Fossvogur

64°07′09″N 21°55′24″V

Smáskúta á Fossvogi í júní 2024.

Fossvogur er um tveggja kílómetra langur vogur sem gengur til austurs inn úr Skerjafirði. Norðan megin við voginn eru Nauthólsvík, Fossvogskirkjugarður og Öskjuhlíð í Reykjavík, en sunnan megin norðurströnd Kársness í Kópavogi. Bæjarmörk Reykjavíkur og Kópavogs liggja um voginn frá mynni Fossvogslækjar í norðvestur og síðan út miðjan voginn til vesturs.

Fossvogsdalur gengur inn frá voginum. Um hann rennur lækur sem fellur í litlum flúðafossi niður í sjó og af honum er talið að dalurinn og vogurinn dragi nafn sitt. Fossvogshverfi er í Fossvogsdal (Reykjavíkurmegin) inn af Fossvogi.

Árið 2025 hófst bygging Fossvogsbrúar yfir mynni Fossvogs.^[1]

Náttúra og dýralíf

Fossvogurinn frá Nauthólsvík inn voginn yfir á Kársnesið, Kópavogsmegin. Í forgrunni má sjá hvernig fjaran norðanmegin er blönduð af leirum og hnullungum en sunnanmegin nær byggðin alveg niður á fjörukambinn og þar er hrein hnullungafjara.

Fossvogurinn er í skjóli fyrir hafátt og því gætir þar sjaldan sjávarágangs. Í honum eru bæði þangvaxin hnullungafjara (aðallega sunnan megin) og um sjö hektara fínkornóttar leirur fyrir botni hans sem myndast hafa við framburð lækjarins ásamt lífrænum leifum í sjónum. Eins grefur sjórinn stöðugt úr Fossvogsbakkanum sem er í botni hans og norðan megin og mylur hann niður í fjörunni.

Smádýralíf

Vogurinn er grunnur og þangfjaran og leiran koma alveg úr kafi á stórstraumsfjöru. Bæði leiran og þangið eru rík af smádýrum, svo vogurinn er kjörlendi margra tegunda fugla. Eins er ylur í læknum sem gerir að verkum að ósinn leggur sjaldnast á vetrum.^[2]

Fossvogurinn til vesturs frá Öskjuhlíðinni, út á Skerjafjörðinn. Nauthólsvíkin í forgrunni.

Af smádýrum er mest um burstaorma eins sandmaðk á leirunum. Þar er líka að finna leiruþrefil, fjölþrefil, lónaþrefil, mottumaðk og roðamaðk. Aðrir algengir hryggleysingjar á leirunni eru marflær, sandskel, smyrslingur og hrukkudúlda.^[2]

Í hnullunga- og þangfjörunni eru mest áberandi klapparþang, klóþang og bóluþang. Þangið myndar kjörlendi fyrir ýmis smádýr sem fuglar eru sólgnir í, eins og snigla, samlokur og krabbadýr. Þar ber mest á sniglum eins og klettadoppu, þangdoppu, fjörudoppu og nákuðungi. Þar er líka að finna samlokur eins og krækling, smádýr eins og þangfló, þanglús og flekkulús og krabbadýr eins og hrúðurkarla. Af stærri dýrum eru helst bogkrabbi, hrognkelsaseiði og sprettfiskur.^[2]

Allt eru þetta smádýr sem vaðfuglar eins og tjaldur, tildra, sandlóa, sendlingur og heiðlóa eru sólgnir í og er töluvert af þeim í fjörunni. Þar eru líka sundfuglar eins og stokkendur, æður og álftir, sem og mávategundir eins og hettumávur og kríur.^[2][3]

Fuglalíf í Fossvogi

Fossvogsleira innst í Fossvogi er um 5,5 hektarar að stærð. Mikið fuglalíf er við Fossvoginn. Þar eru mest áberandi landfuglar eins og skógarþröstur og stari sem sækja í Fossvogskirkjugarð og Öskjuhlíð og sjó- og fjörufuglar sem nýta voginn sjálfan og Fossvogsleiruna.

Samkvæmt fuglatalningum 2008-2011 voru 40 tegundir fugla í Fossvogi. Tólf algengustu tegundirnar nema 90% þeirra og eru taldar upp eftir fjölda; æðarfugl, heiðlóa, tjaldur, hávella, rauðhöfðaönd, tildra, stari, rauðbrystingur, stelkur, hettumáfur, toppönd og hvítmáfur.

Einnig reyndist nokkuð af eftirfarandi tegundum; sendlingur, sílamáfur, skógarþröstur, kría, silfurmáfur, margæs, dílaskarfur, sandlóa, hrafn, urtönd, sanderla, duggönd, grágæs, álft og lóuþræll. Sjaldgæfari tegundir voru þúfutittlingur, svartbakur, spói, fýll, teista, maríuerla, lómur, hrafnsönd, jaðrakan, flórgoði, steindepill og himbrimi.^[4]

Friðlýst búsvæðavernd

Árið 2012 var hluti Fossvogs og Kópavogs (það er vogurinn) friðlýstur sem búsvæðavernd. Friðlýsta svæði skiptist í tvo hluta: annars vegar eru 39 hektarar í Kópavogi og hins vegar 24 hektarar í Fossvogi, alls um 63 hektarar. Markmiðið með friðlýsingunni er að vernda lífríki við ströndina, í fjöru og á grunnsævi, þar sem er að finna afar fjölbreytt fuglalíf allan ársins hring. Þá er einnig markmið að vernda útivistar-og fræðslugildi svæðisins.^[5]

Fossvogsbakkar

Fossvogsbakkar.

Svæðið við ströndina norðanmegin í Fossvoginum, frá Nauthólsvík inn í botn vogsins að læknum, nefnist Fossvogsbakkar og eru þar merkileg jarðlög, svokölluð Fossvogslög, með steinrunnum skeljum og fleiri dýraleifum frá ísaldarlokum. Ennþá lifa margar þessara tegunda við Ísland í dag og þar á meðal í Fossvoginum, til dæmis smyrslingur, hallloka, beitukóngur og hrúðurkarlar, svo ætla má að á þeim tíma sem þau mynduðust hafi verið svipað hitastig og nú er. Fossvogsbakkar voru friðlýstir sem náttúruvætti árið 1999.^[6]