Loading AI tools
król Polski, wojewoda poznański Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Bogusław Leszczyński herbu Wieniawa (ur. 20 października 1677 we Lwowie, zm. 23 lutego 1766 w Lunéville) – król Polski w latach 1704–1709 i 1733–1736, książę Lotaryngii i Baru w latach 1738–1766, wolnomularz[1], starosta nowodworski w 1701 i 1703 roku[2], starosta odolanowski w 1696 roku[3].
Herb Stanisława Leszczyńskiego jako dożywotniego króla Polski, księcia Lotaryngii i Barrois | |
Król Polski | |
Okres | |
---|---|
Koronacja |
4 października 1705 |
Poprzednik | |
Następca | |
Król Polski | |
Okres |
od 12 września 1733 |
Poprzednik | |
Następca | |
Książę Lotaryngii | |
Okres | |
Poprzednik | |
Następca |
Lotaryngia została przyłączona do Francji |
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce spoczynku |
katedra wawelska w Krakowie |
Ojciec | |
Matka | |
Żona | |
Dzieci | |
Odznaczenia | |
Był synem podskarbiego wielkiego koronnego Rafała Leszczyńskiego i Anny z Jabłonowskich, córki Stanisława Jana. Do chrztu we Lwowie, który odbył się 21 października 1677 w katedrze łacińskiej, trzymali go jego dziadek hetman polny koronny Stanisław Jan Jabłonowski i jego siostra Zofia Dzieduszycka[4]. Jego edukacją zajmowali się nauczyciele domowi, w tym sprowadzani z zagranicy. Przyszły król uczęszczał także do gimnazjum protestanckiego w Lesznie. W latach 1695–1696 odbył podróż po Europie.
Marszałek sejmiku przedkonwokacyjnego województw poznańskiego i kaliskiego w 1696 i 1697 roku[3]. Po zerwanym sejmie konwokacyjnym 1696 roku przystąpił 28 września 1696 roku do konfederacji generalnej[5].
Aż do śmierci ojca w 1703 pozostawał wyraźnie w jego cieniu. W 1696 objął z woli ojca starostwo niegrodowe odolanowskie[6]. Na sejmie elekcyjnym w 1697 opowiedział się razem z ojcem za kandydaturą syna zmarłego króla, Jakuba Sobieskiego, ale ostatecznie poparł elektora saskiego. Był elektorem Augusta II Mocnego w 1697 roku z województwa kaliskiego[7]. Nowy król odwdzięczył mu się, mianując go podczaszym wielkim koronnym. W 1699 Leszczyński został wojewodą poznańskim. Sytuacja zmieniła się po wybuchu wojny północnej w 1700 i wkroczeniu wojsk szwedzkich do Polski.
Po zajęciu Warszawy przez wojska szwedzkie w 1704, wroga królowi Augustowi II Mocnemu szlachta polska zawiązała konfederację warszawską i 16 lutego zdetronizowała króla. Leszczyński, jako delegat konfederacji, spotkał się w kwietniu z królem szwedzkim Karolem XII w Lidzbarku Warmińskim. Szwedzki władca, doceniając jego wpływy w Wielkopolsce, wysunął go jako kandydata do tronu. Leszczyński początkowo złożył zobowiązanie, że koronę przyjmie jedynie w depozyt i przekaże ją Jakubowi Sobieskiemu. Obietnicy nigdy nie dotrzymał. 12 lipca 1704 sejm elekcyjny, zwołany w szwedzkim obozie wojskowym pod Warszawą, potwierdził formalnie wybór nowego króla. Proklamacji nie dokonał zgodnie z prawem zwyczajowym prymas Michał Stefan Radziejowski, lecz biskup poznański Mikołaj Stanisław Święcicki[8]. Dopiero jednak 4 października 1705 został koronowany na króla Polski w kolegiacie św. Jana Chrzciciela w Warszawie przez arcybiskupa lwowskiego Konstantego Józefa Zielińskiego.
Przez cały 5-letni okres panowania Leszczyńskiego trwała w Polsce wojna przeciwko szwedzkiej okupacji, przy czym August II Mocny (Wettyn) dopiero w 1706 zrzekł się swej polskiej korony na rzecz nowego króla (pokój w Altranstädt). Po podpisaniu pokoju Leszczyński towarzyszył Karolowi XII podczas okupacji Saksonii i przebywał ze świtą na zamku Mildenstein w Leisnig[9]. Przebywające w Rzeczypospolitej wojska saskie zniszczyły dobra Leszczyńskiego. Szczególnie ucierpiało Leszno, które zostało spalone[10]. W 1707 roku w celu wyparcia z Rzeczypospolitej wojsk rosyjskich, Szwedzi opuścili Saksonię a wraz nimi Stanisław Leszczyński. Do początku 1708 roku Leszczyński przebywał na Kujawach, a następnie w ślad za Karolem XII zimą dotarł do Grodna, Gieranon, a następnie do Wilna[9]. Po zniszczeniu przez Rosjan ekspedycyjnej armii szwedzkiej pod Połtawą 8 lipca 1709, Szwedzi opuścili także ziemie Rzeczypospolitej.
W sierpniu 1709 roku Leszczyński przez Szczecin udał się do Stralsundu na Pomorzu Szwedzkim. Tam Karol XII powierzył mu kierownictwo armii szwedzkiej dowodzonej przez Nilsa Gyllenstiernę. W tym czasie Leszczyński wielokrotnie przeprawiał się do Szwecji, by przedstawić tam swoje koncepcje polityczne[11]. 5 grudnia 1712 w Ribnitz koło Stralsundu Leszczyński zawarł ugodę z reprezentującym Augusta II feldmarszałkiem saskim Jakubem Henrykiem Flemmingiem. W myśl jej postanowień zwracał rywalowi jego akt abdykacji z 1706, tracąc tym samym polską koronę, zachowując jednak tytuł królewski. Wynegocjował amnestię dla swoich zwolenników, zwrot swoich utraconych majątków i roczną pensję. Porozumienie to nie weszło jednak w życie, uznane za nieważne przez Karola XII[12].
W grudniu 1712 udał się w podróż do Turcji. Na początku 1713 roku, trasą przez Jassy, dotarł do Benderów, gdzie miał nadzieję spotkać króla Szwecji. Karol XII został już jednak wcześniej przeniesiony w okolice Adrianopola[13]. Leszczyński udał się zatem na Krym. Stamtąd podjął próbę destabilizacji Rzeczypospolitej i obalenia Augusta II. Wiosną 1713 roku na audiencji w Bakczysaraju przekonał chana krymskiego do wyprawy na Rzeczpospolitą[14]. W czerwcu 1713 przez Wrocław wysłał też do kraju swojego wysłannika z pieniędzmi przeznaczonymi na wywołanie zamieszek. Na przełomie wiosny i lata na czele kilkudziesięciu tysięcy Tatarów chana Qaplana I Gireja, wojsk tureckich, polskich oraz dragonów szwedzkich przeprawił się przez Prut i stanął pod Chocimiem. Ostrzeżony hetman wielki koronny Adam Mikołaj Sieniawski rozpoczął przygotowania obronne. Wyprawa zakończyła się fiaskiem na skutek nacisków dyplomacji cesarskiej i rosyjskiej[15].
4 lipca 1714 Leszczyński przybył do dziedziczonego przez władców szwedzkich Księstwa Dwóch Mostów. Karol XII uczynił go księciem z upoważnienia (fr. prince par délégation), co miało zabezpieczyć egzystencję byłego polskiego monarchy. W czasie swych rządów Leszczyński wzniósł tam rezydencję podmiejską Tschifflik w Zweibrücken, nakazał budowę nowego klasztoru w Gräfinthal, gdzie pochowana została jego córka Anna. Na swoim dworze utrzymywał francuski zespół teatralny noszący nazwę Teatru Jego Mości Króla Polski[16].
W styczniu 1719 zmuszony został do opuszczenia swojego księstwa. Przez Bergzabern i Landau in der Pfalz udał się do Wissembourga, gdzie też osiadł na dłużej[17]. Kolejne 14 lat Stanisław Leszczyński przebywał we Francji. W Wissembourgu zamieszkiwał do 1725, a następnie do 1733 zamieszkiwał w zamku w Chambord.
W 1725, dzięki wstawiennictwu markizy de Prie, jego córkę Marię poślubił król Francji – 15-letni wówczas Ludwik XV, młodszy od swej wybranki o 6 lat. Ludwik XV angażował się później bezpośrednio, wszak bez powodzenia, w powrót swego teścia na tron Polski, zwolniony przez śmierć Augusta II w 1733.
Stanisław Leszczyński pojechał wówczas na elekcję do Warszawy, mocno wspierany pieniędzmi przez Ludwika XV. Dnia 12 września 1733 w Warszawie został wybrany królem Polski przez 11.97 elektorów spośród szlachty[18]. Za jego kandydaturą wotowali: prymas Teodor Potocki i 8 biskupów, 120 senatorów świeckich, ministrów i dygnitarzy, oraz domy Potockich, Mniszchów, Jabłonowskich, Szembeków, Załuskich, Rzewuskich i Poniatowskich z Czartoryskimi.
5 października stronnicy Augusta Wettina, syna Augusta II, pod osłoną rosyjskiego korpusu generała Piotra Lacy ogłosili Augusta królem Polski we wsi Kamion na Pradze. Augusta III poparło 906 stronników[18]. Augusta III poparli biskupi Jan Aleksander Lipski i Stanisław Józef Hozjusz, 19 senatorów, ministrów i dygnitarzy, oraz domy pańskie: Wiśniowieckich, Radziwiłłów, Sanguszków, Lubomirskich, Branickich, Zawiszów[19]. Ponowny wybór Leszczyńskiego stał się powodem wojny o tron polski. Nastąpiła zbrojna interwencja Rosji, Austrii i Saksonii, za których protekcją obwołany został królem August III. Stronnictwo Leszczyńskiego stawiło większy opór jedynie w Gdańsku, licząc tam na pomoc francuską. Faktycznie przybył niewielki francuski oddział interwencyjny pod dowództwem hrabiego Plélo, ale został rychło rozbity przez Sasów i Rosjan, zaś Gdańsk skapitulował po kilkumiesięcznym oblężeniu.
Stronnicy Leszczyńskiego uznali wówczas Augusta III, natomiast on sam przebrany za chłopa uciekł do Królewca w Prusach Książęcych, wówczas zawiązała się nowa zbrojna konfederacja dzikowska w obronie jego elekcji. Po jej rozbiciu w Puszczy Zielonej i po porozumieniu się Francji i Austrii – Stanisław Leszczyński zmuszony został do zrzeczenia się korony i powrócił do Francji. O tym, że chciał wzmocnienia władzy centralnej, zniesienia poddaństwa chłopów, ograniczenia liberum veto itp. zaświadczył tylko w swej książce Głos wolny wolność ubezpieczający[20], datowanej na 1733, ale wydanej w 1748.
Kardynał Fleury kierujący ówczesną polityką Francji jako pierwszy minister Ludwika XV był politykiem ostrożnym. Postanowił więc nie poświęcać interesu swego kraju za królewskiego teścia. Wojna o sukcesję zakończyła się kompromisem z Austrią. August III został uznany królem Polski, ale w zamian Stanisław Leszczyński został dożywotnim władcą bogatego księstwa Lotaryngii, należącego dotychczas do Franciszka Lotaryńskiego. Po śmierci Stanisława księstwo miało zostać przekazane Francji, jako zaległy posag jego córki Marii. Leszczyński okazał się dobrym gospodarzem swego nowego władztwa, zyskując u miejscowej ludności przydomek króla-dobrodzieja. Wsławił się głównie jako mecenas sztuki i nauki. Z jego inicjatywy w Nancy wzniesiono w latach 1737–1741 barokowy Kościół Notre-Dame de Bon Secours, a w latach 1752–1755 wykonano Plac Stanisława, na którym w 1831 w uznaniu jego zasług odsłonięto jego pomnik. Król założył także Akademię Leszczyńskiego.
Był wykształconym poliglotą.
6 lutego 1766 król doznał rozległych poparzeń, gdy jego strój zapalił się od iskry z kominka. Po długiej agonii zmarł 23 lutego w wieku 88 lat i 4 miesięcy. Był najdłużej żyjącym królem Polski. Został pochowany w kościele Notre-Dame de Bon Secours w Nancy. Kościół został zniszczony podczas rewolucji francuskiej, a szczątki królewskie dwukrotnie sprofanowano. W czerwcu 1814 zabrał je Michał Sokolnicki i przewiózł do Poznania, z zamiarem pochowania w katedrze wawelskiej. Od tamtego czasu ich losy były nieznane aż do roku 1924, kiedy odnalezione zostały w podziemiach kościoła św. Katarzyny w Leningradzie, skąd przemycone zostały do Zamku Królewskiego w Warszawie. W roku 1926 przeniesiono je do jednej z sal zamku królewskiego na Wawelu, skąd trafiły w roku 1938 do katedry wawelskiej, początkowo do krypty Batorego, później do krypty Zygmuntowskiej.
Był głęboko wierzącym i praktykującym katolikiem (starał się codziennie uczestniczyć we mszy świętej), co znalazło wyraz w jego twórczości. Przetłumaczył z francuskiego dzieła religijne: M. Clémenta Rozmowy duszy z Panem Bogiem wybrane ze słów Św. Augustyna (Nancy 1745), Nicolasa Fontaine Historię Nowego i Starego testamentu (Nancy 1761). W 1760 ogłosił w Nancy swoją rozprawę L’incrédulité combatue par le simple bon sens, w której przeciwstawił się przedstawicielom deizmu[21].
Jako pisarz polityczny, filozof i tłumacz posługiwał się licznymi pseudonimami i kryptonimami: Ariste; Un Habitant de Dantzic; Le Maître à Nancy; Philosophe bienfaisant (Filozof dobroczyńca; Der Wohlthätige Weltweise); R. D. P. D. D. L. E. D. B.; Un Roy; Sa Majesté le R. D. P. D. D. L. E. D. B.; Un Seigneur polonais; Szlachcic (A citizen; Le Citoyen; Ein Bürger von Polen).
Persona Stanisława Leszczyńskiego wykorzystana była w sztuce jako symbol polskości wielkiej i dumnej, a także niewinnej wobec historii. W 1840 roku Giuseppe Verdi skomponował operę „Un giorno di regno” („Jednodniowe panowanie”). Król Stanisław występuje tam w głównej roli wątku komediowo-miłosnego. W latach 90. XIX wieku Alfred Jarry pisał także sztukę „Ubu roi ou les Polonais” („Król Ubu, czyli Polacy”). Stanisław Leszczyński występuje tam jako wieśniak. Takie ujęcie wskazuje albo nieznajomość historii Polski przez autora, albo modne wtedy uwydatnienie, iż wieś zawiera w sobie najwyższe królewskie cnoty (na przykład Stanisław Wyspiański mawiał, iż żeniąc się z chłopką, poślubił „Piastkę”). Leszczyński występuje również w adaptacji operowej „Króla Ubu” w operze „Ubu Rex” Krzysztofa Pendereckiego. Istnieje też ciekawa sztuka Stefana Bratkowskiego Marivaudage opowiadająca o ostatnim okresie życia Leszczyńskiego.
Na portrecie z cyklu „Poczet królów i książąt polskich” Jan Matejko nawiązuje do wyglądu Leszczyńskiego przed objęciem tronu. Przedstawienie króla w kontuszu i żupanie, o fryzurze i wąsach typowo szlacheckich dodatkowo uwydatnia prawdziwie polski wizerunek króla Stanisława w przeciwieństwie do króla Augusta II.
Stanisław Leszczyński wraz z Jerzym Andrzejem Helwingiem przedstawieni są na rzeźbie umieszczonej przed Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie[33].
Żona:
Córki:
Za pośrednictwem córki Marii, która wyszła za mąż za Ludwika XV Burbona, króla Francji, Stanisław Leszczyński jest przodkiem królów Francji, Hiszpanii i innych przedstawicieli wielkich europejskich rodów królewskich, książęcych i arystokratycznych.
Andrzej Leszczyński | ||||||||||||||||
Rafał Leszczyński | ||||||||||||||||
Anna Firlejówna | ||||||||||||||||
Bogusław Leszczyński | ||||||||||||||||
Stanisław Radzimiński | ||||||||||||||||
Anna z Radzimińskich | ||||||||||||||||
Teodora Sanguszkówna | ||||||||||||||||
Rafał Leszczyński | ||||||||||||||||
Gerard Denhoff | ||||||||||||||||
Kasper Denhoff | ||||||||||||||||
Małgorzata v. Zweiffeln | ||||||||||||||||
Anna Denhoffówna | ||||||||||||||||
Aleksander Koniecpolski | ||||||||||||||||
Anna Aleksandra z Koniecpolskich | ||||||||||||||||
Anna ze Sroczyckich | ||||||||||||||||
Stanisław Leszczyński | ||||||||||||||||
Maciej Jabłonowski | ||||||||||||||||
Jan Stanisław Jabłonowski | ||||||||||||||||
Katarzyna z Kłomickich | ||||||||||||||||
Stanisław Jan Jabłonowski | ||||||||||||||||
Jan Ostroróg | ||||||||||||||||
Anna Ostrorożanka | ||||||||||||||||
Zofia z Zasławskich | ||||||||||||||||
Anna z Jabłonowskich | ||||||||||||||||
Marcin Kazanowski | ||||||||||||||||
Aleksander Dominik Kazanowski | ||||||||||||||||
Katarzyna ze Starzyckich | ||||||||||||||||
Marianna z Kazanowskich | ||||||||||||||||
Stefan Potocki | ||||||||||||||||
Anna z Potockich | ||||||||||||||||
Maria Mohylanka | ||||||||||||||||
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.