперы стала пачаткам сталага этапу ў творчасці кампазітара. У яе аснове ляжыць драма Віктора Гюго «Кароль забаўляецца» (фр.: Le Roi s'amuse), якая ў свой час была забаронена для пастановак. Каб дамагчыся дазволу ад аўстрыйскай цэнзуры, аўтары некалькі змянілі твор: Францыск I, кароль Францыі, стаў герцагам Мантуанскім, адпаведна змянілі імёны іншых персанажаў. Герцаг таксама падыходзіў для вобразу легкадумнага і распешчанага кіраўніка, кантрастуе з бедным і бяздольным блазнам.

Вердзі адлюстроўвае персанажаў у пастаянным развіцці і руху: блазан Рыгалета, які яшчэ нядаўна смяяўся з графа Мантэронэ, чыю дачку зганьбіў Герцаг, пасля адчувае такі ж адчай і сам ператвараецца ў бацьку, які перажыў гора ў сям'і.

Нечаканым аказаўся вобраз гарбуна на сцэне. Опера выклікала шмат спрэчак. У той час, калі пасля 1852 года твор ужо ставілі ў Вене, Будапешце, Празе і Лондане, прэм'ера ў Парыжы адбылася толькі ў 1857 годзе з-за пратэстаў Гюго, абуранага такой перапрацоўкай свайго твору.

Музыка

Музыка оперы поўная глыбокага драматызму, яскрава кантрасная, псіхалагічна глыбокая. Кожны персанаж — завершаны вобраз, які патрабуе ад выканаўцы высокага вакальнага і сцэнічнага майстэрства. Завершаныя арыі непарыўна звязаны з драматычным дзеяннем на сцэне і па-за кантэкстам маюць іншае значэнне.

Дзеючыя асобы і некаторыя выканаўцы

Персанаж	Голас	Выканаўца на прапрэм’еры 11 сакавіка 1851	Сярод іншых выканаўцаў	Сярод выканаўцаў на беларускай сцэне
Герцаг Мантуанскі	Тэнар	Рафаэле Міратэ	Аўрэліяна Перціле, Марыа Філіпескі, Сяргей Лемешаў, Іван Казлоўскі, Анатоль Арфёнаў, Анатоль Салаўяненка, Джузэпэ дзі Стэфана, Альфрэда Краус, Лучана Павароці, Пласіда Дамінга, Франка Банісолі, Раланда Вільясон	Ісідар Балоцін, Васіль Лапін, Валерый Глушакоў, Зіновій Бабій, Віктар Кірычэнка, Вячаслаў Полазаў, Аляксандр Рудкоўскі, Уладзімір Экнадыёсаў, Марат Грыгорчык, Сяргей Драбышэўскі, Іван Шупеніч, Сяргей Франкоўскі, Янаш Нялепа
Рыгалета	Барытон	Фелічэ Варэзі	Маціа Бацісціні, Леанард Уорэн, Альда Проці, Джузэпэ Тадэі, Ціта Гобі, Этарэ Басцьяніні, Корнел Мак-Нейл, Георг Отс, Інгвар Віксел, Роберт Мерыл, Шэрыл Мілнз, Раланда Панераі, Муслім Магамаеў, Руджэра Раймондзі, Леа Нучы, Пласіда Дамінга	Міхаіл Дзянісаў, Арсен Арсенка, Мікалай Сярдобаў, Мікалай Ворвулеў, Анатоль Генералаў, Барыс Казанцаў, Ігар Сарокін, Юрый Бастрыкаў, Аркадзь Саўчанка, Мікалай Майсеенка, Уладзімір Громаў
Джыльда	Сапрана	Тэрэзіна Брамбілья	Луіза Тэтрацыні, Антаніна Няжданава, Валерыя Барсава, Ірына Масленікава, Лілі Понс, Эрна Бергер, Амеліта Галі-Курчы, Біду Саё, Марыя Калас, Галіна Алейнічэнка, Анна Мофа, Раберта Петэрс, Рэната Скота, Эдзіта Груберава, Джоан Сазэрлэнд, Іляна Катрубас, Беверлі Сілз, Алена Сцяпанава	Ларыса Аляксеева, Дора Кроз, Тамара Пастуніна, Тамара Ніжнікава, Людміла Златава, Людміла Колас, Тамара Кучынская, Тамара Глаголева, Наталля Кастэнка, Вікторыя Курбацкая, Паўліна Елісеева, Алена Раеўская, Алена Шведава, Ганна Гур'ева, Таццяна Гаўрылава
Спарафучыле	Бас	Паола Даміні	Фёдар Шаляпін, Іва Вінка, Чэзарэ Сьепі, Марці Талвела, Феручча Фурланета	Алег Мельнікаў, Алег Гардынец
Маддалена	Кантральта	Анэта Казалоні	Вераніка Барысенка, Джульета Сіміяната, Ф'ярэнца Касота, Алена Абразцова	Наталля Руднева, Нагіма Галеева, Эльвіра Рыжановіч, Аксана Якушэвіч, Аксана Волкава
Джаванна	Мецца-сапрана	Лаура Саіні	Фядора Барбьеры	Ніна Казлова, Нагіма Галеева
Граф Мантэронэ	Барытон	Феліцыяна Понс	Плініо Клабасі, Руджэра Раймондзі, Інгвар Віксел	Аскольд Сухін, Васіль Кавальчук
Кавалер Марула	Барытон	Франчэска дэ Кунерт		Аляксандр Краснадубскі
Матэа Борса	Тэнар	Анджэла Джуліяні		Генадзь Чэпікаў, Міхаіл Пузанаў
Граф Чэпрана	Бас	Андрэа Беліні
Графіня Чэпрана	Мецца-сапрана	Луіджа Марселі
Афіцэр	Тэнар
Паж герцагіні	Мецца-сапрана
Кавалеры, дамы, пажы, слугі

Пастаноўкі ў Беларусі

Вядома пра некалькі пастановак і выкананняў оперы ў Беларусі (усе — у Мінску):

• 1890-91 — трупа А.Картавава пад кіраўніцтвам В. Сука
• 1893 — трупа І.Шумана
• 1897-98 — Таварыства оперных артыстаў пад кіраўніцтвам Г.Ізмайлава і Г.Шэйна (дырыжор К.Навацкі)
• 1898 — італьянская трупа пад кіраўніцтвам І.Гордзі
• 1899-90 — італьянская трупа Ф.Кастэлана
• 1903 — італьянская трупа Ф.Кастэлана
• 1906 — Кааператыўнае таварыства оперных сцэнічных дзеячаў пад дырэкцыяй Е.Бяляева
• 1935 — Дзяржаўны тэатр оперы і балета (дыр. І. Гітгарц, рэж. П. Златагораў, маст. С. Герштэйн)
• 1948 — Дзяржаўны тэатр оперы і балета (дыр. А. Брон, рэж. Б. Марвінаў, маст. С. Нікалаеў)
• 1968 — Дзяржаўны тэатр оперы і балета (дыр. Г. Дугашаў, рэж. Ю. Ужанцаў, маст. А. Грыгар’янц)
• 1981 — Дзяржаўны тэатр оперы і балета (дыр. А. Анісімаў, рэж. С. Сільніцкі, маст. Я. Ждан)
• 1994 — Дзяржаўны тэатр оперы і балета (дыр. А. Анісімаў, рэж. Ю. Аляксандраў, маст. Л. Ганчарова)
• 2014 — Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатр оперы і балета РБ (дыр. В. Пласкіна, рэж. Н. Кунінгас, маст. А. Контэк)

Зноскі

1. Archivio Storico Ricordi — 1808. Праверана 20 кастрычніка 2021.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3621644'></a>