អាមេរិកខាងជើង
ទ្វីប From Wikipedia, the free encyclopedia
អាមេរិកខាងជើង (ភាសាអង់គ្លេស៖ North America; ភាសាបារាំង៖ Amérique du Nord) គឺជាទ្វីបមួយស្ថិតនៅអឌ្ឍគោលខាងជើងនិងមួយផ្នែកធំគឺស្ថិតនៅអឌ្ឍគោលខាងលិច។ នៅពេលខ្លះ អាមេរិកខាងជើងក៏អាចចាត់ទុកបានដែរថាជាឧបទ្វីបមួយនៃទ្វីបអាមេរិកទាំងមូល។[២][៣] ទ្វីបនេះមានគល់ដែនជាប់នឹងមហាសមុទ្រអាកទិកនៅភាគខាងជើង ភាគខាងកើតជាប់នឹងមហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក ភាគខាងលិចនិងត្បូងជាប់នឹងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក និងនៅភាគអាគ្នេយ៍ជាប់នឹងអាមេរិកខាងត្បូងហើយសមុទ្រការ៉ាអ៊ីប។
![]() | |
ផ្ទៃក្រឡា | ២៤,៧០៩,០០០ គម២ (ទី៣) |
---|---|
ចំនួនប្រជាជន | ៥៧៩,០២៤,០០០ (២០១៦; ចំណាត់ថ្នាក់ទី៤) |
សន្ទភាពប្រជាជន | ២២.៩/គម២[lower-alpha ១] |
ប្រទេស | រដ្ឋអធិបតេយ្យចំនួន ២៣ (list of countries) |
Dependencies | តំបន់អធិបតេយ្យចំនួន២៣ |
ភាសា | ភាសាអង់គ្លេស ភាសាអេស្ប៉ាញ ភាសាបារាំង និងភាសាជាច្រើនទៀត |
ល្វែងម៉ោង | UTC-១០ ទៅ UTC |
ទីក្រុងសំខាន់ៗ | បញ្ជីទីក្រុង៖[១]
|
អាមេរិកខាងជើងគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដីប្រមាណ ២៤,៧០៩,០០០ គីឡូម៉ែត្រការ៉េ (ស្មើនឹង ៩,៥៤០,០០០ ម៉ាយការ៉េ) ប្រហែល ១៦.៥% នៃផ្ទៃផែនដី និងប្រហែល ៤.៨% នៃផ្ទៃដីសរុប។ បើគិតតាមទំហំផ្ទៃដី អាមេរិកខាងជើងគឺទ្វីបធំជាងគេបង្អស់ទីបីដោយនៅពីក្រោយទ្វីបអាស៊ីនិងអាហ្រ្វិក[៤] ហើយជាប់លំដាប់ថ្នាក់លេខបួនខាងចំនួនប្រជាជនដោយនៅពីក្រោយទ្វីបអាស៊ី អាហ្រ្វិក និងអឺរ៉ុប។[៥] នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៣ ចំនួនប្រជាជននៅទ្វីបមួយនេះត្រូវបានគេប៉ាន់ប្រមាណថាមានចំនួនជិត ៥៧៩ លាននាក់នៅក្នុងរដ្ឋឯករាជ្យទាំង ២៣ ឬប្រហែល ៧.៥% នៃចំនួនប្រជាជនពិភពលោកបើរាប់ទាំងកោះនៅជុំវិញ (ជាពិសេសគឺនៅជុំវិញតំបន់ការ៉ាអ៊ីប)។
វត្តមានមនុស្សដំបូងៗនៅទ្វីបអាមេរិកខាងជើងបានចាប់ផ្តើមនៅក្នុងយុគសម័យផ្ទាំងទឹកកកចុងក្រោយដោយឆ្លងតាមតំបន់ប៊ីរីងហ្គី ប្រហែលពី ៤០,០០០ ទៅ ១៧,០០០ ឆ្នាំមុន។ បន្ទាប់មក មនុស្សនៅទ្វីបនេះបានឆ្លងកាត់យុគសម័យមួយទៀតដែលគេតែងសម្តៅលើថាប៉ាលីអូអាមេរិកាំងដោយវាបានបញ្ចប់កាលពី ១០,០០០ ឆ្នាំមុន។ សម័យបុរាណនៅអាមេរិកខាងជើងបានចាប់ផ្តើមពីសតវត្សទី៦ ដល់ទី១៣។ សម័យបុរេកូឡុំប៊ីនបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំ១៤៩២ ហើយការធ្វើចំណាកស្រុកឆ្លងសមុទ្រអាត្លង់ទិកក៏បានចាប់ផ្តើមពោលគឺការមកដល់នៃជនជាតិអឺរ៉ុបនៅអំឡុងយុគសម័យនៃការរុករកនិងដើមសម័យទំនើប។ លំនាំវប្បធម៌និងក្រុមជនជាតិនាពេលបច្ចុប្បន្នគឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងពីអន្តរកម្មរវាងពួកអាណានិគមអឺរ៉ុប ជនជាតិដើមភាគតិច ទាសករមកពីទ្វីបអាហ្វ្រិក ជនអន្តោប្រវេសន៍មកពីទ្វីបអឺរ៉ុបនិងអាស៊ី និងកូនចៅទាំងប៉ុន្មានរបស់ពួកគេ។
ដោយសារតែអាណានិគមកិច្ចរបស់ពួកអឺរ៉ុបនៅលើទ្វីបអាមេរិក ជនជាតិអាមេរិកខាងជើងបច្ចុប្បន្នអាចនិយាយភាសាអឺរ៉ុបបានដោយរលូនមានដូចជា ភាសាអង់គ្លេស ភាសាអេស្ប៉ាញ ឬភាសាបារាំងជាដើម ហើយវប្បធម៌របស់រដ្ឋពួកគេនីមួយៗជាទូទៅគឺមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នាជាមួយនឹងប្រពៃណីលោកខាងលិច (ប្រពៃណីអឺរ៉ុប)។ ក៏ប៉ុន្តែនៅផ្នែកខ្លះនៃទ្វីប ជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេសម៉ិកស៊ិកនិងតំបន់អាមេរិកកណ្តាល ប្រជាជនគេភាគច្រើននូវតែបន្តប្រពៃណីវប្បធម៌ទំនាមទម្លាប់ជនជាតិដើមនិងនិយាយភាសាផ្ទាល់ខ្លួន។
ប្រវត្តិនៃឈ្មោះ

ជាធម្មតា គេបានទទួលស្គាល់ថា"អាមេរិក"គឺជាឈ្មោះដែលបានដាក់ឱ្យដោយបុគ្គលសំខាន់ៗចំនួន ៣ គឺ៖ អ្នករុករកជនជាតិអ៊ីតាលីម្នាក់ឈ្មោះអាមេរិកូ វេស្ពូស៊ី អ្នកគូសផែនទីជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ឈ្មោះម៉ាទីន វ៉ាលស៊ីមូលឺ និងម៉ាទីស រីងមែន។[៦] វេស្ពូស៊ីដែលបានរុករកឃើញទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូងនៅរវាងឆ្នាំ១៤៩៧ និង១៥០២ គឺជាជនជាតិអ៊ឺរ៉ុបដំបូងគេដែលបានលើកឡើងថា ទ្វីបអាមេរិចមិនមែនជាទឹកដីឥណ្ឌាខាងកើតនោះទេ កាលពិតវាគឺជាដែនដីដ៏ថ្មីមួយដែលពួកអឺរ៉ុបមិនដែលធ្លាប់ឃើញនិងដឹងពីមុនមក។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៥០១ លោកវ៉ាលស៊ីមូលឺបានគូសផែនទីពិភពលោកថ្មីមួយដែលក្នុងនោះលោកបានសរសេរពាក្យថា"អាមេរិក"ដាក់នៅចំកណ្តាលទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង ដែលសព្វថ្ងៃគឺប្រទេសប្រេស៊ីល។ គាត់បានពន្យល់ពីហេតុផលសម្រាប់ឈ្មោះនោះនៅក្នុងសៀវភៅមួយចំណងជើងថា Cosmographiae Introductio៖[៧]
... ab Americo inventore ... quasi Americi terram sive Americam (from Americus the discoverer ... as if it were the land of Americus, thus America).
សម្រាប់វ៉ាលស៊ីមូលឺ, គឺគ្មាននរណាម្នាក់អាចជំទាស់នឹងការដាក់ឈ្មោះមកលើទឹកដីបន្ទាប់ពីអ្នកដែលបានរកឃើញវានេះទេ។ ដូច្នេះ លោកបានយកឈ្មោះលោកអាមេរិកូ វេស្ពូស៊ី មកប្រែទៅជាភាសាឡាតាំងរួចក៏បានជាពាក្យថា"អាមេរិកា" (America)។ ក្រោយមកៗ អ្នករុករកផ្សេងៗទៀតបានវាតទីពង្រីកទៅទិសខាងជើងដោយនូវតែសម្តៅលើវាថា"អាមេរិក"។ នៅឆ្នាំ១៥៣៨ លោកជេរ៉ល ម៉ើខាទ័របានសម្តៅលើអឌ្ឍគោលខាងលិចនៃទ្វីបអាមេរិកថាជា"អាមេរិកា"។[៨]
អ្នកខ្លះវិញបានជំទាស់នឹងការប្រើនាមត្រកូលសម្រាប់ដាក់ឈ្មោះទឹកដីដែលបានរកឃើញថ្មី (លើកលែងតែក្នុងករណីជារាជវង្សានុវង្សទើបមានសឹទ្ធអាចដាក់ឈ្មោះទៅលើអ្វីតាមត្រកូលនាមរបស់ពួកគេបាន) ការដាក់ឈ្មោះទ្វីបថ្មីទៅតាននាមត្រកូលរបស់លោក'អាមេរិកូ' វេស្ពូស៊ី ក៏ចាប់ក្លាយជាចម្ងល់ទៅដល់ភូមិសាស្រ្តវិទូជាច្រើននាសម័យកាលនោះ។[៩] នៅឆ្នាំ ១៨៧៤ ថូម៉ាស ប៊ែលបានស្នើសុំដកឈ្មោះពីជួរភ្នំ"អាមេរិគ៍"នៅអាមេរិកកណ្តាល។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់ លោកជូល ម៉ាកូបានលើកឡើងថាឈ្មោះជួរភ្នំនេះគឺមានប្រភពមកពីភាសាអាមេរិកពីដើម។[១០] លោកម៉ាកូបានធ្វើការជាមួយនឹងលោកអ៊ុកហ្គឺស្ទឺស ឡេ ផ្លូជីអ៊ុងដោយបានរួមគំនិតគ្នាសរសេរថា"ឈ្មោះអាមេរិកា ឫអាមេរិកាំង នៅក្នុងភាសាម៉ាយ៉ាគឺមានន័យថា ប្រទេសដែលមានខ្យល់បក់ខ្លាំងមិនចេះឈប់ ឫដែនដីនៃខ្យល់...ហើយតាមបច្ច័យអាចមានន័យថា...វិញ្ញាណដែលដង្ហក់ជីវិតខ្លួនឯង"។[៨]
វិសាលភាព
អង្គការសហប្រជាជាតិបានទទួលស្គាល់"ទ្វីបអាមេរិកខាងជើង"ជាផ្លូវការ ហើយបានបែងចែកទ្វីបនេះទៅជា ៣ តំបន់គឺ អាមេរិកភាគខាងជើង អាមេរិកកណ្តាល និងតំបន់ការ៉ាប៊ីន។ នេះត្រូវបានកំណត់ជាផ្លូវការដោយផ្នែកស្ថិតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។[១១][១២][១៣]
អាមេរិកភាគខាងជើងគឺខុសគ្នាឆ្ងាយពី"ទ្វីបអាមេរិកខាងជើង" ដោយមិនរាប់បញ្ចូលអាមេរិកកណ្តាល ហើយពេលខ្លះមិនរាប់ប្រទេសម៉ិកស៊ិកចូលទេ។ នៅក្នុងបរិបទដែលបានកំណត់គឺកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកខាងជើង កិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានរាប់បញ្ចូលប្រទេសកាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិក និងម៉ិកស៊ិក បន្ទាប់ពីប្រទេសទាំងបីបានយល់ព្រមចុះហត្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញានេះ។
បារាំង អ៊ីតាលី ព័រទុយកាល់ អេស្ប៉ាញ រ៉ូម៉ានី ក្រិក និងបណ្តាប្រទេសនៅអាមេរិកឡាទីនបានជ្រើសយកគំរូទ្វីបចំនួន ៦, ប្រទេសទាំងនោះមើលឃើញថាអាមេរិកគឺជាទ្វីបតែមួយ ហើយជាញឹកញាប់ថែមទាំងរាប់បញ្ចូលតំបន់មួយចំនួនដូចជា៖ ក្រូអិនឡង់ សាំងព្យារ និងប៊ឺមូដាជាដើម។[១៤][១៥][១៦][១៧][១៨]
នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត អាមេរិកខាងជើងត្រូវបានគេសម្តៅហៅឈ្មោះផ្សេងទៀត។ "អេស្ប៉ាញអាមេរិកខាងជើង" (ឫអេស្ប៉ាញថ្មី) ជារឿយៗជាឈ្មោះដែលគេសម្តៅទៅលើអាមេរិកខាងជើងហើយនេះគឺជាឈ្មោះផ្លូវការដំបូងគេដែលត្រូវបានផ្តល់ទៅរដ្ឋម៉ិកស៊ិក។[១៩]
តំបន់ភូមិភាគ
តាមភូមិសាស្ត្រ ទ្វីបអាមេរិកខាងជើងមានតំបន់និងអនុតំបន់ជាច្រើនរួមមាន៖ តំបន់វប្បធម៌ តំបន់សេដ្ឋកិច្ច និងតំបន់ភូមិសាស្ត្រ។ តំបន់សេដ្ឋកិច្ចរួមមានតំបន់ដែលបង្កើតឡើងដោយប្លុកពាណិជ្ជកម្មដូចជា ប្លុកកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មអាមេរិកខាងជើង និងកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មអាមេរិកកណ្តាល។ តាមភាសានិងវប្បធម៌ ទ្វីបមួយនេះអាចត្រូវបែងចែកទៅជាផ្នែកអង់គ្លេស–អាមេរិកនិងអាមេរិកឡាទីន។ អង់គ្លេស–អាមេរិចរួមមាន អាមេរិចភាគខាងជើងមួយភាគធំ បេលីស និងបណ្តុំកោះការ៉ាប៊ីនដែលមានប្រជាជននិយាយភាសាអង់គ្លេស (ប៉ុន្តែ សមាគមន៍មួយចំនួនដូចជា រដ្ឋល្វីហ្ស៊ីណា និងខេត្តកេបិចគឺសម្បូរទៅដោយអ្នកនិយាយភាសាបារាំង[២០])។
ភាគខាងត្បូងនៃអាមេរិកខាងជើងមានតំបន់ចំនួនពីរគឺ អាមេរិកកណ្តាល និងតំបន់ការ៉ាប៊ីន។[២១][២២] ភាគខាងជើងនៃទ្វីបនេះក៏បានរក្សានូវការទទួលស្គាល់ផងដែរ។ ផ្ទុយពីនិយមន័យទូទៅនៃ"អាមេរិកខាងជើង"ដែលរួមបញ្ចូលទ្វីបទាំងមូល ពាក្យ"អាមេរិកខាងជើង"នៅពេលខ្លះត្រូវបានគេប្រើសម្តៅតែទៅលើប្រទេសម៉ិកស៊ិក កាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិកនិងក្រូអិនឡង់តែប៉ុណ្ណោះ។[២៣][២៤][២៥][២៦][២៧]
ពាក្យថា"អាមេរិចភាគខាងជើង"គឺសំដៅទៅលើបណ្តាប្រទេសនិងទឹកដីនៅភាគខាងជើងដូចជា៖ សហរដ្ឋអាមេរិក ប៊ឺមូដា សាំងព្យារនិងមីគូឡុង កាណាដា និងក្រូអិនឡង់។[២៨][២៩] ទោះបីជាពាក្យនេះមិនសម្តៅទៅលើតំបន់បង្រួបបង្រួមក៏ដោយ[៣០] តំបន់ពាក់កណ្តាលអាមេរិក—កុំភាន់ច្រឡំជាមួយភាគកណ្តាលខាងលិចនិងអាមេរិកកណ្តាល—បានផ្តុំប្រទេសម៉ិកស៊ិក អាមេរិកកណ្តាល និងតំបន់ការ៉ាប៊ីន។[៣១]
ប្រទេស និងរដ្ឋអនិស្សរភាព
វរលញ្ចករ | ទង់ជាតិ | ប្រទេស ឫទឹកដី[៣២][៣៣][៣៤] | ធានី | ផ្ទៃដី[៣៥] | ចំនួនប្រជាជន (2018)[៣៦][៣៧] |
ដង់ស៊ីតេ ប្រជាជន |
---|---|---|---|---|---|---|
![]() |
![]() |
អង់ហ្គីឡា (ចក្រភពអង់គ្លេស) |
ដឺ វ៉ាលី | ៩១ គម២ (៣៥ ម៉ាយការ៉េ) |
១៤,៧៣១ | ១៦៤.៨/គម២ (៤២៧/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
អង់ទីក្វា និងបាប៊ូដា | ហ្សង់ ចនស៍ | ៤៤២ គម២ (១៧១ ម៉ាយការ៉េ) |
៩៦,២៨៦ | ១៩៩.១/គម២ (៥១៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
អារូបា (រាជាណាចក្រហូឡង់)[lower-alpha ២] |
អូរ៉ានជេស្តាដ | ១៨០ គម២ (៦៩ ម៉ាយការ៉េ) |
១០៥,៨៤៥ | ៥៩៤.៤/គម២ (១,៥៣៩/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
បាហាម៉ា[lower-alpha ៣] | ណាសូ | ១៣,៩៤៣ គម២ (៥,៣៨៣ ម៉ាយការ៉េ) |
៣៨៥,៦៣៧ | ២៤.៥/គម២ (៦៣/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
បាដាដ | ប៊្រីជថោន | ៤៣០ គម២ (១៧០ ម៉ាយការ៉េ) |
២៨៦,៦៤១ | ៥៩៥.៣/គម២ (១,៥៤២/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
បេលីស | បែលម៉ូប៉ង់ | ២២,៩៦៦ គម២ (៨,៨៦៧ ម៉ាយការ៉េ) |
៣៨៣,០៧១ | ១៣.៤/គម២ (៣៥/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ប៊ឺមូដា (ចក្រភពអង់គ្លេស) |
ហាម៉ីលតុន | ៥៤ គម២ (២១ ម៉ាយការ៉េ) |
៦២,៧៥៦ | ១,២០៣.៧/គម២ (៣,១១៨/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
បូណែរ៍ (រាជាណាចក្រហូឡង់)[lower-alpha ២][៣៨] |
ក្រាលិនឌីក | ២៩៤ គម២ (១១៤ ម៉ាយការ៉េ) |
១២,០៩៣ | ៤១.១/គម២ (១០៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
កោះវឺជិមអង់គ្លេស (ចក្រភពអង់គ្លេស) |
រ៉ូដថោន | ១៥១ គម២ (៥៨ ម៉ាយការ៉េ) |
២៩,៨០២ | ១៥២.៣/គម២ (៣៩៤/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
កាណាដា | អូតាវ៉ា | ៩,៩៨៤,៦៧០ គម២ (៣,៨៥៥,១០០ ម៉ាយការ៉េ) |
៣៧,០៦៤,៥៦២ | ៣.៧/គម២ (៩.៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
កោះកៃម៉ង់ (ចក្រភពអង់គ្លេស) |
ចចថោន | ២៦៤ គម២ (១០២ ម៉ាយការ៉េ) |
៦៤,១៧៤ | ២១២.១/គម២ (៥៤៩/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
កោះឃ្លីបពើតុន (បារាំង) | — | ៦ គម២ (២,៣ ម៉ាយការ៉េ) |
០ | ០/គម២ (០/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
កូស្តារីកា | សានចូសេ | ៥១,១០០២ (១៩,៧០០ ម៉ាយការ៉េ) |
៤,៩៩៩,៤៤១ | ៨៩.៦/គម២ (២៣២/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
គុយបា | ហាវ៉ាណា | ១០៩,៨៨៦ គម២ (៤២,៤២៧ ម៉ាយការ៉េ) |
១១,៣៣៨,១៣៤ | ១០២.០/គម២ (២៦៤/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
កូរ៉ាកៅ (រាជាណាចក្រហូឡង់)[lower-alpha ២] |
វីឡឹមស្តាដ | ៤៤៤ គម២ (១៧១ ម៉ាយការ៉េ) |
១៦២,៧៥២ | ៣១៧.១/គម២ (៨២១/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ដូមីនិក | រ៉ូសូ | ៧៥១ គម២ (២៩០ ម៉ាយការ៉េ) |
៧១,៦២៥ | ៨៩.២/គម២ (២៣១/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
សាធារណរដ្ឋដូមីនីកេន | សានតូដូម៉ីងកូ | ៤៨,៦៧១ គម២ (១៨,៧៩២ ម៉ាយការ៉េ) |
១០,៦២៧,១៤១ | ២០៧.៣/គម២ (៥៣៧/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
អែលសាល់វ៉ាឌ័រ | សានសាល់វ៉ាឌ័រ | ២១,០៤១ គម២ (៨,១២៤ ម៉ាយការ៉េ) |
៦,៤២០,៧៤៦ | ២៩៣.០/គម២ (៧៥៩/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
សហព័ន្ធអនិស្សរភាពវេណេស៊ុយអេឡា (វេណាស៊ុយអេឡា) |
ក្រានរ៉ូកេ | ៣៤២ គម២ (១៣២ ម៉ាយការ៉េ) |
២,១៥៥ | ៦.៣/គម២ (១៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ក្រូអិនឡង់ (រាជាណាចក្រដាណឺម៉ាក) |
នូក | ២,១៦៦,០៨៦ គម២ (៨៣៦,៣៣០ ម៉ាយការ៉េ) |
៥៦,៥៦៤ | ០.០២៦/គម២ (០.០៦៧/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ក្រឺណាត | ហ្សង់ ចច | ៣៤៤ គម២ (១៣៣ ម៉ាយការ៉េ) |
១១១,៤៥៤ | ៣០២.៣/គម២ (៧៨៣/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ហ្គោដឺឡុប (បារាំង) |
បាស់ទែរ | ១,៦២៨ គម២ (៦២៩ ម៉ាយការ៉េ) |
៣៩៩,៨៤៨ | ២៤៦.៧/គម២ (៦៣៩/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ក្វាតេម៉ាឡា | ទីក្រុងក្វាតេម៉ាឡា | ១០៨,៨៨៩ គម២ (៤២,០៤២ ម៉ាយការ៉េ) |
១៧,២៤៧,៨៤៩ | ១២៨.៨/គម២ (៣៣៤/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ហៃទី | ព័រអូប្រាំង | ២៧,៧៥០ គម២ (១០,៧១០ ម៉ាយការ៉េ) |
១១,១២៣,១៧៨ | ៣៦១.៥/គម២ (៩៣៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ហុងឌូរ៉ាស | តេគូស៊ីកាល់ប៉ា | ១១២,៤៩២ គម២ (៤៣,៤៣៣ ម៉ាយការ៉េ) |
៩,៥៨៧,៥២២ | ៦៦.៤/គម២ (១៧២/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
សាម៉ាអ៊ិក | ឃីងស្តុន | ១០,៩៩១ គម២ (៤,២៤៤ ម៉ាយការ៉េ) |
២,៩៣៤,៨៤៧ | ២៤៧.៤/គម២ (៦៤១/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ម៉ាទីនីក (បារាំង) |
ហ្វតដេបារាំង | ១,១២៨ គម២ (៤៣៦ ម៉ាយការ៉េ) |
៣៧៥,៦៧៣ | ៣៥២.៦/គម២ (៩១៣/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ម៉ិកស៊ិក | ទីក្រុងម៉ិកស៊ិក | ១,៩៦៤,៣៧៥ គម២ (៧៥៨,៤៤៩ ម៉ាយការ៉េ) |
១២៦,១៩០,៧៨៨ | ៥៧.១/គម២ (១៤៨/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ម៉ុងសេរ៉ង់ (ចក្រភពអង់គ្លេស) |
ព្លីមុត, ប្រេតស៍[lower-alpha ៤] |
១០២ គម២ (៣៩ ម៉ាយការ៉េ) |
៤,៩៩៣ | ៥៨.៨/គម២ (១៥២/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
នីការ៉ាក្វា | ម៉ាណាក្វា | ១៣០,៣៧៣ គម២ (៥០,៣៣៧ ម៉ាយការ៉េ) |
៦,៤៦៥,៥០១ | ៤៤.១/គម២ (១១៤/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
នូអេវ៉ាអេស្ពាតា (វេណេស៊ុយអេឡា) |
ឡាអាសុនត្យុង | ១,១៥១ គម២ (៤៤៤ ម៉ាយការ៉េ) |
៤៩១,៦១០ | ៤២៧.១/គម២ (១,១០៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ប៉ាណាម៉ា[lower-alpha ២][lower-alpha ៥] | ទីក្រុងប៉ាណាម៉ា | ៧៥,៤១៧ គម២ (២៩,១១៩ ម៉ាយការ៉េ) |
៤,១៧៦,៨៦៩ | ៤៥.៨/គម២ (១១៩/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ព័រតូរីកូ (សហរដ្ឋអាមេរិក) |
សានវូអង់ | ៨,៨៧០ គម២ (៣,៤២០ ម៉ាយការ៉េ) |
៣,០៣៩,៥៩៦ | ៤៤៨.៩/គម២ (១,១៦៣/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
សាបា (រាជាណាចក្រហូឡង់)[៣៨] |
ដឺបតថម | ១៣ គម២ (៥.០ ម៉ាយការ៉េ) |
១,៥៣៧ | ១១៨.២/គម២ (៣០៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
សានអង់ដ្រេ និងប្រូវេដេស្យង់ (កូឡុំប៊ី) |
សានអង់ដ្រេ | ៥៣ គម២ (២០ ម៉ាយការ៉េ) |
៧៧,៧០១ | ១,៤៦៨.៥៩/គម២ (១,៨០៣.៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ហ្សង់បាតេឡេមី (បារាំង)[៣៩] |
ហ្គូស្តាវា | ២១ គម២ (៨.១ ម៉ាយការ៉េ)[៤០] |
៧,៤៤៨ | ៣៥៤.៧/គម២ (៩១៩/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
សង់ឃីត និងណេវីស | បាសែតទែរ | ២៦១ គម២ (១០១ ម៉ាយការ៉េ) |
៥២,៤៤១ | ១៩៩.២/គម២ (៥១៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ហ្សង់លូស៊ីអា | កាទ្រីស | ៥៣៩ គម២ (២០៨ ម៉ាយការ៉េ) |
១៨១,៨៨៩ | ៣១៩.១/គម២ (៨២៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ហ្សង់ម៉ាទីន (បារាំង)[៣៩] |
ម៉ារីហ្គត | ៥៤ គម២ (២១ ម៉ាយការ៉េ)[៤០] |
២៩,៨២០ | ៥៥២.២/គម២ (១,៤៣០/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
សង់ព្យែរ និងមីគីឡុង (បារាំង) |
សង់ព្យែរ | ២៤២ គម២ (៩៣ ម៉ាយការ៉េ) |
៥,៨៤៩ | ២៤.៨/គម២ (៦៤/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
សាំងវីនសេន និងឌឹហ្គ្រីណាឌីនីស | ឃីងស៍ថោន | ៣៨៩ គម២ (១៥០ ម៉ាយការ៉េ) |
១១០,២១១ | ២៨០.២/គម២ (៧២៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ស៊ីនអ៊ូស្តាទីស (រាជាណាចក្រហូឡង់)[៣៨] |
អូរ៉ានជេស្តាដ | ២១ គម២ (៨.១ ម៉ាយការ៉េ) |
២,៧៣៩ | ១៣០.៤/គម២ (៣៣៨/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ស៊ីនម៉ាធីន (រាជាណាចក្រហូឡង់) |
ហ្វីលីពស៍ប៊ឺក | ៣៤ គម២ (១៣ ម៉ាយការ៉េ) |
៤១,៩៤០ ហ្សង់ម៉ាទីន (ផ្នែកបារាំង)=៣៧,២៦៤ |
១,១៧៦.៧/គម២ (៣,០៤៨/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
ទ្រីនីដាត និងតូបាហ្គោ[lower-alpha ២] | ព័រអូហ្វស្ប៉េន | ៥,១៣០ គម២ (១,៩៨០ ម៉ាយការ៉េ) |
១,៣៨៩,៨៤៣ | ២៦១.០/គម២ (៦៧៦/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
កោះទួគ និងកៃកូស (ចក្រភពអង់គ្លេស)[lower-alpha ៦] |
ខុកបឺនថោន | ៩៤៨ គម២ (៣៦៦ ម៉ាយការ៉េ) |
៣៧,៦៦៥ | ៣៤.៨/គម២ (៩០/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
សហរដ្ឋអាមេរិក[lower-alpha ៧] | វ៉ាស៊ីតោន ឌីស៊ី | ៩,៦២៩,០៩១ គម២ (៣,៧១៧,៨១៣ ម៉ាយការ៉េ) |
៣២៧,០៩៦,២៦៥ | ៣២.៧/គម២ (៨៥/ម៉ាយការ៉េ) |
![]() |
![]() |
កោះវឺជីនអាមេរិក (សហរដ្ឋអាមេរិក) |
ឆាឡត អាម៉ាលី | ៣៤៧ គម២ (១៣៤ ម៉ាយការ៉េ) |
១០៤,៦៨០ | ៣១៧.០/គម២ (៨២៧/ម៉ាយការ៉េ) |
សរុប | ២៤៥០០៩៩៥ | ៥៤១៧២០៤៤០ | ២២.១/គម២ (៥៧/ម៉ាយការ៉េ) |
ប្រវត្តិសាស្រ្ត
ប្រវត្តិភូគព្ភសាស្រ្ត

ឡរ៉ង់ស៊ាគឺជាក្រាតុនបុរាណមួយដែលបង្កើតបានចេញជាស្នូលភូគព្ភសាស្រ្តនៃអាមេរិកខាងជើង។ វាបានកកើតឡើងនៅចន្លោះពី ១.៥ ទៅ ១.០ ពាន់លានឆ្នាំមុននៅក្នុងអំឡុងយុគសម័យប្រូតេរ៉ូសូអ៊ិច។[៤១] នៅចុងយុគសម័យប៉ាលេអូសូអ៊ិចរហូតដល់ដើមសម័យមេសូសូអ៊ិច អាមេរិកខាងជើងត្រូវបានភ្ជាប់ជាមួយនឹងទ្វីបដទៃទៀតដែលបង្កើតបានជាមហាទ្វីបមួយហៅថា ប៉ង់សៀ។ មូលហេតុមួយដែលនាំឱ្យកើតមានមហាទ្វីបប៉ង់សៀគឺមកពីជួរភ្នំអាបប៉ាឡាឈានដែលបានកកើតឡើងប្រហែល ៤៨០ លានឆ្នាំមុន ហើយសព្វថ្ងៃ ជួរភ្នំអាបប៉ាឡាឈានគឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោមជួរភ្នំចំណាស់ជាងគេបំផុតនៅលើភពផែនដី។ នៅពេលប៉ង់សៀបានចាប់ផ្តើមប្រេះបែកបាក់ប្រហែលជា ២០០ លានឆ្នាំមុន ទ្វីបអាមេរិកខាងជើងក៏ក្លាយជាផ្នែកមួយនៃឡរ៉ាស៊ី។[៤២] ជួរភ្នំថ្ម និងជួរភ្នំភាគខាងលិចនៃទ្វីបក៏ចាប់ផ្តើមផុសឡើងនៅចន្លោះពី ៨០ និង ៥៥ លានឆ្នាំមុន ដែលគេហៅតាមឈ្មោះវិទ្យាសាស្រ្តថាឡារ៉ាម៉ាយ អូរ៉ូជេនី។ ចលនាបួរដីប៉ាណាម៉ាបានកើតឡើងពី ១២ ទៅ ១៥ លានឆ្នាំមុន ចលនាមួយនេះបានភ្ជាប់ទ្វីបអាមេរិកខាងជើងជាមួយនឹងទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង។[៤៣] នៅកាលពី ១០,០០០ ឆ្នាំមុន បណ្តុំផ្ទាំងទឹកកកនៅអាមេរិកខាងជើងក៏ចាប់រលាយស្រកចុះដែលជាហេតុបង្កើតឱ្យមានបឹង និងទន្លេធំៗសព្វថ្ងៃ (ឧទាហរណ៍៖ មហាបឹង)។
អាមេរិកខាងជើងគឺជាប្រភពនៃអ្វីដែលមនុស្សជាតិដឹងអំពីរយៈកាលភូគព្ភសាស្ត្រ។[៤៤] តំបន់ភូមិសាស្រ្តដែលសព្វថ្ងៃជាទឹកដីរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកគឺសម្បូរទៅដោយប្រភេទផូស៊ីលនិងឆ្អឹងសត្វដាយណូស័រច្រើនជាងប្រទេសផ្សេងៗទៀតនៅលើពិភពលោក។[៤៤] បើយោងទៅតាមបាសាណិវិទូម្នាក់គឺលោកភីតធឺ ដតសុនបានឱ្យដឹង ទាំងអស់នេះគឺបានមកពីការសិក្សាពីស្រទាប់ដី អាកាសធាតុ និងភូមិសាស្រ្ត ធនធានមនុស្ស និងប្រវត្តិសាស្រ្ត។[៤៤] តំបន់ស្ងួតដែលលាតត្រដាងនៅលើទ្វីបនេះគឺជាប្រភពនៃការសិក្សាអំពីយុគសម័យមេសូសូអ៊ិច។[៤៤] ប្រភពស្រទាប់ផូស៊ីលដាយណូស័រនៅឯចុងសម័យសួរ៉ាស៊ីចដ៏សំខាន់គឺបានមកពីចលនាម៉ូរីសុនដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅភាគខាងលិចនៃសហរដ្ឋអាមេរិក។[៤៥]
សម័យមុនអាណានិគម

ជនជាតិដើមភាគតិចនៅទ្វីបអាមេរិចបានបង្កើតនិងជឿលើជំនឿជាច្រើនដែលជាអំណះអំណាងថាពួកគេមានវត្តមាននៅលើទឹកដីនេះចាប់តាំងពីទ្វីបនេះបានលិចឡើងមកម្លេះ[៤៦] ប៉ុន្តែវាគ្មានភស្តុតាងអ្វីដែលបញ្ជាក់ថាមានការវិវត្តរបស់មនុស្សនៅលើទ្វីបនេះឡើយ។[៤៧] ចំណុចជាក់លាក់នៃការតាំងទីលំនៅដំបូងនៅលើទ្វីបអាមេរិចដោយជនជាតិអាស៊ីបុរាណគឺស្ថិតនៅក្រោមការស្រាវជ្រាវនិងការពិភាក្សានៅឡើយ។[៤៨] ទ្រឹស្តីដែលពេញនិយមបំផុតគឺ ពូជមនុស្សដំបូងបានដើរប្រមាញ់ឆ្លងតាមប៊ីរីងហ្គីដែលជាដីភ្ជាប់ពីស៊ីប៊ឺរីខាងកើតទៅអាឡាស្កាពី ២៧,០០០ ទៅ ១៤,០០០ ឆ្នាំមុន។[៤៩][៥០][lower-alpha ៨] ទស្សនៈដ៏ពេញនិយមមួយគឺ ជនជាតិអាមេរិកដំបូងគឺជាអ្នកដែលជិះទូកធ្វើដំណើរមកពីប៊ីរីងហ្គីមកទិសខាងកើតនៅប្រហែលពី ១៣,០០០ ឆ្នាំមុន[៥២] ហើយក៏ចាប់បោះទីលំនៅនៅលើដែនដីថ្មីនេះក្នុងអំឡុងចុងយុគសម័យផ្ទាំងទឹកកកចុងក្រោយគឺប្រហែលជា ១២,៥០០ ឆ្នាំមុន។[៥៣] ចម្លាក់ថ្មដ៏ចំណាស់ជាងគេបំផុតនៅអាមេរិកខាងជើងគឺមានអាយុកាលពី ១៥,០០០ ទៅ ១០,០០០ ឆ្នាំមុន។[៥៤][lower-alpha ៩] ការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីហ្សែននៃជនជាតិដើមនិងនរវិទ្យាបានឱ្យឃើញថា រលកនៃការធ្វើចំណាកស្រុកពីអាស៊ីមកអាមេរិកគឺមកតាមរយៈច្រកបេរីងនៅក្នុងយុគសម័យ (ហូឡូសង់) ដើមបជ្ឈឹម។[៥៦][៥៧][៥៨]
មុនពេលចាប់ទាក់ទងជាមួយពួកអឺរ៉ុប ជនជាតិដើមនៃអាមេរិកខាងជើងត្រូវបានគេបែងចែកទៅតាមរបបគ្រង់គ្រងផ្សេងៗគ្នាជាច្រើនចាប់ពីក្រុមតូចៗនៃក្រុមគ្រួសារពីរ ឫ បីទៅជាចក្រភពធំៗ។ ពួកគេបានរស់នៅក្នុង"តំបន់វប្បធម៌"ផ្សេងៗពីគ្នាដែលទាក់ទងទៅនឹងភូមិសាស្ត្រនិងតំបន់ជីវសាស្រ្ត ហើយវាបានផ្តល់នូវការចង្អុលបង្ហាញពីរបៀបរស់នៅដ៏សំខាន់របស់ជនជាតិដើមទាំងនោះ។ យើងក៏អាចបែងចែកក្រុមជនជាតិដើមទាំងនោះបានទៅតាមអំបូរភាសារបស់ពួកគេផងដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជនជាតិដែលនិយាយភាសាដូចគ្នាមិនសុទ្ធតែចែករំលែកវប្បធម៌ជាមួយគ្នានោះទេ ឫក៏ជាមិត្តនឹងគ្នាឡើយ។
វប្បធម៌ជាច្រើនរបស់ជនជាតិដើមនៅអាមេរិកខាងជើងត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ ឫប្រែប្រួលនៅក្នុងរយៈពេល ១,០០០ ឆ្នាំនេះ។ វប្បធម៌ដែលទើបតែរកឃើញហើយចាត់ទុកថាចំណាស់ជាងគេនៅអាមេរិកខាងជើងគឺវប្បធម៌ក្លូវីស (ឆ្នាំ៩៥៥០–៩០៥០ មុនគ.ស) ដែលមានទីតាំងនៅរដ្ឋញូវម៉ិកស៊ិកសព្ងថ្ងៃ។[៥៥] ក្រុមវប្បធម៌ភាគខាងត្បូងនៅអាមេរិកខាងជើងគឺទទួលខុសត្រូវចំពោះការដាំដុះដំណាំរួមផ្សំជាច្រើនដែលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានគេដាំប្រើប្រាស់នៅជុំវិញពិភពលោកដូចជា ប៉េងប៉ោះ ម្ទេស និងពោត...។ ជាលទ្ធផលនៃការបណ្តុះនិងការអភិវឌ្ឍន៍វិស័យកសិកម្មនៅផ្នែកខាងត្បូង វាក៏ក្លាយជាផ្នែកមួយដែលសម្បូរទៅដោយវប្បធម៌សំខាន់ៗជាច្រើន។ ក្រុមពួកម៉ាយ៉ាបានបង្កើតប្រព័ន្ធសរសេរអក្សរ បានសាងសង់ពីរ៉ាមីតនិងប្រាសាទធំៗ បង្កើតប្រតិទិនដ៏គួរឱ្យពិបាកនឹងយល់ ហើយបានបង្កើតមនោភាពនៃលេខសូន្យប្រហែលនៅអំឡុងឆ្នាំ ៤០០ នៃគ.ស។[៥៩]
ឯកសារដែលបានកត់ទុកដំបូងបង្អស់របស់ជនជាតិអឺរ៉ុបចំពោះអាមេរិកខាងជើងគឺនៅក្នុងសាហ្កាណសដែលក្នុងនោះគេបានហៅទ្វីបនេះថាវីនឡង់។[៦០] រឿងដំបូងៗដែលគេបានដឹងនៃការភ្ជាប់ទាក់ទងឆ្លងសមុទ្រដោយពួកអឺរ៉ុបនិងទឹកដីអាមេរិកខាងជើងត្រូវបានចុះបរិច្ឆេទនៅអំឡុងឆ្នាំ ១,០០០ នៃគ.ស។[៦១] ទីតាំងនោះគឺស្ថិតនៅភាគខាងជើងបំផុតនៃកោះដែលមានឈ្មោះថាញូវហ្វោនឡង់ដែលបានផ្តល់ភស្តុតាងដែលមិនអាចប្រកែកបានចំពោះការមកដល់នៃពួកណស។[៦២] អ្នករុករកជនជាតិណស ឈ្មោះ លីវ អេរីកសុន (ឆ្នាំ ៩៧០-១០២០ គ.ស) ត្រូវបានគេគិតថាបានធ្វើដំណើរទៅដល់តំបន់នោះ។[៦៣] អេរីកសុន និងមនុស្សរបស់លោកគឺជាជនជាតិអឺរ៉ុបដំបូងគេដែលបានបោះជើងជាន់លើទឹកដីអាមេរិកខាងជើង។[៦៤][៦៥]
នៅពេលពួកសញ្ជ័យអេស្ប៉ាញបានមកដល់ វប្បធម៌របស់ជនជាតិម៉ាយ៉ាគឺនូវតែមានវត្តមាននៅភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសម៉ិកស៊ិកនិងប្រទេសក្វាតេម៉ាឡា។ ប៉ុន្តែអំណាចនយោបាយរបស់ពួកគេត្រូវបានប្រគល់ទៅឱ្យចក្រភពអាស៍តិក រាជធានីពួកគេត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរទៅភាគខាងជើងទៅនៅក្នុងតំបន់ជ្រលងភ្នំម៉ិកស៊ិក។ អាណាចក្រអាស៍តិកក៏ត្រូវបានធ្លាក់នៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ចក្រភពអេស្ប៉ាញនៅក្នុងឆ្នាំ១៥២១។[៦៦]
សម័យអាណានិគម

នៅក្នុងអំឡុងយុគសម័យនៃការរុករក ពួកអឺរ៉ុបបានរកឃើញទ្វីបអាមេរិកហើយក៏ចូលមកកាន់កាប់ផ្នែកនីមួយៗនៃអាមេរិកខាងជើង។ ចំពោះការមកដល់របស់ពួកគេនៅក្នុង"ពិភពថ្មី" ចំនួនជនជាតិអ្នកម្ចាស់ស្រុកក៏បានធ្លាក់ចុះភ្លាមៗ ដោយសារតែជម្លោះប្រយុទ្ធនឹងអ្នកឈ្លានពាន និងការនាំចូលនៃរោគជំងឺផ្សេងៗពីទ្វីបអឺរ៉ុប។[៦៧] វប្បធម៌ជនជាតិដើមអាមេរិកក៏ចាប់ផ្លាស់ប្តូរ ហើយឥទ្ធិពលនយោបាយរបស់ពួកគេក៏បានបាត់បង់។ ក្រុមភាសាជាច្រើនបានរលាយ ហើយខ្លះវិញបានទទួលការផ្លាស់ប្តូរច្រើន។ ឈ្មោះនិងវប្បធម៌ដែលជនជាតិអឺរ៉ុបបានកត់ត្រាមិនចាំបាច់ដូចគ្នានឹងឈ្មោះដែលពួកគេបានប្រើរយៈពេលពីរ បីជំនាន់មុន ឬឈ្មោះដែលបានប្រើសព្វថ្ងៃនេះទេ។
ចក្រភពអង់គ្លេស អេស្បាញ និងបារាំងបានកាន់កាប់ទឹកដីភាគច្រើននៅអាមេរិកខាងជើង។ នៅចុងសតវត្សទី១៨ និងដើមសតវត្សទី១៩ ចលនាឯករាជ្យបានរីកសាយនៅពាសពេញផ្ទៃទ្វីប ដែលជាកត្តានាំឱ្យកើតមានប្រទេសមួយចំនួនដែលមានអធិបតេយ្យភាពរហូតមកដល់ពេលសព្ងថ្ងៃនេះ។ អាណានិគមទាំង១៣ របស់អង់គ្លេសនៅភាគខាងកើតនៃទ្វីបបានប្រកាសឯករាជ្យក្នុងឆ្នាំ១៧៧៦ ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថាសហរដ្ឋអាមេរិក។ ប្រទេសកាណាដាក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងពីការបង្រួបបង្រួមទឹកដីភាគខាងជើងដែលគ្រប់គ្រងដោយអង់គ្លេសនិងបារាំង។ អេស្បាញថ្មី ដែលជាទឹកដីមួយ លាតសន្ធឹងពីភាគខាងត្បូងសហរដ្ឋអាមេរិករហូតដល់អាមេរិកកណ្តាលបានប្រកាសឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៨១០ ហើយបានក្លាយជាចក្រភពម៉ិកស៊ិកទីមួយ។ នៅឆ្នាំ១៨២៣ អតីតឧត្តមសេនីយឯកនៃក្វាតេម៉ាឡាដែលកាលនោះជាផ្នែកមួយនៃចក្រភពម៉ិកស៊ិក បានក្លាយជារដ្ឋឯករាជ្យដំបូងគេនៅអាមេរិកកណ្តាលដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សហខេត្តអាមេរិកកណ្តាល។
គម្រោងជាង ៣ ឆ្នាំលើប្រឡាយប៉ាណាម៉ា នៅទីបំផុតក៏សម្រេចបានភ្ជាប់ទឹកសមុទ្រអាត្លង់ទិកជាមួយនឹងទឹកសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិកក្នុងឆ្នាំ១៩១៣ ដែលបានធ្វើឱ្យអាមេរិកខាងជើងក្លាយជាទ្វីបដាច់ពីអាមេរិកខាងត្បូង។[ត្រូវការអំណះអំណាង]
ភូមិសាស្រ្ត

អាមេរិកខាងជើងគឺគ្របដណ្តប់ដែនដីភាគខាងជើងនៃទ្វីបអាមេរិកទាំងមូល ជាទូទៅត្រូវបានគេសម្តៅហៅថា ពិភពថ្មី អឌ្ឍគោលខាងលិច ឫអាមេរិក (អ្នកខ្លះបានចាត់ទុកអាមេរិកជាទ្វីបតែមួយ[៦៨][៦៩][៧០] ដោយមានអាមេរិកខាងជើងជាឧបទ្វីប)។[៧១] ដីតែមួយគត់ដែលតភ្ជាប់ពីអាមេរិកខាងជើងទៅកាន់អាមេរិកខាងត្បូងគឺនៅ ស្ពានកោះដារាន / ស្ពានកោះប៉ាណាម៉ា។ ទ្វីបនេះត្រូវបានកំណត់ព្រំដែននៅភាគអាគ្នេយ៍គឺនៅឯដែនទឹកដារីអិននៅតាមបណ្តោយព្រំដែនប្រទេសកូឡុំប៊ី–ប៉ាណាម៉ា ដោយអ្នកភូមិសាស្ត្រភាគច្រើន ដូចនេះដែនដីរបស់ប្រទេសប៉ាណាម៉ាស្ទើរទាំងអស់គឺស្ថិតនៅភាគអាមេរិកខាងជើង។[៧២][៧៣][៧៤] ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកភូគព្ភវិទ្យាខ្លះបានកំណត់យកព្រំដែនអាមេរិកខាងជើងនៅត្រឹមដីកោះតេវនតេប៊ិក ប្រទេសម៉ិលស៊ិក ចំណែកអាមេរិកកណ្តាលគឺលាតសន្ធឹងពីប៉ាណាម៉ារហូតដល់ដើមទ្វីបអាមេរិកខាងត្បូង។[៧៥] ជាទូទៅ កោះការ៉ាប៊ីន ឫឥណ្ឌាខាងលិច ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាផ្នែកនៃអាមេរិកខាងជើង។[២] ឆ្នេរសមុទ្រទ្វីបគឺមានប្រវែងវែង និងមានលក្ខណៈមិនទៀងទាត់។ ឈូងសមុទ្រម៉ិកស៊ិកគឺជាទឹកសមុទ្រធំជាងគេបំផុតនៅទ្វីបនេះ បន្ទាប់មកគឺឆ្នេរហាដសុន។ ប្រភពទឹកសមុទ្រសំខាន់ៗផ្សេងទៀតមាន ឈូងសមុទ្រសាន់ឡរេន និងឈូសសមុទ្រកាលីហ្វញ៉ា។ មុនពេលដីកោះអាមេរិកកណ្តាលលិចឡើង តំបន់នេះពីដើមគឺស្ថិតនៅក្រោមទឹក។
នៅជុំវិញទ្វីបនេះគឺសម្បូរទៅដោយកោះជាច្រើន កោះសំខាន់ៗមានដូចជា ប្រជុំកោះអាកទិក កោះបាហាម៉ា កោះទួក និងកៃកូស ប្រជុំកោះអាឡិចសាន់ដឺ និងកោះរាប់រយរាប់ពាន់ទៀតនៅឯឆ្នេរសមុទ្រអង់គ្លេសកូឡុំប៊ី និងញូវហ្វោនឡង់។ កោះហ្រ្គីនឡែន (ជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសដាណឺម៉ាក) គឺជាកោះធំជាងគេ ហើយមានទីតាំងស្ថិតនៅលើផ្លាកតិកតូនិកជាមួយនឹងអាមេរិកដែរ ដែលគេតែងហៅថាផ្លាកអាមេរិកខាងជើង ហើយតាមភូមិសាស្រ្ត វាជាគឺស្ថិតនៅជាផ្នែកមួយនៃអាមេរិកខាងជើង។ នៅក្នុងន័យភូគព្ភសាស្រ្ត កោះប៊ឺមូដាមិនមែនជាផ្នែកមួយនៃទ្វីបអាមេរិកទេ ប៉ុន្តែជាកោះមហាសមុទ្រមួយដែលលិចឡើងពីលើក្រហែងនៃកំពូលអាត្លង់ទិកកណ្តាលកាលពី ១០០ លានឆ្នាំមុន។ ដីគោកដែលនៅជិតកោះនេះបំផុតគឺខេបហេតឺរ៉ាស រដ្ឋការ៉ូលីណាខាងជើង។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ប៊ឺមូដាត្រូវបានគេគិតថាជាផ្នែកមួយនៃអាមេរិកខាងជើង ព្រោះថានៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ នយោបាយ និងវប្បធម៌, ប៊ឺមូដានតែងតែមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងរដ្ឋអាមេរិកមួយចំនួន និងផ្នែកផ្សេងៗទៀតនៃទ្វីប។

ដែនដីអាមេរិកខាងជើងស្ទើរទាំងអស់គឺសុទ្ធតែស្ថិតនៅលើផ្លាកអាមេរិកខាងជើង។ ផ្នែកនៃបាហាម៉ិកស៊ិក និងរដ្ឋកាលីហ្វញ៉ាដែលមានទីក្រុងសំខាន់ៗដូចជាសានឌីអេហ្គោ ឡូសអាន់ជ័រលេស សាន់តាគ្រុសគឺមានទីតាំងស្ថិតនៅលើគែមភាគខាងកើតនៃផ្លាកប៉ាស៊ីហ្វិក។ ផ្នែកខាងត្បូងនៃទ្វីបនិងដែនដីឥណ្ឌីខាងលិចភាគច្រើនគឺស្ថិតនៅលើផ្លាកការ៉ាប៊ីន។ ទ្វីបនេះអាចត្រូវបានបែងចែកជាបួនតំបន់ធំៗ (តំបន់នីមួយៗនៅមានអនុតំបន់ជាច្រើនទៀត) ដូចជា៖ មហាវាលតំបន់ដែលលាតសន្ធឹងពីឈូងសមុទ្រម៉ិកស៊ិកទៅដល់តំបន់អាកទិកនៃប្រទេសកាណាដា, តំបន់ភ្នំខាងលិចមាន ភ្នំរ៉កគី មហាតំបន់បាស៊ីន កាលីហ្វញ៉ា និងអាឡាស្កា, តំបន់ខ្ពស់រាបនៃទិសឥសាន្តប្រទេសកាណាដា និងបណ្តុំតំបន់ទិសខាងកើត។ ប្រទេសម៉ិកស៊ិកដែលមានតំបន់ខ្ពង់រាបដ៏វែងស្ថិតនៅភាគខាងលិច ប៉ុន្តែតំបន់វាលឆ្នេរសមុទ្រខាងកើតមិនលាតសន្ធឹងរហូតដល់ទៅទិសខាងត្បូងតាមបណ្តោយឈូងសមុទ្រឡើយ។
ភូគព្ភសាស្រ្ត


ភូគព្ភសាស្រ្តប្រទេសកាណាដា
តាមភូគព្ភសាស្រ្ត ទឹកដីកាណាដាបច្ចុប្បន្នគឺជាតំបន់ដ៏ចំណាស់បំផុតនៅលើពិភពលោកដោយដែនដីកាណាដាជាងពាក់កណ្តាលគឺជាថ្មដែលបន្សល់ពីសម័យបុរេកំប៊្រីយៀង, ដែនថ្មទាំងនោះបានស្ថិតលើសកម្រិតទឹកសមុទ្រចាប់តាំងពីដើមសម័យប៉ាលេអូសូអ៊ិចមកម្លេះ។[៧៦] ចំណែកឯធនធានរ៉ែនៅកាណាដាវិញគឺមានលក្ខណៈចម្រុះនិងធំសម្បើម។[៧៦] នៅតាមតំបន់ផែងកាណាដា និងតំបន់ភាគខាងជើង គឺសម្បូរទៅដោយរ៉ែដូចជា៖ រ៉ែដែក នីកែល ស័ង្កសី ទង់ដែង មាស សំណ ម៉ូលីដែន និងអ៊ុយរ៉ានីញូមជាដើម។ ការជីកយកបណ្តុំរ៉ែពេជ្រត្រូវបានប្រព្រឹត្តិធ្វើឡើងនាពេលថ្មីៗនេះនៅឯផ្នែកអាកទិក[៧៧] ដែលធ្វើឱ្យកាណាដាក្លាយជាអ្នកផលិតរ៉ែធំបំផុតលើពិភពលោក។ នៅតាមតំបន់ផែងប្រទេសកាណាដា គេឃើញមានស្ថានីយក្រុងទាញយករ៉ែជាច្រើន។ ក្រុងដែលល្បី និងធំជាងគេគឺក្រុងស៊ុតប្យូរីក្នុងខេត្តអនតារីយ៉ូ។ ស៊ុតប្យូរីគឺជាប្រភពប្រមូលយករ៉ែនៅក្នុងខែលកាណាដាចាប់តាំងពីមានភស្តុតាងសំខាន់ៗមកថាអាងទឹកស៊ុតប្យូរីគឺជាអណ្តូងរ៉ែអាចម៍ផ្កាយបុរាណមួយ។ នៅក្បែរក្រុងស៊ុតប្យូរីគឺមានកន្លែងមួយដែលគេហៅថា ដែនចម្លែកតាម៉ាហ្កាមីម៉ាញេទិក ដែលមានភាពស្រដៀងគ្នាទៅនឹងអាងទឹកស៊ុតប្យូរីដែរ។ ដែកចម្លែកម៉ាញេទិចរបស់វាគឺប្រហាក់ប្រហែលនឹងអាងទឹកស៊ុតប្យូរី ដូច្នេះហើយវាអាចជាអណ្តូងរ៉ែដែលសម្បូរជាតិដែកទី២ នៅកាណាដា។[៧៨] ខែលកាណាដានោះត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយព្រៃធរណីយ៉ាងច្រើនដែលជាប្រភពកម្រៃដល់ឧស្សាហកម្មកាប់ឈើដ៏សំខាន់មួយ។
ភូគព្ភសាស្រ្តសហរដ្ឋអាមេរិក
រដ្ឋអាមេរិកថ្នាក់ទាបចំនួន ៤៨ អាចត្រូវបានបែងចែកជាខេត្តរូបភូមិសាស្រ្តចំនួន ៥ ដូចជា៖
- ជួរភ្នំអាមេរិក
- តំបន់ជាប់ខែលកាណាដា[៧៦] គឺផ្នែកខាងជើងនៃម៉ីតវេសរបស់ ស.រ.អ
- ទីលានថេរភាព
- វាលឆ្នេរសមុទ្រ
- អូរ៉ូហ្សែនក្រវាត់ភ្នំអាបប៉ាឡាឈាន
ភូគព្ភសាស្រ្តរដ្ឋអាឡាស្កាគឺសម្បូរទៅដោយជួរភ្នំ ចំណែកឯរដ្ឋហាវ៉ៃវិញគឺមានភ្នំភ្លើងនីអូហ្សែនដែលបានផ្ទុះហើយ។
ភូគព្ភសាស្រ្តអាមេរិកកណ្តាល

ទីតាំងអាមេរិកកណ្តាលនៅលើផ្លាកការ៉ាប៊ីន។
តាមភូគព្ភសាស្រ្ត អាមេរិកកណ្តាលគឺសម្បូរទៅដោយភ្នំភ្លើងសកម្មជាច្រើន និងមានគ្រោះរញ្ជួយដីកើតឡើងពីមួយពេលទៅមួយពេល។ នៅឆ្នាំ១៩៧៦ ប្រទេសក្វាតេម៉ាឡាបានទទួលរងនឹងគ្រោះរញ្ជួយដីដ៏ធំមួយ ដែលបានសម្លាប់មនុស្សប្រមាណ ២៣,០០០ នាក់។ ម៉ាណាក្វា, រដ្ឋធានីនៃប្រទេសនីការ៉ាក្វា ត្រូវបានរងនឹងគ្រោះរញ្ជួយដីនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៣១ និងឆ្នាំ១៩៧២, ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ (១៩៧២) វាបានធ្វើឱ្យមនុស្សស្លាប់ប្រមាណ ៥,០០០ នាក់។ គ្រោះរញ្ជួយដីចំនួន ៣ បានបំផ្លិចបំផ្លាញប្រទេសអែលសាវ៉ាឌ័រ, មួយក្នុងឆ្នាំ១៩៨៦ និងពីរនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១; រញ្ជួយដីមួយទៀតបានបំផ្លាញភាគខាងជើងនិងកណ្តាលប្រទេសកូស្តារីកាក្នុងឆ្នាំ២០០៩ ហើយបានសម្លាប់មនុស្សយ៉ាងតិច ៣៤ នាក់ ហើយនៅឆ្នាំ២០០៩ ដូចគ្នានេះដែរ ប្រទេសហុងឌូរ៉ាសក៏ទទួលរងគ្រោះរញ្ជួយដីដែរ ដែលធ្វើឱ្យមានមនុស្សស្លាប់ ៧ នាក់។
ការបន្ទុះភ្នំភ្លើងនៅតំបន់ទាំងនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជារឿងសាមញ្ញ។ នៅឆ្នាំ១៩៦៨ ភ្នំភ្លើងអារេណលក្នុងប្រទេសកូស្តារីកាបានផ្ទុះហើយសម្លាប់មនុស្សចំនួន ៨៧ នាក់។ ដីជីជាតិដែលបានមកពីកម្អែភ្នំភ្លើងបានទ្រទ្រង់ចិញ្ចឹមបណ្តុំប្រជាកសិករនៅតាមតំបន់ខ្ពង់រាប។
អាមេរិកកណ្តាលគឺសម្បូរទៅដោយជួរភ្នំ ហើយជួរភ្នំដែលវែងបំផុតនោះគឺ ស៊ីអេរ៉ាម៉ាដ្រេដឺឈាផាស។ នៅតាមជួរភ្នំទាំងនោះគឺមានជ្រលងជីជាតិជាច្រើនសមស្របសម្រាប់ប្រជាជន, តាមការពិត ប្រជាជនភាគច្រើននៅប្រទេសហុងឌូរ៉ាស កូស្តារីកា និងក្វាតេម៉ាឡា គឺមានទីលំនៅនៅតាមជ្រលងជួរភ្នំទាំងនោះ។ ជ្រលងទាំងនោះជាកន្លែងនៃផលកាហ្វេ សណ្តែក និងដំណាំជាច្រើនៗផ្សេងទៀត។
អាកាសធាតុ

អាមេរិកខាងជើងគឺជាទ្វីបដ៏ធំមួយហួសពីរង្វង់អាកទិកនិងតំបន់ត្រូពិកខាងជើង។ ហ្គ្រីនឡែនហើយនិងខែលប្រទេសកាណាដាគឺជាវាលទុនដ្រា (វាលឥតដើមឈើនៅរង្វង់តំបន់អាកទិក) ដែលមានសីតុណ្ហភាពជាមធ្យមចាប់ពី ១០ ទៅ ២០ °C (ពី ៥០ ទៅ ៦៨ °F) ប៉ុន្តែផ្នែកកណ្តាលនៃកោះហ្គ្រីនឡែនគឺផ្សំឡើងដោយផ្ទាំងទឹកកកដ៏ធំ។ វាលទុនដ្រាបានគ្របដណ្តប់នៅលើផ្ទៃប្រទេសកាណាដា រហូតដល់ត្រឹមព្រំដែនភ្នំរ៉កគី (បន្តពីភ្នំរ៉កគីចូលរដ្ឋអាឡាស្កា) ហើយ (ទៅទិសខាងត្បូង) ឈប់ត្រឹមចុងខែលកាណាដា ពោលគឺនៅក្បែរតំបន់មហាបឹង។ អាកាសធាតុនៅភាគខាងលិចនៃតំបន់ខាស្កេតត្រូវបានគេពណ៌នាថា ជាអាកាសធាតុក្តៅបង្គួរ ដែលមានភ្លៀងធ្លាក់មធ្យម ២០ អ៊ិន្ឈ៍ (inch) ស្មើនឹង ៥១០ មម។[៧៩] អាកាសធាតុនៅតំបន់ឆ្នេរកាលីហ្វ័រញ៉ាត្រូវបានគេពណ៌នាថា ដូចនឹងអាកាសធាតុនៅតំបន់មេឌីទែរ៉ាណេដែរ ដែលមានសីតុណ្ហភាពជាមធ្យមនៅក្នុងទីក្រុងដូចជាសានហ្វ្រានស៊ីស្កូមានចាប់ពី ៥៧ ដល់ ៧០ °F (១៤ ដល់ ២១ °C) ក្នុងរយៈពេលពេញមួយឆ្នាំ។[៨០]
ពីឆ្នេរសមុទ្រខាងកើតទៅដល់ផ្នែកខាងកើតនៃរដ្ឋដាកូតាខាងជើងនិងបន្តទៅដល់រដ្ឋកាន់សាស់ គឺមានអាកាសធាតុសើម ហើយបរិមាណទឹកភ្លៀងប្រចាំឆ្នាំគឺច្រើន ដូចនៅទីក្រុងញូវយ៉កដែលមានបរិមាណទឹកភ្លៀងជាមធ្យមគឺ ៥០ អ៊ិន្ឈ៍ (១,៣០០ មម)។[៨១] ចាប់ពីព្រំប្រទល់ខាងត្បូងនៃអាកាសធាតុសើមហើយលាតសន្ធឹងទៅឈូងសមុទ្រម៉ិកស៊ិក គឺមានអាកាសធាតុត្រូពិក។ ក្នុងតំបន់នេះមានទីក្រុងសើមបំផុតប្រចាំសហរដ្ឋអាមេរិកដែលមានទឹកភ្លៀងប្រចាំឆ្នាំឈានដល់ ៦៧ អ៊ិន្ឈ៍ (១,៧០០ មម) ជាពិសេសគឺនៅទីក្រុងម៉ូបាលនៃរដ្ឋអាល់ឡាបាម៉ា។[៨២] ចាប់ពីព្រំប្រទល់នៃតំបន់សើមនិងតំបន់ត្រូពិកទៅគឺមានតំបន់ក្តៅស្ងួតបំផុតនៃទ្វីប តំបន់ទាំងនោះមាន៖ ខាស្កេតស៊ីអេរ៉ាណេវ៉ាដា ចុងខាងត្បូងឌូរ៉ង់ហ្កោ ផ្នែកខាងជើងជាប់នឹងព្រំដែនអាកាសធាតុទុនដ្រា តំបន់វាលស្មៅនិងវាលខ្សាច់។[៨៣] អាកាសធាតុខ្ពស់ (ភ្នំ) បានកាត់ពីទិសខាងជើងទៅទិសខាងត្បូងនៃទ្វីបដែលជាកន្លែង/តំបន់ដែលមានអាកាសធាតុត្រូពិចឬអាកាសធាតុក្តៅកើតឡើងនៅខាងក្រោមត្រូពិកដូចជានៅផ្នែកកណ្តាលប្រទេសម៉ិកស៊ិក និងក្វាតេម៉ាឡា។ អាកាសធាតុត្រូពិកលេចឡើងនៅក្នុងតំបន់កោះនិងនៅតាមឧបទ្វីប។ ជាធម្មតាគឺប្រភេទតំបន់សាវ៉ានណាដែលមានភ្លៀងនិងសីតុណ្ហភាពខ្ពស់ជាប់គ្នាពេញមួយឆ្នាំ។ វាត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងប្រទេសនិងរដ្ឋនានាដូចជា៖ នៅសមុទ្រការ៉ាប៊ីន ឬនៅខាងត្បូងឈូងសមុទ្រម៉ិកស៊ិក និងមហាសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិក។[៨៤]
បរិស្ថានវិទ្យា
![]() | ផ្នែកនេះត្រូវការពង្រីក-សរសេរបន្ថែម។ |
សូមមើលផងដែរ: រុកជាតិជិតផុតពូជនៅអាមេរិកខាងជើង
ពពួកសត្វនៅអាមេរិកខាងជើងរួមមាន៖ ក្របីអាមេរិកាំង ខ្លាឃ្មុំខ្មៅ ឆ្កែវាលស្មៅ មាន់ទួរគី ប្រងហន រាគគូន កូយ៉ូទី និងមេអំបៅរាជ។
រុក្ខជាតិដែលគួរឱ្យកត់សំគាល់ដែលត្រូវបានគេរកឃើញនៅទ្វីបអាមេរិកខាងជើងរួមមាន៖ តូបាកូ ពោត ល្ពៅ ប៉េងប៉ោះ ផ្កាឈូករ័ត្ន ប៊្លូប៊ឺរី អាវ៉ូកាដូ កប្បាស ម្ទេសផ្លោក និងវ៉ានីឡា។
ប្រជាសាស្រ្ត ឫអត្រានុកូសាស្រ្ត


តាមសេដ្ឋកិច្ច ប្រទេសកាណាដា និងសហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាប្រទេសមានជាងគេនិងរីកចម្រើនបំផុតនៅទ្វីបអាមេរិកខាងជើងបន្ទាប់មកគឺប្រទេសម៉ិកស៊ិកដែលទើបតែក្លាយជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី។[៨៥] បណ្តាប្រទេសនៅអាមេរិកកណ្តាលនិងតំបន់ការ៉ាប៊ីនគឺស្ថិតក្នុងកម្រិតផ្សេងៗគ្នានៃការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនិងមនុស្ស។ ឧទាហរណ៍៖ ប្រទេសកោះតូចៗមួយចំនួននៅតំបន់ការ៉ាប៊ីនដូចជាបាដាដ, ទ្រីនីដាត និងតូបាហ្គោ ហើយនិងអង់ទីក្វា និងបាប៊ូដា សុទ្ធតែមានផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបខ្ពស់ជាងប្រទេសម៉ិចស៊ិកដោយសារតែមានចំនួនប្រជាជនតូចជាង។ ប៉ាណាម៉ានិងកូស្តារីកាគឺជាប្រទេសដែមានសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស និង ផ.ស.ស ខ្ពស់ជាងគេនៅអាមេរិកកណ្ដាល។[៨៦] ទោះជាមានប្រភពធនធានប្រេងកាត និងរ៉ែច្រើននៅលើកោះហ្រ្គីនឡែនក្តី ធនធានទាំងអស់នោះគឺគេមិនទាន់បានទាញយកមកប្រើប្រាស់បាននោះឡើយ។ ហើយសេដ្ឋកិច្ចកោះមួយនេះគឺត្រូវពឹងផ្អែកទៅលើ ការនេសាទ វិស័យទេសចរណ៍ និងការឧបត្ថម្ភធនពីប្រទេសដាណឺម៉ាក តែទោះជាយ៉ាងណា កោះមួយនេះនូវតែមានការអភិវឌ្ឍន៍ខ្ពស់។[៨៧]
តាមប្រជាសាស្រ្ត ជនជាតិអាមេរិកាំងខាងជើងគឺមានលក្ខណៈបែបចម្រុះ។ ក្រុមសំខាន់ៗបីនៅលើទ្វីបនេះគឺ៖ ជនជាតិស្បែកស ជនមេស្ទីសូ និងជនជាតិស្បែកខ្មៅ។ អាមេរិកខាងជើងក៏មានជនជាតិដើមភាគតិចនិងជនជាតិអាស៊ីច្រើនគួរសមផងដែរ។
ភាសា
ភាសាដែលនិយមបំផុតនៅទ្វីបមួយនេះគឺ ភាសាអង់គ្លេស អេស្ប៉ាញ និងបារាំង។ ភាសាដាណឺម៉ាកក៏មានគេនិយាយច្រើនគួរសមដែរនៅកោះគ្រីនឡែន ហើយកោះតូចៗមួយចំនួននៅការ៉ាប៊ីនក៏មានប្រជាជននិយាយភាសាហូឡង់ទៀតផង។ ប្រទេសដែលមានទីតាំងនៅភាគខាងត្បូងសហរដ្ឋអាមេរិក (ម៉ិកស៊ិក និងអាមេរិកណ្តាល) គឺច្រើននិយមនិយាយភាសាអេស្ប៉ាញ។
ភាសាបារាំងបានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ហើយត្រូវបានគេនិយាយជាទូទៅតាមតំបន់មួយចំនួននៅអាមេរិកខាងជើង។ វាគឺជាភាសាទីពីរនៅក្នុងប្រទេសកាណាដា, ជាពិសេសគឺនៅក្នុងខេត្តកេបិច ដែលប្រជាជនប្រមាណ ៩៥% ចេះនិយាយភាសាបារាំង។ រដ្ឋល្វីហ្ស៊ីណាគឺជារដ្ឋតែមួយគត់នៅសហរដ្ឋអាមេរិកដែលគេនិយមនិយាយភាសាបារាំង។ ប្រទេសមួយចំនួននៅការ៉ាប៊ីន ក៏បានទទួលស្គាល់ភាសាបារាំងជាភាសាខ្លួនផងដែរ ប្រទេសដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់បំផុតនោះគឺប្រទេសហៃទី និងហ្សង់លូស៊ីអា។
សាសនា

គ្រិស្តសាសនាគឺជាសាសនាធំបំផុតនៅសហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា និងម៉ិកស៊ិក។ យោងតាមការស្ទង់មតិរបស់មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវភ្យូក្នុងឆ្នាំ២០១២ បានបង្ហាញឱ្យឃើញថា ប្រជាជនប្រមាណ ៧៧% បានចាត់ទុកខ្លួនគេជាគ្រិស្តសាសនិក។[៨៨] គ្រិស្ទសាសនាក៏ជាសាសនាគេនិយមកាន់ផងដែរនៅក្នុងទឹកដីឥស្សរភាពទាំង ២៣ នៅអាមេរិកខាងជើង។[៨៩] សហរដ្ឋអាមេរិកមានចំនួនប្រជាជនដែលប្រកាន់គ្រីស្ទសាសនាច្រើនជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោកដែលមានអ្នកកាន់សាសនាគ្រឹស្តជិត ២៤៧ លាននាក់ (៧០%)។[៩០] ប្រទេសម៉ិកស៊ិកមានចំនួនអ្នកកាន់សាសនាកាតូលិកច្រើនជាងគេលំដាប់ទី ២ លើពិភពលោក ដោយនៅពីក្រោយប្រទេសប្រេស៊ីល។[៩១] ការសិក្សាពីឆ្នាំ២០១៥ បានប៉ាន់ស្មានថា អ្នកជឿសាសនាគ្រិស្តប្រហែល ៤៩៣,០០០ នាក់នៅអាមេរិកខាងជើងគឺសុទ្ធតែមានប្រវត្តិមកពីសាសនាមូស្លីម។[៩២]
យោងទៅតាមការសិក្សាដដែរនេះបានឱ្យឃើញថា អ្នកដែលគ្មានជំនឿសាសនាគឺមានប្រហែល ១៧% នៃប្រជាជនសរុបនៅសហរដ្ឋ និងកាណាដា។[៩៣] ២៤% ជាអ្នកមិនជឿជំនឿសាសនានៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក និង ២៤% ទៀតគឺនៅកាណាដា។[៩៤]
ប្រទេសកាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិក និងម៉ិកស៊ិកមានទទួលសមាគមសាសនាជាច្រើនដូចជា ជីហ្វ (៦ លាននាក់ ឫស្មើនឹង ១.៨%)[៩៥] ពុទ្ធសាសនិក (៣,៨ លាននាក់ ស្មើនឹង ១.១%)[៩៦] និងមូស្លីម (៣,៤ លាននាក់ ស្មើនឹង ១.០%)។[៩៧] ចំនួនអ្នកកាន់សាសនាជីហ្វធំបំផុតគឺមាននៅសហរដ្ឋអាមេរិក (ប្រមាណ ៥.៤ លាននាក់)[៩៨] កាណាដា (៣៧៥,០០០ នាក់)[៩៩] និងម៉ិកស៊ិក (៦៧,៤៧៦ នាក់)។[១០០] សហរដ្ឋអាមេរិកមានសមាគមមូស្លីមធំបំផុតនៅអាមេរិកខាងជើងដោយមានចំនួន ២,៧ នាក់ ដែលស្មើនឹង ០.៩% នៃប្រជាជនសរុប[១០១][១០២] ប្រទេសកាណាដាវិញមានចំនួន ១ លាននាក់ ឫស្មើនឹង ៣.២% នៃប្រជាជនសរុប[១០៣] ចំណែកឯប្រទេសម៉ិកស៊ិកវិញមានចំនួនមូស្លីមប្រមាណ ៣,៧០០ នាក់។[១០៤] នៅឆ្នាំ២០១២ កាសែតស-ទ សានឌីអេហ្គោ បានធ្វើការប៉ានស្មាន់ថា អ្នកដែលអនុវត្តតាមសាសនាព្រះពុទ្ធមានប្រមាណ ១,២ លាននាក់ ហើយ ៤០% នៃអ្នកទាំងនោះគឺមានទីលំនៅក្នុងរដ្ឋការ៉ូលីណាខាងត្បូង។[១០៥]
សាសនាដែលគេនិយមកាន់ច្រើនជាងគេនៅអាមេរិកកណ្តាលគឺសាសនាគ្រិស្ទ (៩៦%)។[១០៦] សាសនានេះបានចាប់ផ្តើមរីកធំឡើងនៅក្នុងសម័យអាណានិគមអេស្ប៉ាញក្នុងអំឡុងសតវត្សទី១៦, រ៉ូម៉ាំងកាតូលិកបានក្លាយជាសាសនាដ៏ប្រជាប្រិយបំផុតនៅតំបន់នោះរហូតដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សទី២០។ ចាប់តាំងពីទសវត្សឆ្នាំ១៩៦០ មកគឺមានការកើនឡើងនៅក្នុងក្រុមគ្រិស្ទសាសនាដទៃទៀតជាពិសេសគឺក្រុមប្រូតេស្ដង់ក៏ដូចជាអង្គការសាសនាដទៃទៀតផងដែរ ហើយដោយបុគ្គលមួយចំនួនបានលះបង់នូវជំនឿសាសនារបស់ពួកគេ។ ប្រជាជនការ៉ាប៊ីនប្រមាណ ៨៥% គឺប្រកាន់អនុវត្តន៍សាសនាគ្រិស្ទ។[១០៦] ក្រុមសាសនាដទៃទៀតក្នុងតំបន់មានដូចជា៖ ហិណ្ឌូសាសនា សាសនាឥស្លាម សាសនារ៉ាស្តាហ្វារី និងសាសនាមួយចំនួនដែលមានកំណើតមកពីទ្វីបអាហ្រ្វិក។
ប្រជាជន
សូមមើលផងដែរ: បញ្ជីរាយនាម ប្រទេសនៅអាមេរិកខាងជើងតាមចំនួនប្រជាជន និង បញ្ជីរាយនាម ទីក្រុងនៅអាមេរិកខាងជើងតាមចំនួនប្រជាជន
ប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅអាមេរិកខាងជើងគឺ សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលមានប្រជាជនចំនួន ៣២៩.៧ លាននាក់។ ប្រទេសដែលមានប្រជាជនច្រើនទីពីរគឺ ប្រទេសម៉ិកស៊ិក ដែលមានប្រជាជនចំនួន ១១២.៣ លាននាក់។[១០៧] ប្រទេសទីបីគឺ ប្រទេសកាណាដាជាមួយនឹងប្រជាជនចំនួន ៣៧.០ លាននាក់។[១០៨] ប្រទេសកោះនៅការ៉ាប៊ីនភាគច្រើនគឺមានប្រជាជនតិចជាងខ្ទង់លាន លើកលែងតែប្រទេសគុយបា សាធារណរដ្ឋដូមីនីកេន ហៃទី ព័រតូរីកូ (សហរដ្ឋអាមេរិក) សាម៉ាអ៊ិក ហើយនិងទ្រីនីដាត និងតូបាហ្គោ។[១០៩][១១០][១១១][១១២][១១៣] កោះហ្រ្គីនឡែនវិញគឺមានចំនួនប្រជាជនប្រមាណ ៥៥,៩៨៤ នាក់ថ្វីត្បិតតែមានទឹកដីធំ (២,១៦៦,០០០ គម² ស្មើនឹង ៨៣៦,៣០០ ម៉ាយការ៉េ), ដូច្នេះហើយ ហ្រ្គីនឡែនគឺមានដង់ស៊ីតេប្រជាជនទាបបំផុតនៅលើពិភពលោកគឺ ០.០២៦ /គម² (០.០៦៧ /ម៉ាយការ៉េ)។[១១៤]
ខណៈពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា និងម៉ិកស៊ិកបានរក្សាចំនួនប្រជាជនច្រើនជាងគេ, ប្រជាជនទីក្រុងធំៗមិនត្រូវបានកំណត់ចំពោះប្រទេសទាំងនេះទេ។ នៅការ៉ាប៊ីនក៏មានទីក្រុងធំៗផងដែរ មិនមែនមានតែនៅលើអាមេរិកដីគោកនោះឡើយ។ តែទីក្រុងដែលធំបំផុតនៅអាមេរិកខាងជើងនោះគឺ ទីក្រុងម៉ិកស៊ិក និងទីក្រុងញូវយ៉ក។ មានតែទីក្រុងពីរនេះទេនៅលើទ្វីបដែលមានចំនួនប្រជាជនលើសពីប្រាំបីលាននាក់និងពីរលើបីនៅអាមេរិក។ ទំហំទីក្រុងធំៗបន្ទាប់មាន ឡូសអាន់ជ័រលេស តូរ៉ុនតូ[១១៥] ឈីកាហ្គោ ហាវ៉ាណា សានតូដូម៉ីងកូ និងក្រុងម៉ុងរ៉េអាល់។ ទីក្រុងនានានៅតំបន់ក្រវ៉ាត់ព្រះអាទិត្យនៃសហរដ្ឋអាមេរិកដូចជា ហ៊ូស្តុន ហ្វីនិច ម៉ៃអាមី អាត្លង់តា និងឡាសវេហ្គាសគឺកំពុងតែមានការរីកធំឡើងនៃចំនួនប្រជាជន។ បុព្វហេតុដែលនាំឱ្យមានបន្ទុះប្រជាជនគឺ អាកាសធាតុក្តៅ មានឧស្សាហកម្មធំៗ និងការហូរចូលនៃជនអន្តោប្រវេសន៍។ ទីក្រុងដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់បំផុតនោះគឺ ទីជួណា (ម៉ិកស៊ិក) ដែលមានព្រំប្រទល់ជាប់នឹងសានឌីអេហ្គោ (សហរដ្ឋ) បានទទួលជនអន្តោប្រវេសន៍ពីគ្រប់ផ្នែកនៃអាមេរិកឡាទីន ហើយព្រមទាំងជនជាតិអឺរ៉ុបនិងអាស៊ីខ្លះៗទៀតផង។ នៅពេលដែលទីក្រុងនៃតំបន់ក្តៅទាំងនេះកំពុងបន្តលូតលាស់ វានឹងអាចនាំឱ្យជួបនឹងបញ្ហាកង្វះទឹកប្រើប្រាស់នាពេលអនាគត។[១១៦]
តំបន់មាតុធានីចំនួនប្រាំបីលើដប់គឺមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកទាំងអស់។ តំបន់មាតុធានីទាំងនោះគឺសុទ្ធតែមានចំនួនប្រជាជនលើសពី ៥.៥ លាននាក់ ដូចជា៖ តំបន់មាតុធានីញូវយ៉ក តំបន់មាតុធានីឡូសអាន់ជ័រលេស តំបន់មាតុធានីឈីកាហ្គោ និងដាឡាស់–ហ្វតវត មេត្រូភ្លេកជាដើម។[១១៧] ខណៈដែលតំបន់ទីប្រជុំជនធំជាងគេគឺស្ថិតនៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រទេសម៉ិចស៊ិកគឺជាម្ចាស់ផ្ទះនៃតំបន់មាតុធានីដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅអាមេរិកខាងជើង: តំបន់មាតុធានីទីក្រុងម៉ិកស៊ិក។[១១៨] ប្រទេសកាណាដាក៏មានឈ្មោះនៅក្នុងតំបន់មាតុធានីធំៗទាំងដប់នៅលើពិភពលោកផងដែរដោយមានតំបន់មាតុធានីតូរ៉ុនតូដែលមានប្រជាជនចំនួនប្រាំមួយលាននាក់។[១១៩] ទីក្រុងជាប់គ្នានៅតាមព្រំដែនកាណាដា–សហរដ្ឋអាមេរិក និងព្រំដែនម៉ិកស៊ិក–សហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតចេញជាតំបន់មាតុធានីអន្តរជាតិ។ ទីក្រុងទាំងនោះបានក្លាយជាក្រុងដែលមានផលិតភាពខ្ពស់បំផុត ដូចជា ឌីត្រយ–វីនសឺរ និងសានឌីអេហ្គោ–ទីជួណា ហើយកំពុងជួបនឹងការរីកចម្រើនផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម សេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌។ មាតុធានីទាំងពីរនេះគឺទទួលខុសត្រូវលើការនាំចូលនិងនាំចេញនៃជំនួញពាណិជ្ជកម្មធំៗ។[១២០][១២១]
តារាងខាងក្រោមនេះគឺជាតំបន់មាតុធានីធំជាងគេនៅអាមេរិកខាងជើងចំនួនដប់ក្នុងឆ្នាំ២០១៣ តាមជំរឿនចំនួនប្រជាជនថ្នាក់ជាតិពីសហរដ្ឋអាមេរិក និងការប៉ាន់ស្មានជំរឿនពីប្រទេសកាណាដា និងម៉ិកស៊ិក។
តំបន់មាតុធានី | ចំនួនប្រជាជន | ទំហំ | ប្រទេស |
ទីក្រុងម៉ិកស៊ិក | ២១,១៦៣,២២៦† | 7,346 km2 (2,836 sq mi) | ម៉ិកស៊ិក |
ទីក្រុងញូវយ៉ក | ១៩,៩៤៩,៥០២ | 17,405 km2 (6,720 sq mi) | សហរដ្ឋអាមេរិក |
ឡូសអាន់ជ័រលេស | ១៣,១៣១,៤៣១ | 12,562 km2 (4,850 sq mi) | សហរដ្ឋអាមេរិក |
ឈីកាហ្គោ | ៩,៥៣៧,២៨៩ | 24,814 km2 (9,581 sq mi) | សហរដ្ឋអាមេរិក |
ដាឡាស–ហ្វតវត | ៦,៨១០,៩១៣ | 24,059 km2 (9,289 sq mi) | សហរដ្ឋអាមេរិក |
ហ៊ូស្តុន | ៦,១៣១,១៥៨ | 26,061 km2 (10,062 sq mi) | សហរដ្ឋអាមេរិក |
តូរ៉ុនតូ | ៦,០៥៤,១៩១† | 5,906 km2 (2,280 sq mi) | កាណាដា |
ភីឡាដេលព្យា | ៦,០៣៤,៦៧៨ | 13,256 km2 (5,118 sq mi) | សហរដ្ឋអាមេរិក |
វ៉ាស៊ីនតោន ឌី.ស៊ី. | ៥,៩៤៩,៨៥៩ | 14,412 km2 (5,565 sq mi) | សហរដ្ឋអាមេរិក |
ម៉ៃអាមី | ៥,៨២៨,១៩១ | 15,896 km2 (6,137 sq mi) | សហរដ្ឋអាមេរិក |
†ជំរឿនឆ្នាំ២០១១។
សេដ្ឋកិច្ច
សូមមើលផងដែរ: បញ្ជីរាយនាម ប្រទេសនៅអាមេរិកខាងជើងតាម ផសស (មធ្យម) និង បញ្ជីរាយនាម ប្រទេសនៅអាមេរិកខាងជើងតាម ផសស (យអទ)
ចំណាត់ថ្នាក់ | ប្រទេស | ផសស[១២២] (យអទ កំពូលប្រចាំឆ្នាំ) គិតជា ខ្ទង់លាននៃ USD |
កំពូលប្រចាំឆ្នាំ |
---|---|---|---|
១ | ![]() | ២១,៤២៧,៦៧៥ | ២០១៩ |
២ | ![]() | ២,៦១៦,២៨៩ | ២០១៩ |
៣ | ![]() | ១,៩០៤,៣៩៣ | ២០១៩ |
៤ | ![]() | ២៥៤,៨៦៥ | ២០១៥ |
៥ | ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស សាធារណរដ្ឋដូមីនិក | ១៩៩,៣៩៥ | ២០១៩ |
៦ | ![]() | ១៥២,៧៧៩ | ២០១៩ |
៧ | ![]() | ១៣០,៩២៧ | ២០១៤ |
៨ | ![]() | ១១១,៩៩៨ | ២០១៩ |
៩ | ![]() | ៩២,០៦២ | ២០១៩ |
១០ | ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស អែលសាវ៉ាឌ័រ | ៥៥,៥៧៨ | ២០១៩ |
ចំណាត់ថ្នាក់ | ប្រទេស | ផសស (មធ្យម, កំពូលប្រចាំឆ្នាំ) គិតជាខ្ទង់លាននៃ USD |
កំពូលប្រចាំឆ្នាំ |
---|---|---|---|
១ | ![]() | ២១,៤២៧,៦៧៥ | ២០១៩ |
២ | ![]() | ១,៨៤៦,៥៩៥ | ២០១៣ |
៣ | ![]() | ១,៣២២,៤៨៩ | ២០២០ |
៤ | ![]() | ១០៤,៣៣៧ | ២០១៦ |
៥ | ![]() | ៩៦,៨៥១ | ២០១៧ |
៦ | ទំព័រគំរូ:ទិន្នន័យប្រទេស សាធារណរដ្ឋដូមីនិក | ៩៦,២៩១ | ២០២០ |
៧ | ![]() | ៨៦,៣៩៧ | ២០២០ |
៨ | ![]() | ៧៣,៣៦៩ | ២០២០ |
៩ | ![]() | ៦៥,១៧៩ | ២០២០ |
១០ | ![]() | ២៨,២៣៣ | ២០០៨ |
ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់នៅអាមេរិកខាងជើងត្រូវបានវាយតម្លៃក្នុងខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦ ដោយមូលនិធិរូបិយវត្ថុអន្តរជាតិ (មរអ) ឱ្យដឹងថា ផសស នៅអាមេរិកខាងជើងគឺស្មើនឹង ៤១,៨៣០ ដុល្លារ ដែលធ្វើឱ្យអាមេរិកខាងជើងជាទ្វីបមានជាងគេបំផុតនៅលើពិភពលោក[១២៣] បន្ទាប់មកគឺអូសេអានី។[១២៤]
កាណាដា ម៉ិកស៊ិក និងសហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាប្រទេសដែលមានប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចរីកចម្រើនជាងគេនៅអាមេរិកខាងជើង។ នៅក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងបីនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាប្រទេសដែលមានសេដ្ឋកិច្ចខ្ពស់បំផុត។[១២៤] បើយោងទៅតាមធនាគារពិភពលោក ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ (ផសស) នៅសហរដ្ឋអាមេរិកមានប្រមាណ ៥៧,៤៦៦ ដុល្លារ។[១២៥] វិស័យសេវាកម្មសហរដ្ឋអាមេរិកមានប្រមាណ ៧៧% នៃផសស សរុប (ប៉ាន់ស្មានក្នុងឆ្នាំ២០១០) វិស័យឧស្សាហកម្ម ២២% និងវិស័យកសិកម្មមាន ១.២%។[១២៤] សហរដ្ឋអាមេរិកមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ចលឿនបំផុតនៅអាមេរិកខាងជើងហើយនិងទ្វីបអាមេរិកទាំងមូល[១២៦][១២៣] ចំណែកឯ ផសស វិញក៏ខ្ពស់ជាងគេបំផុតដែរ។[១២៣]

ប្រទេសកាណាដាមានការរីកចម្រើនគួរឱ្យកត់សម្គាល់ខាងវិស័យសេវាកម្មរ៉ែ និងផលិតកម្ម។[១២៧] ផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបសម្រាប់មនុស្សម្នាក់នៅប្រទេសកាណាដាត្រូវបានគេប៉ាន់ស្មានថាមាន ៤៤,៦៥៦ ដុល្លារ ហើយជាប្រទេសដែលមាន ផសស (មធ្យម) ខ្ពស់បំផុតទី១១ នៅលើពិភពលោកក្នុងឆ្នាំ២០១៤។[១២៧] វិស័យសេវាកម្មប្រទេសកាណាដាមានប្រមាណ ៧៨% នៃផសស សរុប វិស័យឧស្សាហកម្មមាន ២០% និងវិស័យកសិកម្មមាន ២%។[១២៧] ប្រទេសម៉ិកស៊ិកមាន ផសស សម្រាប់មនុស្សម្នាក់ (យអទ) ប្រមាណ ១៦,១១១ ដុល្លារនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៤ ហើយជាប្រទេសដែលមាន ផសស (មធ្យម) ខ្ពស់បំផុតទី១៥ នៅលើពិភពលោក។[១២៨] ក្នុងនាមជាប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី[៨៥] ម៉ិកស៊ិកបានរក្សានូវវិស័យឧស្សាហកម្ម កសិកម្ម និងប្រតិបត្តិការទាំងទំនើបនិងចាស់។[១២៩] ប្រភពចំណូលសំខាន់ៗរបស់ម៉ិកស៊ិកមាន ប្រេងកាត ការនាំចេញនូវផលិតផលឧស្សាហកម្មផ្សេងៗ គ្រឿងអេឡិចត្រូនិច រថយន្ត គ្រឿងសំណង់ ស្បៀងអាហារ ជំនួញធនាគារ និងសេវាកម្មហិរញ្ញវត្ថុជាដើម។[១៣០]
សេដ្ឋកិច្ចអាមេរិចខាងជើងត្រូវបានកំណត់និងរៀបចំឡើងបានយ៉ាងល្អដោយតំបន់សេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ៗចំនួនបី។[១៣១] តំបន់សេដ្ឋកិច្ចទាំងនោះមាន៖ កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកខាងជើង (កពពសអជ) សហគមន៍ការ៉ាប៊ីននិងទីផ្សារទូទៅ ហើយនិងទីផ្សារទូទៅអាមេរិកកណ្តាល។[១៣១] នៅក្នុងចំណោមប្លុកពាណិជ្ជកម្មទាំងនេះ សហរដ្ឋអាមេរិកបានចូលរួមក្នុងប្លុកពីរ។ ក្រៅពីប្លុកពាណិជ្ជកម្មធំៗបីទាំងនេះ នៅមានកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីកូស្តារីកា–កាណាដា និងទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មសេរីជាច្រើនទៀតដែលជារឿយៗ គឺរវាងប្រទេសដែលមានការអភិវឌ្ឍន៍ច្រើនដូចជានៅបណ្តាប្រទេសអាមេរិកកណ្តាលនិងការ៉ាប៊ីន។
កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកខាងជើងគឺជា ប្លុកពាណិជ្ជកម្មដ៏ធំមួយនៅក្នុងចំណោមប្លុកពាណិជ្ជកម្មធំៗទាំងបួននៅលើពិភពលោក។[១៣២] ប្លុកមួយនេះបានចាប់ដំណើរការនៅឆ្នាំ១៩៩៤ និងត្រូវបានរចនាឡើងដើម្បីស្តារសេដ្ឋកិច្ចឱ្យមានភាពស្មើគ្នា ហើយដើម្បីលុបបំបាត់រាល់ឧបសគ្គនានាដែលបិតផ្លូវពាណិជ្ជកម្មនិងកាត់បន្ថយការវិនិយោគពីបរទេសចូលមកក្នុងប្រទេសកាណាដា សហរដ្ឋអាមេរិក និងម៉ិកស៊ិក។[១៣៣] ខណៈពេលដែលប្រទេសកាណាដា និងសហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតនិងអនុវត្តទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្មទ្វេភាគីដ៏ធំបំផុតនៅលើពិភពលោករួចទៅហើយ ហើយទំនាក់ទំនងដ៏ជិតស្និតនេះបានអនុញ្ញាតឱ្យធ្វើពាណិជ្ជកម្មជាមួយគ្នាដោយមិនចាំបាច់បង់ពន្ធអាករ និងពន្ធជាតិនោះទេ។[១៣៤] កពពសអជ នេះបានអនុញ្ញាតឱ្យប្រទេសម៉ិកស៊ិកទទួលបាននូវជំនួញពាណិជ្ជកម្មសេរីដូចនឹងសហរដ្ឋនិងកាណាដាដែរ។ កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីបានលុបបំបាត់ពន្ធគយដែលធ្លាប់មានលើជំនួញពាណិជ្ជកម្មសហរដ្ឋអាមេរិក–ម៉ិកស៊ិក។ ទំហំពាណិជ្ជកម្មក៏បានកើនឡើងជាលំដាប់ជារៀងរាល់ឆ្នាំហើយនៅក្នុងឆ្នាំ២០១០ ពាណិជ្ជកម្មផ្ទៃក្នុងរវាងប្រទេសទាំងបីនៃ កពពសអជ បានឈានដល់ការកើនឡើងយ៉ាងខ្ពស់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រគឺកើនបាន ២៤.៣% ឬស្មើនឹង ៧៩១ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក។[១៣៥] ផសស (យអទ) របស់ប្លុកពាណិជ្ជកម្ម កពពសអជ គឺខ្ពស់ជាងគេបង្អស់នៅលើពិភពលោកដោយមាន ១៧.៦១៧ ពាន់លានដុល្លារ។[១៣៦] ផ្នែកមួយនេះហើយ ដែលបានសន្មតថាសហរដ្ឋអាមេរិកគឺមានសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេនៅលើលោកដោយមាន ផសស ជាមធ្យមប្រមាណ ១៤.៧ រយកោដិដុល្លារក្នុងឆ្នាំ២០១០។[១៣៧] ប្រទេសទាំងបីដើរតួជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់។ សហរដ្ឋអាមេរិកគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មដ៏សំខាន់បំផុតរបស់ម៉ិកស៊ិកនិងកាណាដា[១៣៨] ចំណែកឯប្រទេសកាណាដានិងម៉ិកស៊ិកវិញគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំទីបីរបស់ខ្លួន។[១៣៩][១៤០]
ប្លុកពាណិជ្ជកម្មការ៉ាប៊ីន (ហៅកាត់ថា ការីកូម) បានចុះជាកិច្ចព្រមព្រៀងនៅឆ្នាំ១៩៧៣ ហើយត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយប្រទេសចំនួន ១៥ នៅតំបន់ការ៉ាប៊ីន។ គិតត្រឹមឆ្នាំ២០០០ ទំហំពាណិជ្ជកម្មរបស់ការីកូមមាន ៩៦ ពាន់លានដុល្លារអាមេរិក។ ការីកូមបានអនុញ្ញាតឱ្យបង្កើតលិខិតឆ្លងដែនរួមសម្រាប់ប្រទេសដែលជាប់ទាក់ទង។ ក្នុងទសវត្សកន្លងៗមក ប្លុកពាណិជ្ជកម្មភាគច្រើនតែងផ្តោតលើកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរី ហើយនៅក្រោមការិយាល័យចរចារបស់ការីកូម កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីត្រូវបានចុះហត្ថលេខាចូលជាធរមាន។
ការធ្វើសមាហរណកម្មសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកកណ្តាលបានកើតឡើងនៅក្រោមការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងទីផ្សារទូទៅអាមេរិកកណ្តាល (កពផទអក) ក្នុងឆ្នាំ១៩៦១។ នេះគឺជាការខិតខំប្រឹងប្រែងដំបូងដើម្បីបង្រួបបង្រួមប្រជាជាតិនានានៅអាមេរិកកណ្តាលឱ្យមានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុកាន់តែរឹងមាំ។ ការបង្កើតនៃកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកកណ្តាលថ្មីបានធ្វើឱ្យអនាគតរបស់ កពផទអក មានភាពស្ទាក់ស្ទើរបន្តិច។[១៤១] កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីអាមេរិកកណ្តាល (កពណសអក) ត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយប្រទេសអាមេរិកកណ្តាលចំនួនប្រាំរួមជាមួយនឹងសាធារណរដ្ឋដូមីនិក និងសហរដ្ឋអាមេរិក។ គោលដៅរបស់កិច្ចព្រមព្រៀងថ្មីនេះគឺស្រដៀងទៅនឹង កពផទអក ដែរ។ ក្រៅពីសហរដ្ឋអាមេរិក, ប្រទេសកាណាដាក៏មានទំនាក់ទំនងជាមួយប្លុកពាណិជ្ជកម្មអាមេរិកកណ្តាលផងដែរ។ បច្ចុប្បន្ននេះ សំណើក្នុងការបង្កើតកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មសេរីកាណាដា–អាមេរិកកណ្តាលគឺកំពុងតែធ្វើឡើង ហើយគោលដៅរបស់វាគឺដូចនឹង កពណសអក របស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែរ។
ការដឹកជញ្ជូន

គន្លងមហាវិថីប៉ាន់អាមេរិកាំងនៅទ្វីបអាមេរិកគឺជាផ្នែកមួយនៃបណ្តាញផ្លូវគោកដែលមានប្រវែងជិត ៤៨,០០០ គីឡូម៉ែត្រ (ស្មើនឹង ៣០,០០០ ម៉ាយ) ដែលធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ប្រទេសដីគោកនៃទ្វីបអាមេរិក។ មហាវិថីប៉ាន់អាមេរិកាំងគឺមិនមានប្រវែងជាក់លាក់ទេពីព្រោះរដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋនិងកាណាដាមិនដែលកំណត់ផ្លូវជាក់លាក់ណាមួយថាជាផ្នែកនៃមហាវិថីនេះឡើយ ហើយប្រទេសម៉ិកស៊ិកវិញគឺមានបណ្តាញសាខាជាច្រើនដែលភ្ជាប់ទៅនឹងព្រំដែនសហរដ្ឋអាមេរិក។ ទោះជាយ៉ាងណា ប្រវែងសរុបនៃផ្នែករបស់មហាវិថីនេះពីប្រទេសម៉ិកស៊ិករហូតដល់ភាគខាងជើងបំផុតគឺប្រហែលមានចំនួន ២៦,០០០ គីឡូម៉ែត្រ (ស្មើនឹង១៦,០០០ ម៉ាយ) ។

ផ្លូវដែកឆ្លងកាត់ទ្វីបដំបូងនៅសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវបានស្ថាបនាឡើងនៅអំឡុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៨៦០ ដោយតភ្ជាប់ផ្លូវដែកពីភាគខាងកើតសហរដ្ឋអាមេរិករហូតទៅដល់ឆ្នេរប៉ាស៊ីហ្វិចនៅរដ្ឋកាលីហ្វញ៉ា។[១៤២] បន្ទាប់ពីបានបញ្ចប់ការសាងសង់នៅថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៨៦៩, បណ្តាញផ្លូវដែកនេះត្រូវបានចាត់ទុកថាជាផ្លូវដែលឆ្លងកាត់ទ្វីបអាមេរិកខាងជើងដំបូងបង្អស់ ប៉ុន្តែវាមិនជាប្រព័ន្ធផ្លូវដែកធំជាងគេលើពិភពលោកនោះទេ។ ប្រព័ន្ធផ្លូវដែកហ្គ្រេនត្រាក់របស់កាណាដា (ឆ្នាំ១៨៦៧) បានលាតសន្ធឹងចម្ងាយជាង ២,០៥៥ គម (១,២៧៧ ម៉ាយ) ភ្ជាប់ពីខេត្តអនតារីយ៉ូរហូតទៅដល់តំបន់និងខេត្តត្រជាក់ៗនៃភាគខាងលិចប្រទេសកាណាដា។
គមនាគមន៍
ប្រព័ន្ធលេងទូរស័ព្ទដែលគេស្គាល់គឺ គម្រោងលេងទូរស័ព្ទអាមេរិកខាងជើង, វាគឺជាគម្រោងលេខទូរស័ព្ទដែលមាននៅក្នុង ២៤ ប្រទេសនិងតំបន់៖ សហរដ្ឋអាមេរិកនិងតំបន់របស់ខ្លួន ប្រទេសកាណាដា ប៊ឺមូដា និងប្រទេសការ៉ាប៊ីនចំនួន ១៧។
វប្បធម៌

កាណាដានិងសហរដ្ឋអាមេរិកគឺធ្លាប់ស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមរបស់អង់គ្លេស ដូច្នេះហើយ ប្រទេសទាំងពីរមានវប្បធម៌ស្រដៀងនឹងគ្នា។
កោះក្រូអិនឡង់ធ្លាប់បានទទួលជនអន្តោប្រវេសន៍ជាច្រើនពីតំបន់ភាគខាងជើងប្រទេសកាណាដា ឧទាហរណ៍៖ ជនជាតិទូលី។ អញ្ជឹងហើយ បានជាក្រូអិនឡង់បច្ចុប្បន្នចែករំលែកវប្បធម៌មួយចំនួនជាមួយជនជាតិដើមកាណាដា។ ក្រូអិនឡង់ក៏ត្រូវបានចាត់ទុកថាជាប្រទេសណ័រឌីកផងដែរ ព្រោះថាកោះនេះធ្លាប់ស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមដាណឺម៉ាកប្រមាណពីពីរទៅបីសតវត្សរួចទៅហើយ។[១៤៣]
ប្រទេសដែលនិយាយភាសាអាស្ប៉ាញនៅអាមេរិកខាងជើងបានចែករំលែកវប្បធម៌ស្រដៀងៗគ្នា ព្រោះថាប្រទេសទាំងនោះធ្លាប់ជាដែនដីអាណានិគមរបស់អេស្ប៉ាញ។ ជនជាតិដើមដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសម៉ិកស៊ិក និងបណ្តាប្រទេសអាមេរិកកណ្តាលសព្វថ្ងៃបានកំពុងព្យាយាមថែរក្សានូវវប្បធម៌និងអារ្យធម៌របស់ពួកគេ។ និយាយរួម ប្រជាជាតិនៅអាមេរិកកណ្តាលនិងតំបន់ការ៉ាប៊ីនគឺនិយាយភាសាអេស្ប៉ាញដូចគ្នាហើយមានភាពស្រដៀងគ្នាច្រើន។
នៅតំបន់ខាងជើងនៃប្រទេសម៉ិកស៊ិក ជាពិសេសទីក្រុងម៉ុនតេរីយ ទីជួណា ស៊ូដាដស្វេរេស ម៉ិកស៊ីកាលី គឺទទួលបានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីសហរដ្ឋអាមេរិក ទាំងខាងវប្បធម៌និងរបៀបរស់នៅ។ ក្នុងចំណោមទីប្រជុំជនដែលបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ ទីក្រុងដែលទទួលឥទ្ធិពលពីអាមេរិកច្រើនជាងគេ ឫអាចនិយាយបានថាទីក្រុងអាមេរិកនីយកម្មគឺ ក្រុងម៉ុនតេរីយ។[១៤៤] ការធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ចូលមកក្នុងប្រទេសកាណាដា និងសហរដ្ឋអាមេរិកគឺនៅតែជាគុណលក្ខណៈដ៏សំខាន់របស់ជាតិសាសន៍ជាច្រើនដែលនៅជិតព្រំដែនភាគខាងត្បូងសហរដ្ឋអាមេរិក។ គេបានឃើញថា ឥទ្ធិពលនៃចក្រភពអង់គ្លេសមកលើរដ្ឋការ៉ាប៊ីនមួយចំនួនបានថយធ្លាក់ចុះដោយរដ្ឋទាំងនោះបានចាប់យកការអនុវត្តទៅតាមប្រជាជាតិផ្សេងៗនៃអាមេរិកខាងជើង។ ទាំងនេះអាចបណ្តាលមកពីមានចំនួនប្រជាជនតិចតួចនៃបណ្តាប្រទេសការ៉ាប៊ីនដែលនិយាយភាសាអង់គ្លេសហើយក៏ព្រោះតែប្រទេសទាំងនោះភាគច្រើនមានប្រជាជនរស់នៅបរទេសច្រើនជាងប្រជាជនរស់នៅក្នុងស្រុក។
កីឡា
ប្រទេសកាណាដា ម៉ិកស៊ិក និងសហរដ្ឋអាមេរិកបានដាក់សំណើរួមគ្នាដើម្បីធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះនៃព្រឹត្តិការណ៍បាល់ទាត់ពិភពលោកគឺ ហ្វីហ្វាឆ្នាំ២០២៦។ តារាងខាងក្រោមនេះគឺបង្ហាញពីលីគកីឡាប្រជាប្រិយបំផុតនៅអាមេរិកខាងជើងតាមលំដាប់លំដោយចំណូលមធ្យម។[១៤៥][១៤៦]
លីគ/ក្របខ័ណ្ឌ | ប្រភេទកីឡា | ប្រទេស | បង្កើតឡើង | ចំនួនក្រុម | ចំណូល $ (គិតជារយកោដិ) | អ្នកទស្សនា ជាមធ្យម |
---|---|---|---|---|---|---|
ក្របខ័ណ្ឌបាល់ឱបជាតិអាមេរិក (កបឱអ) | កីឡាបាល់ឱបអាមេរិកាំង | សហរដ្ឋអាមេរិក | ១៩២០ | ៣២ | $៩.០ | ៦៨ |
មេជ័រលីគបេហ្ស៍បល (មលប) | កីឡាបេហ្ស៍បល | សហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា | ១៨៦៩ | ៣០ | $៨.០ | ៣០៤៥៨ |
សមាគមបាល់បោះជាតិ (សបជ) | កីឡាបាល់បោះ | សហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា | ១៩៤៦ | ៣០ | $៥.០ | ១៧ |
ក្របខ័ណ្ឌជាតិកីឡាវាយដុំមូលលើទឹកកក | កីឡាវាយដុំមូលលើទឹកកក | សហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា | ១៩១៧ | ៣១ | $៣.៣ | ២០ |
លីហ្កាអ៊ឹមអ៊ិច | កីឡាបាល់ទាត់ | ម៉ិកស៊ិក | ១៩៤៣ | ១៨ | $០.៦ | ២៦ |
មេជ័រលីគសកខឺ (មលស) | កីឡាបាល់ទាត់ | សហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា | ១៩៩៤ | ២៤[sn ១] | $០.៥ | ២១៥៧៤ |
ក្របខ័ណ្ឌបាល់ឱបកាណាដា (កបឱក) | កីឡាបាល់ឱបកាណាដា | កាណាដា | ១៩៥៨ | ៩ | $០.៣ | ២៣៨៩០ |
- មលស មានគម្រោងពង្រីកចំនួនក្រុមរហូតដល់ទៅ ២៦ ត្រឹមឆ្នាំ២០២០ ហើយនឹងបន្តពង្រីកដល់ ២៨ ក្រុមត្រឹមឆ្នាំ២០២៦។
មើលផងដែរ
- បញ្ជី ទង់ជាតិនៅអាមេរិកខាងជើង
- បញ្ជីរាយនាម ទីក្រុងនៅអាមេរិកខាងជើង
ឯកសារយោង
តំណភ្ជាប់ក្រៅ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.