aro de homoj, ligita de parenceco, edzeco, ktp.

Familio

Familio

La <a href="/eo/Vorto" title="Vorto" class="wl">vorto</a> familio devenas de la latina familia (= familio, parencaro, tutaĵo de enloĝantaj homoj, inkluzive servistoj, en la sama domo), siavice el famulus (= servisto), enkadre de specife latina radiko. Semantike do familio evoluis el pli vasta signifo, formata per gepatroj kaj gefiloj, kune kun la servistoj vivantaj en la sama loĝejo, aŭ almenaŭ subordigataj al la familia ĉefo. Tiu vasta senco supozas iom da homogeneco kaj kelkajn rilatojn de origino.

<dl><dd>Ĉi tiu artikolo temas pri grupo de parencoj. Por aliaj signifoj de "familio", vidu <a href="/eo/Familio_(apartigilo)" title="Familio (apartigilo)" class="mw-disambig wl">familio (apartigilo)</a>.</dd></dl>
<hr>

<figure class="mw-default-size wiki-thumb"><a href="/eo/Dosiero:W.H._Shumard_family,_circa_1955.jpg" class="mw-file-description image media-thumb" data-hash="Dosiero:W.H._Shumard_family,_circa_1955.jpg"><img loading="lazy"alt="A man, woman, and two children smiling outside of a house" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/W.H._Shumard_family%2C_circa_1955.jpg/220px-W.H._Shumard_family%2C_circa_1955.jpg" decoding="async" data-file-width="1200" data-file-height="1200" data-file-type="bitmap" height="220" width="220" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/W.H._Shumard_family%2C_circa_1955.jpg/330px-W.H._Shumard_family%2C_circa_1955.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/W.H._Shumard_family%2C_circa_1955.jpg/440px-W.H._Shumard_family%2C_circa_1955.jpg 2x"></a><figcaption>Tipa usona nuklea familio komponita de patrino, patro, kaj gefiloj ĉirkaŭ 1955.</figcaption></figure>
<figure class="wiki-thumb"><a href="/eo/Dosiero:FamiliaOjeda.JPG" class="mw-file-description image media-thumb" data-hash="Dosiero:FamiliaOjeda.JPG"><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/FamiliaOjeda.JPG/300px-FamiliaOjeda.JPG" decoding="async" data-file-width="3456" data-file-height="2304" data-file-type="bitmap" height="200" width="300" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/FamiliaOjeda.JPG/450px-FamiliaOjeda.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/FamiliaOjeda.JPG/600px-FamiliaOjeda.JPG 2x" alt="FamiliaOjeda.JPG"></a><figcaption><a href="/eo/Etenda_familio" title="Etenda familio" class="wl">Etenda familio</a> en Hispanio.</figcaption></figure>
<figure class="mw-default-size wiki-thumb"><a href="/eo/Dosiero:Los_duques_de_Osuna_y_sus_hijos.jpg" class="mw-file-description image media-thumb" data-hash="Dosiero:Los_duques_de_Osuna_y_sus_hijos.jpg"><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Los_duques_de_Osuna_y_sus_hijos.jpg/220px-Los_duques_de_Osuna_y_sus_hijos.jpg" decoding="async" data-file-width="1441" data-file-height="1920" data-file-type="bitmap" height="293" width="220" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Los_duques_de_Osuna_y_sus_hijos.jpg/330px-Los_duques_de_Osuna_y_sus_hijos.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Los_duques_de_Osuna_y_sus_hijos.jpg/440px-Los_duques_de_Osuna_y_sus_hijos.jpg 2x" alt="Los_duques_de_Osuna_y_sus_hijos.jpg"></a><figcaption>Portreto de familio, de <a href="/eo/Francisco_de_Goya" title="Francisco de Goya" class="wl">Goya</a>.</figcaption></figure>
<figure class="mw-default-size wiki-thumb"><a href="/eo/Dosiero:Family_by_Edwina_Sandys.JPG" class="mw-file-description image media-thumb" data-hash="Dosiero:Family_by_Edwina_Sandys.JPG"><img loading="lazy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Family_by_Edwina_Sandys.JPG/220px-Family_by_Edwina_Sandys.JPG" decoding="async" data-file-width="3240" data-file-height="4320" data-file-type="bitmap" height="293" width="220" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Family_by_Edwina_Sandys.JPG/330px-Family_by_Edwina_Sandys.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Family_by_Edwina_Sandys.JPG/440px-Family_by_Edwina_Sandys.JPG 2x" alt="Family_by_Edwina_Sandys.JPG"></a><figcaption>Gepatroj kaj filo; statua Familio en la ĝardeno de la <a href="/eo/Palaco_de_Nacioj" title="Palaco de Nacioj" class="wl">Palaco de Nacioj</a> (<a href="/eo/Ĝenevo" title="Ĝenevo" class="wl">Ĝenevo</a>, <a href="/eo/Svisio" title="Svisio" class="mw-redirect wl">Svisio</a>).</figcaption></figure>
<a href="/eo/Signifo" title="Signifo" class="wl">Striktasignife</a> la familio estas la <a href="/eo/Vivo" title="Vivo" class="wl">vivo</a><a href="/eo/Komunumo" title="Komunumo" class="mw-disambig wl">komunumo</a> de geedza paro kaj ties <a href="/eo/Filo" title="Filo" class="wl">filoj</a> (kernofamilio). En pli vasta <a href="/eo/Senco" title="Senco" class="wl">senco</a> ĝi ampleksas ankaŭ <a href="/eo/Komunumo" title="Komunumo" class="mw-disambig wl">komunumon</a> el pluraj kernofamilioj kiuj vivas kun komuna <a href="/eo/Mastrumo" title="Mastrumo" class="mw-redirect wl">mastrumo</a>. Ĉiukaze temas pri personaro ligita per samsangeco (komuna praularo, eĉ per agnoskita fileco: adoptado), alproksimiĝon (edzeco) aŭ kunloĝado.

Membroj de tuja familio povas inkludi edz(in)on, patr(in)on, frat(in)on, kaj fil(in)on. Membroj de etenda familio povas inkludi geavojn, geonklojn, gekuzojn, genevojn kaj genepojn, krom <a href="/eo/Bofilo" title="Bofilo" class="mw-redirect wl">bofilojn</a>. En plej socitipoj la familio estas la ĉefa institucio por sociigo de infanoj. Kiel baza unuo por zorgi kaj eduki gefilojn, antropologoj ĝenerale klasigas familiajn organizadojn kiel patrina familio (nome patrino kaj ŝiaj gefiloj); para (edzo, edzino, kaj iliaj gefiloj; nomita ankaŭ <a href="/eo/Nuklea_familio" title="Nuklea familio" class="wl">nuklea familio</a>); avunkula (ekzemple frato, lia fratino, kaj ŝiaj gefiloj); aŭ <a href="/eo/Etenda_familio" title="Etenda familio" class="wl">etenda familio</a> en kiuj gepatroj kaj gefiloj kunloĝas kun aliaj membroj de la familio de unu gepatro. Kiel unuo de sociigo, la familio estas celo de analizoj por <a href="/eo/Antropologio" title="Antropologio" class="wl">antropologoj</a> kaj <a href="/eo/Sociologio" title="Sociologio" class="wl">familisociologoj</a>.

<a href="/eo/Seksumado" title="Seksumado" class="wl">Seksumadon</a> kun samfamiliano oni nomas <a href="/eo/Incesto" title="Incesto" class="wl">incesto</a>, kio estas konsiderata <a href="/eo/Tabuo" title="Tabuo" class="wl">tabuo</a>. Tio ege komplikigus la familiajn rilatojn: se patro seksumas kun filino ekzemple, ŝia filo estus samtempe ŝia filo kaj ŝia nepo ktp. El biologia vidpunkto la renovigo de <a href="/eo/Sango" title="Sango" class="wl">sango</a> necesas por la bonfarto de la individuoj; tiel ne nur incesto, sed ankaŭ ripetita <a href="/eo/Endogamio" title="Endogamio" class="wl">endogamio</a> povas malbonigi la sanon kaj bonfarton de la membroj.

La termino "Familio" estas uzata metafore ankaŭ por krei pli inkludajn kategoriojn kiaj <a href="/eo/Komunumo" title="Komunumo" class="mw-disambig wl">komunumo</a>, <a href="/eo/Nacio" title="Nacio" class="wl">nacio</a>, tutmonda vilaĝo kaj <a href="/eo/Homaro" title="Homaro" class="wl">homaro</a>, eĉ biologia grupigo de <a href="/eo/Vivulo" title="Vivulo" class="mw-redirect wl">vivuloj</a> kiu arigas <a href="/eo/Genro" title="Genro" class="mw-disambig wl">genrojn</a> ktp.

<a href="/eo/Genealogio" title="Genealogio" class="wl">Genealogio</a> estas fako kiu celas skizi la familiajn stirpojn tra historio. La <a href="/eo/Genealogia_arbo" title="Genealogia arbo" class="wl">genealogia arbo</a> estas skemo kiu intencas montri la diversajn familianojn laŭlonge de <a href="/eo/Generacio" title="Generacio" class="wl">generacioj</a>. Tio estas antikva sistemo kiu jam aperas en la <a href="/eo/Biblio" title="Biblio" class="wl">Biblio</a>, kiu klopodas montri la pravecon de la <a href="/eo/Elektita_popolo" title="Elektita popolo" class="wl">elektita popolo</a> el <a href="/eo/Adamo_kaj_Eva" title="Adamo kaj Eva" class="mw-redirect wl">Adamo kaj Eva</a>, tra la diversj grandaj prapatroj, nome <a href="/eo/Noa" title="Noa" class="wl">Noa</a>, <a href="/eo/Abrahamo" title="Abrahamo" class="wl">Abrahamo</a> ktp. Por la <a href="/eo/Kristano" title="Kristano" class="wl">kristanoj</a>, tio ripetiĝas por montri la elektitan diecon de <a href="/eo/Jesukristo" title="Jesukristo" class="mw-redirect wl">Jesukristo</a>. Historie en diversaj epokoj, regoj, imperioj ktp la genealogia arbo (aŭ almenaŭ la hereda linio) estis grava ilo por pravigi la heredecon de la povo, kaj partikulare por ricevi, dispartigi, arigi la heredajn posedaĵojn aŭ regopostenojn, ekzemple en <a href="/eo/Feŭdismo" title="Feŭdismo" class="wl">feŭdismo</a>.

Familio estas ankaŭ grava ekonomika unuo studita en <a href="/eo/Familia_ekonomiko" title="Familia ekonomiko" class="wl">familia ekonomiko</a>, historie por la familia <a href="/eo/Agrikulturo" title="Agrikulturo" class="wl">agrikulturo</a>, poste ankaŭ en negocoj kaj artmetioj de la fruepoko de burĝaro en la <a href="/eo/Mezepoko" title="Mezepoko" class="wl">Mezepoko</a>, poste en la grandaj kapitalismaj familioj (<a href="/eo/Mediĉoj" title="Mediĉoj" class="wl">Mediĉoj</a>, <a href="/eo/Rothschild" title="Rothschild" class="wl">Rothschild</a>).

La vorto familio devenas de la latina familia , siavice el famulus , enkadre de specife latina radiko. Semantike do familio evoluis el pli vasta signifo, formata per gepatroj kaj gefiloj, kune kun la servistoj vivantaj en la sama loĝejo, aŭ almenaŭ subordigataj al la familia ĉefo. Tiu vasta senco supozas iom da homogeneco kaj kelkajn rilatojn de origino. Striktasignife la familio estas la vivokomunumo de geedza paro kaj ties filoj . En pli vasta senco ĝi ampleksas ankaŭ komunumon el pluraj kernofamilioj kiuj vivas kun komuna mastrumo. Ĉiukaze temas pri personaro ligita per samsangeco , alproksimiĝon aŭ kunloĝado. Membroj de tuja familio povas inkludi edz on, patr on, frat on, kaj fil on. Membroj de etenda familio povas inkludi geavojn, geonklojn, gekuzojn, genevojn kaj genepojn, krom bofilojn. En plej socitipoj la familio estas la ĉefa institucio por sociigo de infanoj. Kiel baza unuo por zorgi kaj eduki gefilojn, antropologoj ĝenerale klasigas familiajn organizadojn kiel patrina familio ; para ; avunkula ; aŭ etenda familio en kiuj gepatroj kaj gefiloj kunloĝas kun aliaj membroj de la familio de unu gepatro. Kiel unuo de sociigo, la familio estas celo de analizoj por antropologoj kaj familisociologoj. 