Þöll (tré)

Þöll (eða tsuga,^[1] úr japönsku 栂 eða ツガ , sem er nafn Tsuga sieboldii) er ættkvísl barrtrjáa. Almennt heiti þallar á ensku er hemlock er dregið af líkindum með lykt af krömdum blöðum þess við lykt hinar óskyldu jurtar Conium maculatum eða gulrætur. Tekið skal fram að tegundir Tsuga eru ekki eitraðar.^[2]

Þöll, þallir
Tsuga heterophylla
Vísindaleg flokkun
Ríki: Jurtaríki (Plantae) Fylking: Berfrævingar (Pinophyta) Flokkur: Barrtré (Pinopsida) Ættbálkur: Pinales Ætt: Þallarætt (Pinaceae) Ættkvísl: Tsuga Carrière
Samheiti
Micropeuce Gordon, ekku útgefið á réttann hátt Hesperopeuce Lemmon × Tsugo-piceo-tsuga Van Campo & Gaussen × Hesperotsuga C.N.Page Nothotsuga Hu ex C.N.Page. Pinus Linnaeus sect. Tsuga Endlicher

Tvær tegundirnar eru lítið eitt ræktaðar á Íslandi: marþöll og fjallaþöll.^[3] Átta til tíu tegundir eru taldar til ættkvíslarinnar (eftir höfundum), með fjórar tegundir í Norður-Ameríku og fjórar til sex í Austur-Asíu.^{[4][5][6][7][8]}

Barr og könglar Tsuga diversifolia í snjó

Barr og könglar Tsuga mertensiana

Vistfræði

Allar tegundirnar eru vel aðlagaðar (og takmarkaðar af) tiltölulega röku og svölu loftslagi með mikilli úrkomu, svölum sumrum og góðu aðgengi að vatni; þær eru einnig aðlagaðar að miklum eða mjög miklum snjó og þola klakamyndun (á greinum) betur en flest önnur tré.^[4][6] Þallir þola betur mikinn skugga en flestar aðrar tegundir, hinsvegar eru þau mjög viðkvæm fyrir þurrki.^[9]

Nytjar

Kjarnaolía þallar (Tsuga canadensis)

Viður þalla er mikilvægur í timburiðnaði, sérstaklega í viðarmassa. Margar tegundir eru notaðar í garða. Börkurinn er einnig notaður til sútunar á leðri. Barr þalla er stundum notað til í te og ilmvötn.

Tegundir

Viðurkenndar tegundir:^[10][11][12]

1. Tsuga canadensis  Skógarþöll – Austur-Kanada, austurhluti Bandaríkjanna
2. Tsuga caroliniana  Fagurþöll – Suður-Appalasíufjöll
3. Tsuga chinensis  Kínaþöll – megnið af Kína ásamt Tíbet og Tævan
4. Tsuga diversifolia  Skuggaþöll - Norður-Japan (Honshu, Kyushu)
5. Tsuga dumosa  – Himalaja, Tíbet, Yunnan, Sichuan
6. Tsuga forrestii  – Sichuan, Yunnan, Guizhou
7. Tsuga heterophylla  Marþöll – Vestur-Kanada, norðvesturhluti Bandaríkjanna
8. Tsuga × jeffreyi – Breska Kólumbía, Washington
9. Tsuga mertensiana  Fjallaþöll – Alaska, Breska Kólumbía, vesturhluti Bandaríkjanna
10. Tsuga sieboldii  – Japan
11. Tsuga ulleungensis  – Ulleungdo-eyja, Kóreu^[13]

Áður meðtaldar

Fluttar í aðrar ættkvíslir:^[10] Cathaya, Keteleeria, Nothotsuga, Picea, Pseudotsuga og Taxus

1. T. ajanensis – Picea jezoensis
2. T. argyrophylla – Cathaya argyrophylla
3. T. balfouriana – Picea likiangensis var. rubescens
4. T. japonica – Pseudotsuga japonica
5. T. lindleyana – Pseudotsuga menziesii var. glauca
6. T. longibracteata – Nothotsuga longibracteata
7. T. macrocarpa – Pseudotsuga macrocarpa
8. T. mairei – Taxus mairei
9. T. roulletii – Keteleeria evelyniana