Fisteus, Curtis

Santa María de Fisteus é unha parroquia que se localiza no sur do concello coruñés de Curtis na comarca de Betanzos. Segundo o padrón municipal de 2018 tiña 525 habitantes (273 homes e 252 mulleres) distribuídos en 51 entidades de poboación en 45^[2] km², o que supón unha diminución en relación ao ano 1999 cando tiña 740 habitantes.

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Fisteus.

Fisteus
Igrexa de Fisteus.
Concello	Curtis[1]
Provincia	A Coruña
Coordenadas	43°05′46″N 8°06′06″O
Área	45,0 km²
Poboación	525 hab. (2018)
Densidade	11,67 hab./km²
Entidades de poboación	52[1]
[ editar datos en Wikidata ]

Eclesiasticamente pertence ao arciprestado de Sobrado, igual cás demais parroquias do concello.^[3]

Fisteus no Catastro de Ensenada (1752).

Fisteus no Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar de Pascual Madoz (1847).^[4]

Xeografía

Pola parroquia discorre o río Mendo con pequenos afluentes que, no século XVIII, movían uns vinte e catro muíños fariñeiros. Hoxe a maior parte destes muíños desapareceron ou están en estado de abandono.

Historia

A parroquia chegou a ter dous coutos para a administración de xustiza: o de Fisteus e o das Merelas. O couto de Fisteus foi de Señorío de Bernardino Freire Moscoso; e o couto das Merelas era de Señorío do Mosteiro de Sobrado.

Coa aprobación da Constitución de Cádiz, o Antigo Réxime foi abolido durante o período entre 1812 e 1814, momento no cal Fisteus constituíu concello de seu ao se conformaren os primeiros concellos constitucionais. Este concello de Fisteus volveu estar vixente no trienio liberal, de 1820 a 1823, cando os concellos foron restabelecidos. Igual ca Curtis, que tamén conformou concello propio, estaba adscrito ao partido xudicial de Melide.^[5]

Coa reforma parroquial de 1867, levada a cabo persoalmente polo arcebispo de Santiago de Compostela, García Cuesta, a parroquia eclesiástica de Fisteus perdeu os lugares de Campos e A Lagoa, que pasaron a formar parte da parroquia de Rodeiro (Oza-Cesuras).^[6]

O 10 de outubro de 1928 constituíuse a nova parroquia de Santa María de Lurdes, segregándose os seus lugares de Fisteus. Eclesiasticamente obtivo a total independencia após un decreto do arcebispado de Santiago de Compostela do 1 de febreiro de 1929.^[7]

En 1942 houbo novas mudanzas eclesiásticas, sendo incorporados á parroquia de Curtis os lugares de Campos, Cencasas, Couceiros, A Lagoa e Porto, igual có lugar de Penas do Porto da parroquia de Vilarraso (Aranga).^[8]

Demografía

No Censo de Pecheros de 1528, a parroquia ten 97 pecheros ―os que teñen que pagar un tributo― mentres no censo de 1591 aparece con 68 veciños, dos cales 62 son pecheros.^[9] No Censo do Sal de 1631 ten 158 vasalos.^[10]

Século XVIII

1752[11]	1768[12]	1787[13]
Veciños	Habitantes
193	875	937

Século XIX

	1826[14]	1836[15]	1845[4]	1857[16]	1860[17]	1887[18]	1900[19]
Veciños	239	159	131	258	259	–	–
Habitantes	1120	765	692	1310	1420	1562	1800

     Dicionarios xeográficos     Boletín Oficial da Provincia da Coruña (BOPC)     Censos (poboación de feito)

Século XX

	1910[19]	1920[19]	1930[19]	1940[19]	1950[19]	1960[19]	1970[19]	1981[19]	1986[20]	1991[19]	1999[21]	2000[22]
Habitantes	2113	2146	1807[a]	2083	1954	2088	1756	983	835	772	740	725

     Censos (poboación de feito)     Padrón municipal

Século XXI

2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
707	703	696	687	657	646	633	625	599	574
2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
574	559	546	533	534	535	525
Fonte: IGE (padrón municipal)[23]

Gráfica de evolución demográfica de Fisteus entre 1887 e 2017

Poboación de feito segundo os censos de poboación; aínda cos lugares da futura Santa María de Lurdes.     Poboación de feito segundo os censos de poboación.     Poboación segundo o padrón municipal.

Patrimonio

Estela funeraria (S. I-V).
Inscrición: "D[iis] M[amibus] S[acrum] / Iulio Seve / riano. Anno[rum] / XLVII memo / riam posuit / coniugi karissimo Pl / acidia Lupa / defuncto in valle Minei" (Consagración aos deuses romanos. Placidia Loba puxo este recordo en honor do seu queridísimo esposo, Xulio Severiano, morto aos 47 anos de idade no val do Miño).
San Vicente de Fisteus (Curtis, A Coruña), exposto no Museo da Catedral de Santiago de Compostela

A igrexa de Santa María de Fisteus é do século XIII e a igrexa de San Roque de Xabriño foi construída no século XVIII, xunto coa súa fonte de tres canos.

A casa brasonada de Balter co seu escudo en bo estado de conservación, e o antigo cárcere construído en 1791.

Patrimonio arqueolóxico

• Castro de Balter
• Castro de Esmorís
• Castro de Estremil
• Castro de Fisteus
• Castro das Merelas
• Castro do Porto
• Castro da Roda de Dentro, Castro da Roda, Castro dos Godulfes ou A Roda dos Godulfes

Etnografía

Fisteus na cultura popular

• Os de Curtis mataron un burro, / os de Teixeiro comérono crudo / e os de Fisteus mandaron recado / que lles gardaran a punta do rabo.^[24]

Galería de imaxes

• 
  Igrexa de Xabriño
• 
  Fonte de Xabriño
• 
  Capela da Illana
• 
  Antiga baliza quilométrica na DP-3201

Lugares e parroquias

Lugares de Fisteus

Lugares da parroquia de Fisteus no concello de Curtis (A Coruña)

Alvite A Arada A Baiuca Baldarís Balter Boipardo O Busto A Cabana A Campa Campos A Carriceira A Casanova O Castro Cencasas Centeás A Cheira O Codeso Couceiros O Cruceiro A Devesela A Eirixe Esmorís O Estanco Estremil O Fieital Fontá A Fraga Godulfes A Graña A Hedreira O Igrexario A Illana A Insua A Lagoa Martín Os Martiños As Merelas Mirás O Outeiro O Padreiro Pardiñeiras O Pardiñeiro A Pena Penarrubia As Pereiras Piñeiro Portasbestas Porto Rabuñas Señor Vilares O Vilarvello Zafrela

Parroquias de Curtis

Galicia  · Provincia da Coruña  · Parroquias de Curtis
Curtis (Santaia) Fisteus (Santa María) Foxado (Santa María) Santa María de Lurdes (Santa María)