Дэвід Балтымар

Дэвід Балтымар (англ.: David Baltimore; 7 сакавіка 1938(1938-03-07)^[1][2][…], Манхэтэн, Нью-Ёрк^[3] — 6 верасня 2025(2025-09-06)^[4][3], Вудс-Хол^[d], Масачусетс^[3]) — амерыканскі біяхімік, малекулярны біёлаг і вірусолаг, педагог, папулярызатар навукі^[14]. У 1971 годзе прапанаваў класіфікацыю вірусаў у залежнасці ад тыпу геномнай нуклеінавай кіслаты і спосабу яе рэплікацыі. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіялогіі і медыцыне (1975).

Дэвід Балтымар
англ.: David Baltimore
Дата нараджэння	7 сакавіка 1938(1938-03-07)[1][2][…]
Месца нараджэння	Манхэтэн, Нью-Ёрк[3]
Дата смерці	6 верасня 2025(2025-09-06)[4][3] (87 гадоў)
Месца смерці	Вудс-Хол[d], Масачусетс[3]
Грамадзянства	ЗША
Жонка	Alice S. Huang[d][3]
Род дзейнасці	вірусолаг, выкладчык універсітэта, мікрабіёлаг
Навуковая сфера	біяхімія, малекулярная біялогія і вірусалогія
Месца працы	Масачусецкі тэхналагічны інстытут Каліфарнійскі тэхналагічны інстытут Ракфелераўскі ўніверсітэт Salk Institute for Biological Studies[d][3][5]
Альма-матар	Каледж Суортмара[d] (1960)[5] Масачусецкі тэхналагічны інстытут (1961)[5] Ракфелераўскі ўніверсітэт (1964)[5] John L. Miller Great Neck North High School[d] William A. Shine Great Neck South High School[d]
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства (2025)[6] Французская акадэмія навук (6 верасня 2025)[7] Папская акадэмія навук (6 верасня 2025)[8] Нацыянальная акадэмія навук ЗША (2025)[9] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук (2025)[10] Амерыканская асацыяцыя садзейнічання развіццю навукі (2025)[8] Еўрапейская арганізацыя малекулярнай біялогіі[d] (2025)[11] Еўрапейская акадэмія (2025)[12] American Medical Writers Association[d][13] Нацыянальная медыцынская акадэмія ЗША[9] The Japanese Biochemical Society[d][13] American Academy of Microbiology[d][13]
Узнагароды	міжнародная прэмія Фонда Гайрднера (1974) AMA Scientific Achievement Award[d] (2002) член Еўрапейскай арганізацыі малекулярнай біялогіі[d] NAS Award in Molecular Biology[d] (1974) медаль сэра Ханса Крэбса[d] (1997) член Амерыканскай асацыяцыі садзейнічання развіццю навукі[d] член Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук ганаровы доктар Універсітэта Буэнас-Айрэса[d] ганаровы доктар Гарвардскага ўніверсітэта[d] (2005) замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (1987) Warren Triennial Prize[d] (1971) прэмія фонду Уорэна Альперта[d] (2000) Lasker-Koshland Special Achievement Award in Medical Science[d] (2021)
Сайт	bbe.caltech.edu/p… (англ.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Прэзідэнт Каліфарнійскага тэхналагічнага інстытута у 1997—2006 гады, цяпер эмерыт і яго прафесар, раней прэзідэнт Ракфелераўскага ўніверсітэта (з 1990) і прафесар Масачусецкага тэхналагічнага інстытута, у апошнім прапрацаваў больш за чвэрць стагоддзя і з’яўляўся дырэктарам-заснавальнікам Whitehead Institute^[en] (1982—1990).

Член Нацыянальнай акадэміі навук ЗША і Нацыянальнай медыцынскай акадэміі ЗША, а таксама Амерыканскага філасофскага таварыства, замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства і Французскай акадэміі навук. Ганараваны Нацыянальным навуковым медалём ЗША (1999).

Біяграфія

Скончыў Суортмор-каледж (1960), вывучаў малекулярную біялогію і вірусалогію ў Масачусецкім тэхналагічным інстытуце (1960—1961) і Ракфелераўскім універсітэце, у апошнім у 1964 годзе атрымаў ступень доктара філасофіі (PhD), а затым удасканальваўся па біяхіміі зноў у Масачусецкім тэхналагічным інстытуце (1964—1965). У 1965—1968 гадах — навуковы супрацоўнік інстытута біялагічных даследаванняў імя Дж. Солка ў Сан-Дыега (штат Каліфорнія). З 1968 года — асацыіраваны прафесар мікрабіялогіі, з 1972 года — поўны прафесар Масачусецкага тэхналагічнага інстытута і ў 1982—1990 гадах — дырэктар-заснавальнік яго Whitehead Institute^[en]. З 1990 года — прэзідэнт Ракфелераўскага ўніверсітэта. У 1997—2006 гадах — прэзідэнт Каліфарнійскага тэхналагічнага інстытута, затым — эмерыт, пазней таксама — Міліканаўскі прафесар (Robert Andrews Millikan Professor) біялогіі.

Старшыня Камітэта па даследаванні СНІДу Нацыянальнага інстытута здароўя ЗША (з 1986 года), а таксама кансультант па пытаннях медыцыны шэрагу ўрадавых устаноў, з 1979 года — член Вучонага савета навукова-даследчага інстытута імя Х. Вейцмана.

Балтымару належыць адно з найбуйнейшых дасягненняў у малекулярнай біялогіі і генетыцы XX стагоддзя: ён эксперыментальна даказаў, што носьбітам генетычнай інфармацыі можа быць не толькі малекула ДНК (дэзоксірыбануклеінавай кіслаты), што да яго не падвяргалася сумневу, але і малекула РНК (рібанукляінавай кіслаты), якой да гэтага прыпісвалася толькі функцыя пераносу генетычнай інфармацыі ад ДНК да бялку. Пачаўшы ў сярэдзіне 1960-х гадоў даследаванні вірусаў поліяміеліту, якія змяшчаюць РНК, (шэраг лабараторных эксперыментаў ён праводзіў разам з жонкай Эліс, мікрабіёлагам), Балтымар затым звярнуўся да пухлінародным вірусам, шмат з якіх таксама ўтрымлівалі РНК, але не ўтрымлівалі ДНК. У серыі эксперыментаў канца 1960-х — пачатку 1970-х гадоў Балтымар усталяваў, што здольнасць вірусаў, якія змяшчаюць РНК, паражаць клеткі тканін чалавека і жывёл — гэта вынік так званай зваротнай транскрыпцыі, то бок магчымасці перадачы генетычнай інфармацыі ад ДНК да РНК, а затым да бялку (транскрыпцыя), а, наадварот, ад малекулы РНК да ферментаў ДНК — полімеразе (рэвертазе) і ўжо ад яго да клеткі, якая ў выніку перараджаецца ў пухлінную. Адкрыццё (адначасова з Хоўардам Тэмінам і незалежна ад яго) зваротнай транскрыпцыі дазволіла Балтымару раскрыць механізм ўзнікнення многіх формаў злаякасных пухлін і лейкозаў. Пасля 1973 Балтымар адкрыў і апісаў восем раней невядомых онкагенаў вірусаў, якія адносяцца да так званых рэтравірусаў (да апошніх належаць таксама ўзбуджальнікі гепатыту і СНІДу). У той жа час Балтымар на базе гэтага адкрыцця распрацаваў метады штучнага сінтэзу генаў, якія вызначаюць структуру бялку ў малекулах гемаглабіну чалавека, заклаўшы, такім чынам, асновы геннай інжынерыі.

За гэтыя адкрыцці ў 1975 годзе ён быў ганараваны Нобелеўскай прэміяй па фізіялогіі і медыцыне (сумесна з Хоўардам Тэмінам і Рэната Дульбека).

Акрамя таго, у 1986 годзе Балтымар сумесна з Сінам адкрылі адзін з найбольш ключавых транскрыпцыйных фактараў — NF-kB. Гэты фактар да гэтага часу актыўна вывучаецца, і ўжо паказана, што ён уцягнуты ў рэалізацыю амаль усіх ключавых працэсаў у клетках эукарыёт.

Балтымар належыць да тых навукоўцаў, якія бачаць небяспеку злоўжывання дасягненнямі геннай інжынерыі і выступаюць за мараторый на некаторыя напрамкі даследаванняў у гэтай галіне.

Ён падпісаў «Папярэджанне навукоўцаў чалавецтву» (1992)^[15], а ў 2016 годзе — ліст з заклікам да Greenpeace, Арганізацыі Аб’яднаных Нацый і ўрадам усяго свету спыніць барацьбу з генетычна мадыфікаванымі арганізмамі (ГМА)^[16][17][18].

Член Нацыянальнай акадэміі навук ЗША (1974)^[19] і Нацыянальнай медыцынскай акадэміі ЗША (1988), Амерыканскага філасофскага таварыства (1997) і Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук (1974), Папскай акадэміі навук(1978), замежны член Лонданскага каралеўскага таварыства (1987), Еўрапейскай акадэміі (1999) і Французскай акадэміі навук (2000), член EMBO (1983) і Амерыканскай асацыяцыі імунолагаў (1984), а таксама Амерыканскай асацыяцыі садзейнічання развіццю навукі, ганаровы доктар шэрагу амерыканскіх і замежных універсітэтаў, у прыватнасці Ракфелераўскага універсітэта (2004).

Узнагароды

• Gustav Stern Award in Virology (1970)
• Warren Triennial Prize (1971)
• Eli Lilly and Company-Elanco Research Award^[de] (1971)
• Міжнародная прэмія Гайрднера (1974)
• NAS Award in Molecular Biology^[en] (1974)
• Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне (1975)
• Behring-Heidelberger Prize Амерыканскай асацыяцыі імунолагаў (1990)
• Sir Hans Krebs Medal^[en] (1997)
• Нацыянальны навуковы медаль ЗША (1999)
• Warren Alpert Foundation Prize^[en] (2000)
• Excellence in Mentoring Award Амерыканскай асацыяцыі імунолагаў (2009)