Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
39 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
39 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich (39 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.
Utworzony został spośród listopadowych obrońców Lwowa 1918 roku.
Uczestnik walk o granice 1919 roku oraz wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku.
W okresie międzywojennym wchodził w skład 24 Dywizji Piechoty[1]. Stacjonował w garnizonie Jarosław[2] (I batalion w Lubaczowie)[1].
W kampanii wrześniowej przeszedł szlak bojowy od Wojnicza – walcząc pod Zgłobicami i Zbylitowską Górą, Jawornikiem Ruskim, Boguszówką, Boratyczami, Husakowem, Mużyłowicami Kolonią, Rzęsną Ruską oraz Hołoskiem, przebijając się do oblężonego Lwowa, pod którym wykrwawił się ostatecznie 20 września 1939 roku.
Remove ads
Formowanie i zmiany organizacyjne
Podsumowanie
Perspektywa
39 pułk piechoty Strzelców Lwowskich powstał z oddziałów broniących Lwowa przed Ukraińcami, którzy 1 listopada 1918 roku, po rozpadzie Austro-Węgier, opanowali Małopolskę Wschodnią ze Lwowem włącznie. Samorzutnie zaczęły tworzyć się i walczyć tam polskie grupy bojowe. Przez trzy tygodnie trwały walki uliczne. 20 listopada 1918 roku z odsieczą przybyły: 4 i 5 pułk piechoty. 22 listopada Lwów został opanowany przez Polaków.
25 listopada 1918 roku zorganizowano trzy lwowskie pułki piechoty. Jednym z nich był 2 pułk Strzelców Lwowskich, sformowany przez Komendę Lwowa z różnych oddziałów. I batalion powstał z obsady odcinka Podzamcze–Rzęsna Polska, a II – z obrońców Dworca Głównego. 20 grudnia w skład oddziału włączony został 3 pułk Strzelców Lwowskich, jako III batalion.
25 stycznia 1919 roku batalion zapasowy pułku został przeniesiony do Jarosławia[3].
Na podstawie rozkazu Nr 98 Sztabu Generalnego z 8 marca 1919 roku oddział został przemianowany na 39 pułk piechoty[3].
4 kwietnia 1919 roku Minister Spraw Wojskowych generał porucznik Józef Leśniewski nadał pułkowi nazwę wyróżniającą „Strzelców Lwowskich”[4][5].
W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Jarosławiu[6].
Remove ads
Pułk w walce o granice
Podsumowanie
Perspektywa
W wojnie polsko-ukraińskiej
Pułk otrzymał zadanie obrony północno-zachodniego i zachodniego odcinka frontu lwowskiego. Bronił: Hołosko i Rzęsnę Polską, Lewandówkę[8], Biłohorszcze, Sygniówkę[9], Zboiska i Kościarnię. 14 lutego siły ukraińskie przeszły do ofensywy i przez miesiąc bataliony pułku walczyły w okrążeniu aż do przybycia odsieczy gen. Wacława Iwaszkiewicza (17 marca 1919 roku). Największe zwycięstwo pułk odniósł 29 kwietnia 1919 r., przerywając w Zboiskach i Brzuchowicach pierścień wojsk ukraińskich wokół Lwowa, zdobywając rejon umocniony Melechów–Laszki Murowane. W połowie maja rozpoczęła się polska ofensywa. Pułk w składzie 5 Dywizji Piechoty przełamał front nieprzyjaciela i dotarł do Zborowa i Jeziernej. 1 czerwca zajął Tarnopol, zdobywając dziewięć lokomotyw, kilkaset wagonów z amunicją i sprzętem wojskowym. Podczas kontrofensywy ukraińskiej pułk osłaniał odwrót dywizji, aby 28 czerwca przejść znów do działań zaczepnych. W trakcie ponownej ofensywy pułk zajął Kotłów, Kruhów i Załoźce, ponosząc jednak ogromne straty. W związku z tym pułk odszedł do odwodu frontu galicyjskiego do Hłuboczka Wielkiego. 1 września 1919 roku na mocy rozejmu ustalono linię demarkacyjną wzdłuż rzeki Zbrucz. Tutaj, w rejonie Satanowa pułk zakończył swój szlak bojowy w wojnie polsko-ukraińskiej.
Remove ads
W wojnie polsko bolszewickiej
Podsumowanie
Perspektywa
W lutym 1920 roku pułk zdobył Nowokonstantynów po czterodniowych walkach, a 14 kwietnia 1920 roku wraz z 38 pułkiem piechoty nacierał na Wołkowińce, gdzie rozbito kilka pułków piechoty i jazdy sowieckiej. 13 kwietnia gen. Władysław Jędrzejewski postanowił zorganizować kolejny wypad na Wołkowińce, z zadaniem rozbicia sił nieprzyjacielskich, przerwania toru kolejowego pod Wołkowińcami i częściowego zniszczenia stacji kolejowej[10]. Tym razem użyto znacznie większych sił w porównaniu z wypadem kwietniowym. W skład oddziału wypadowego weszło siedem kompanii 38 pułku piechoty, pięć kompanii 19 pułku piechoty, cały 39 pułk piechoty, III/4 pułku strzelców konnych, pluton 3 baterii 12 pułku artylerii polowej, pociągi pancerne „Pionier” i „gen. Iwaszkiewicz”[11][12]. Nocą z 13 na 14 grupa rozpoczęła marsz na Wołkowińce i o świcie uderzyła na miejscowość. Zaskoczony nieprzyjaciel nie stawiał większego oporu i wycofywał się w bezładzie. Szybki odwrót przeciwnika sprawił, że wzięto tylko około 150 jeńców, zdobyto jednakże cztery działa, 26 ckm-ów, kancelarię 399 pułku strzelców oraz duże zapasy amunicji i żywności[11].
W kwietniu 1920 w składzie 6 Armii uczestniczył w wyprawie kijowskiej. 29 kwietnia 1920 roku pułk zajął Winnicę. Następnie działał w składzie Armii Rezerwowej gen. Kazimierza Sosnkowskiego.
4 lipca 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły natarcie[13]. 39 pułk piechoty wchodzący w skład IX Brygady Piechoty z Grupy gen. Władysława Jędrzejewskiego bronił pozycji nad Autą na lewym skrzydle brygady[14]. Już w pierwszych godzinach nieprzyjacielskiego natarcia zarysował się kryzys na odcinku polskiej obrony. 39 pp został odrzucony na drugą linię okopów. W walce z oddziałami sowieckiej 4 Dywizji Strzeleckiej i zbiorczą brygadą kawalerii jego pozycje kilkakrotnie przechodziły z rąk do rąk. Pułk w walce stracił około 50% szeregowców i 40% kadry oficerskiej[15]. Wieczorem pułk wycofał się za Mniutę i przeszedł do obrony przedmościa Zadoroże[16]. 5 lipca przeciwnik przełamał front polski na północ i południe od przedmościa, a jego kawaleria zaczęła zagrażać wyjściem na tyły broniących się oddziałów. O 14.00 dowódca pułku otrzymał rozkaz opuszczenia przedmościa. Z ocalałych żołnierzy zdołano sformować tylko jeden batalion pod dowództwem kpt. Stanisława Szyłejki. Wieczorem zbiorczy batalion zajął stanowiska pod Zaborzem po obu stronach drogi z Zadoroża do Głębokiego. Jednak i tu kawaleria bolszewicka wykonywała głębokie obejścia uniemożliwiające utrzymanie pozycji obronnej. W trakcie dalszego odwrotu tylko część batalionu zdołała przedrzeć się do Głębokiego. Kpt. Szyłejko wraz z grupą żołnierzy został otoczony przez kawalerię i dostał się do niewoli. W Głębokiem resztki pułku uzupełniono rozbitkami z różnych oddziałów 1 Armii i jako batalion skierowano do obrony linii Olszanki[17][14].
W kolejnych dniach pułk poniósł takie straty, że z jego resztek nie dało się sformować większego oddziału. Został wycofany z frontu i wysłany do Jarosławia do uzupełnienia i reorganizacji. W końcu sierpnia pułk wrócił na linię frontu i wziął udział w bojach pod Kutkorzem i Milatynem, gdzie stracił ponad 300 zabitych i rannych. Ostatnie walki pułk stoczył, forsując rzekę Boh i zdobywając Nowokonstantynów.
W czasie obu wojen poległo i zmarło z ran 25 oficerów i podchorążych oraz 361 podoficerów i szeregowców pułku[18].
Kawalerowie Virtuti Militari
Ponadto 59 oficerów, 12 podchorążych, 36 podoficerów i 64 szeregowców zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych, w tym 7 żołnierzy z jednym okuciem, 6 z dwoma okuciami i 4 z trzema okuciami[19].
Remove ads
Pułk w okresie pokoju
Podsumowanie
Perspektywa
W styczniu 1921 roku sztab pułku przeniesiony został do Jarosławia, I batalion stacjonował w Stanisławowie, II i III w Kołomyi. W lipcu 1921 roku pułk w całości dyslokowany został w Jarosławiu, w koszarach przy ul. Kościuszki. W 1922 roku I i III batalion przeniesiono do Lubaczowa, do koszar im. gen. Józefa Zajączka. I batalion stacjonował w Lubaczowie do września 1939 roku. III batalion został skadrowany i w 1930 roku powrócił do Jarosławia[21]. Kadra batalionu zapasowego stacjonowała w Jarosławiu[22].
Organizacyjnie od 1921 roku pułk wchodził w skład 24 Dywizji Piechoty. Składał się z dowództwa, batalionu sztabowego, trzech batalionów piechoty i kadry batalionu zapasowego. W 1924 roku zlikwidowano batalion sztabowy i kadrę batalionu zapasowego. W ich miejsce wprowadzono: drużynę dowódcy pułku i dwa plutony specjalne – pionierów i łączności[21].
19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 29 kwietnia, jako datę święta pułkowego[23]. Pułk obchodził swoje święto uroczyście w rocznicę zwycięskich walk pod Brzuchowicami i Zboiskami, stoczonych w 1919 roku[24].
18 września 1928 w Ożańsku kpr. Józef Rychtyk w wyniku nieostrożnego obchodzenia się z granatem doprowadził do jego eksplozji w następstwie której zranił 4 osoby i 3 konie z orszaku weselnego[25].
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 39 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych. Pułk szkolił rekrutów dla potrzeb Korpusu Ochrony Pogranicza[26]. Reorganizacja 1930 roku wprowadziła: dowództwo, kwatermistrzostwo z kompanią administracyjną, trzy bataliony piechoty (każdy po 3 kompanie strzeleckie i 1 kompania ckm) oraz oddziały specjalne: łączności, pionierów, artylerii piechoty i zwiad konny[21].
W 1937 roku w pułku sformowano kompanię przeciwpancerną. W 1938 roku kompania miała na stanie siedem 37 mm armatek. W tym samym roku utworzono oddział zwiadu w składzie: pluton kolarzy i pluton zwiadowców konnych[27].
Remove ads
39 pp w kampanii wrześniowej
Podsumowanie
Perspektywa
Mobilizacja
Pułk był jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” dowódca pułku był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji następujących oddziałów:
- w I rzucie mobilizacji powszechnej:
- 39 pułku piechoty (I baonu w Lubaczowie),
- kompanii kolarzy nr 104 (dla 36 DP)[32],
- samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 103 (dla 24 DP),
- samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszących nr 104 (dla 36 DP)[32],
- kompanii asystencyjnej nr 198 (dla 24 DP),
- parku intendentury typ I nr 13,
- kolumny taborowej parokonnej nr 18 (w Lubaczowie dla 24 DP),
- kolumny taborowej parokonnej nr 19 (w Lubaczowie dla 24 DP),
- Obozu Jeńców Lubaczów,
- w II rzucie mobilizacji powszechnej:
- III batalionu 154 pułku piechoty,
- batalionu marszowego 39 pp,
- uzupełnienia marszowego samodzielnej kompanii km i broni towarzyszących nr 103[33].
Pod względem mobilizacji materiałowej dowódcy pułku była podporządkowana Komenda Rejonu Uzupełnień Jarosław[33].
Mobilizację powszechną ogłoszono 31 sierpnia o godz. 11.30. I batalion mobilizował się w Młodowie pod Lubaczowem, pozostałe pod Jarosławiem – II w Tywonii, III we Wierzbnej. Mobilizacja przebiegała zgodnie z planami mobilizacyjnymi, które przewidywały całkowitą gotowość pododdziałów szóstego dnia. Jednak z uwagi na niepomyślną sytuację na froncie pułk otrzymał rozkaz zakończenia jej do godziny 12.00, 3 września.
Załadunek pododdziałów na eszelony odbywał się na stacjach Munina i Jarosław w następującej kolejności: pluton artylerii piechoty i kompania ppanc., I batalion, dowództwo pułku i kompania zwiadu, II batalion. Odjazd nastąpił o godz. 15.00. Załadunek III batalionu odbył się późną nocą na rampie w Jarosławiu, skąd wyruszył w rejon koncentracji 24 Dywizji Piechoty o godz. 3.00, 4 września.
Działania bojowe
Obrona na linii Dunajca
Pierwszy transport wyładował się w Tarnowie 4 września. I batalion został wtedy zbombardowany i poniósł pierwsze straty. Zginął podoficer żywnościowy 2 kompanii, rozbita została kuchnia i wóz przykuchenny. II batalion wyładunek rozpoczął w południe, zbombardowany dwukrotnie nie poniósł żadnych strat. III batalion wyładował się dopiero rano 5 września, również dwukrotnie zbombardowany dołączył do pułku w dniu następnym i pozostał w odwodzie w rejonie Koszyc.
W składzie Armii Kraków pułk zorganizować miał obronę wschodniego brzegu Dunajca, na odcinku: Zgłobice–Zbylitowska Góra, na odcinku około 8 km. Pułk przygotował się do obrony stałej, nie mając jednak wsparcia artylerii. Pierwsze walki stoczono z niemieckimi dywersantami w nocy 5/6 września, w ich trakcie poległo dwóch żołnierzy[34]. Do pierwszej styczności z oddziałami niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej doszło 6 września w Wojniczu, podczas próby opanowania mostu drogowego nad Dunajcem przez zmotoryzowany pododdział rozpoznawczy niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej. Po południu pułk oddał swój III batalion na rzecz 38 pp. Jednocześnie dotarł do dywizji 24 pułk artylerii lekkiej, którego 1 bateria wzmocniła artylerię pułku. Około północy dotarł rozkaz wycofania się w kierunku Pilzna.
Odwrót na linię Wisłoka, Wisłoki i Sanu. Walki pod Jawornikiem Ruskim
Odwrót rozpoczął się rano 7 września. Po południu pułk przeszedł Wisłokę i zajął stanowiska na skraju lasu na wschód od rzeki i południe od Pilzna. W trakcie marszu pułk poniósł znaczne straty marszowe, z uwagi na chaos panujący na drodze marszu pułku, wywołany przez oddziały 17 pułku piechoty i 38 pułku piechoty oraz tabory, rozbite częściowo pod Tuchowem przez niemiecką 4 DLek. Część pogubionych żołnierzy pomaszerowała na Dębicę. W batalionie III/39 pp pozostała tylko połowa stanu osobowego, ponieważ batalion w trakcie 80 km marszu toczył walki z opóźniające z niemieckimi patrolami rozpoznawczymi[35]. Przed zmrokiem batalion odparł niemiecki podjazd pancerno-motorowy. 8 września od rana 39 pp wzmocniony baterią 9/24 pal, podjął marsz jako straż tylna 24 DP, w południe dotarł do Wielopola, a wieczorem doszedł do Kozłówka. W nocy 8/9 września, z uwagi na rozkaz dalszego marszu za rzekę San, pułk podjął marsz dochodząc o świcie do wsi Węglówka. Gdzie z uwagi na zatarasowanie drogi odwrotu przez 11 Dywizję Piechoty, zajął przejściową obronę w Bonarówce i jej najbliższej okolicy. Tu do pułku dołączył 60 dywizjon artylerii ciężkiej – bez dwóch baterii. Po zwolnieniu drogi po godz. 16.00, 39 pp wraz z artylerią podjął marsz docierając wieczorem ok. 23.00 do Domaradza, gdzie pozostał na postoju. 10 września po godz. 2.00 w trakcie dalszego marszu w kierunku Baryczy, pułk został zatrzymany przed umocnioną zawałami i przeszkodami obroną 11 DP. Pułku nie przepuszczono, więc pomaszerował drogą do Sanu przez wieś Wara. Ostatecznie pułk po marszu polnymi drogami przeprawił się przez San w godzinach wieczorowo nocnych. 11 września po nocnym odpoczynku, 39 pp podjął marsz z okolic Siedlisk przez Jawornik Ruski, gdzie kolumna marszowa pułku została ostrzelana z zasadzki artylerią i bronią maszynową przez niemieckie oddziały 137 pułku strzelców górskich i 111 pułku artylerii górskiej ze składu 2 Dywizji Górskiej. Schodząca po zboczu kolumna pułku pod niemieckim ostrzałem podzieliła się na dwie części. Jedna z części kolumny 39 pp w składzie III/39 pp i części II/39 pp wsparty plutonem artylerii piechoty, zajęła obronę i odparła o godz. 11.00 niemieckie natarcie. O godz. 12.00 ta część kolumny wykonała przeciwuderzenie na stanowiska niemieckie, co umożliwiło pozostałej części pułku odejście na wschód w rejon Kotowa, a dalej na Jasienicę Sufczyńską. Po godz. 14.00 niepełne bataliony II i III pod dowództwem mjr. Józefa Bieńka wycofały się w kierunku Piątkowej. Po dojściu tej grupy do Iskań, a potem Tarnawki oba bataliony przeszły na odpoczynek. Podczas walk pod Jawornikiem Ruskim, 39 pp poniósł ciężkie straty w zabitych, wśród nich kpt. Leopold Arendt i wielu rannych, wśród nich ciężko por. Stanisław Trondowski. Utracono większość taborów i część moździerzy[36]. O świcie 12 września pułk ruszył na Birczę[37]. Grupa mjr. Bieńka szła wzdłuż Sanu, przez Krasiczyn do Kruhela Wielkiego. I batalion wraz z resztą II batalionu, 9 kompanią III batalionu i częścią oddziałów specjalnych zdołał przejść przez Kotów i dotarł 12 września do rejonu na wschód od Birczy, a wieczorem do odwodu dywizji w Kruhelu Wielkim. Tam nastąpiło połączenie się obu grup. Po tych walkach siły pułku spadły do siły dwóch batalionów. W trakcie boju pod Jawornikiem Ruskim i dalszego marszu ppłk. dypl. Roman Szymański był na odprawie w sztabie dywizji.
Kierunek: Lwów. Bój pod Boratyczami i Husakowem
Wieczorem 13 września dowódca Armii Małopolska gen. K. Sosnkowski nakazał 24 DP forsowny marsz w kierunku Lwowa w celu obrony przyczółka rumuńskiego na linii Dniestr–Stryj. W związku z tym rozkazem 39 pp otrzymał rozkaz marszu do Husakowa poprzez Pikulice i Nehrybkę[38]. W czasie postoju w Prałkowcach i Kruhelu Wielkim uzupełniono oddziały rozbitym batalionem „Nowy Sącz”. Resztki III batalionu utworzyły 7 kompanię strzelecką – dowódca por. L. Zalasiński. Rozwiązana została również orkiestra pułkowa. Skład pułku po reorganizacji:
- I i II batalion z etatowymi kompaniami ckm
- kompania zwiadu z 2 ckm
- 4 moździerze 81 mm
- 4 armatki ppanc. 37 mm
- 2 działony artylerii 75 mm
Rano 14 września w rejonie Tyszkowice, Boratycze, Chodnowice na zajmujące obronę oddziały 24 DP uderzyły jednostki niemieckiej 2 DGór. Po załamaniu niemieckiego natarcia przystąpiły do kontrataku na las Boratycze 155 pułk piechoty i batalion 38 pp. Strona niemiecka wprowadziła do walki nowe bataliony i przy silnym wsparciu artylerii ponowiono atak na pozycje 155 pp i batalion 38 pp, spychając je z lizjery lasu, w jego głąb. Rozkazem dowódcy 24 DP płk. Bolesława Schwarzenberg-Czernego do odzyskania poprzednich pozycji skierowano 39 pp i pułk zbiorowy 24 DP. Od strony Chodnowic w kierunku północnym, pułk uderzył na zalesione wzgórze na zachód od Boratycz. Idący w straży przedniej I batalion ppłk. Piotra Kaczały uderzył z zaskoczenia na oddział rozpoznawczy niemieckiej 2 Dywizji Górskiej i zmusił go do odwrotu. W I rzucie natarcie prowadziły 6 i 7 kompanie strzeleckie i dywizyjna 103 kompania km i bt. Następnie pułk wraz z 155 pułkiem piechoty przeszedł do natarcia na las pod Boratyczami. Po ciężkich walkach zmuszono Niemców do wycofania się. W krytycznym momencie na polu walki pojawił się poczet ze sztandarem pułku. Zwycięstwo zostało okupione bardzo wysokimi stratami, wśród poległych był por. Kazimierz Czabanowski. W pułku pozostały trzy niepełne kompanie, liczące po kilkudziesięciu żołnierzy[39]. Walki trwały do godzin wieczornych. Następnie pułk wycofał się do Husakowa i po przejściu płonącego po bombardowaniach miasta pomaszerował w kierunku Balic.
Walki pod Mużyłowicami Kolonią. Marsz do Lasów Janowskich
Po dojściu 39 pp w rejon Mościsk, rozkazem dowódcy dywizji podjął dalszy marsz przez Tuligłowy do lasów Zarzecze, na miejsce dotarł 15 września po południu. Podczas postoju dołączył do pułku batalion marszowy mjr. Henryka Dyducha i dwie armatki przeciwpancerne z III batalionu, które wzięły udziały w obronie Przemyśla oraz resztki innych pododdziałów z garnizonu Przemyśla. Po południu pułk wyruszył na pozycję wyjściową do przewidywanego nocnego uderzenia przez Słomianki. Rano 16 września straż przednia pułku dotarła pod Mużyłowice Kolonię, gdzie napotkała zdecydowany opór resztek – rozbitego w nocy przez 11 KDP, III batalionu, pułku zmotoryzowanego SS-Standarte „Germania”. Do natarcia przeszedł I batalion ppłk. Piotra Kaczały, obronę niemiecką oskrzydliła kompania zwiadu 39 pp. Niemiecki pododdział został zniszczony, po stronie polskiej poległ por. Kazimierz Bukowy. 39 pułk dotarł do Mołoszkowic, a następnie do Lasów Janowskich (na północny zachód od Lwowa), obsadzając odcinek obronny lasu „Na Chmurowem” od strony południowo-wschodniej i południowej. 17 września o świcie pod stanowiska obronne 24 DP, podeszły grupy bojowe niemieckiej 1 DGór. Po silnym ostrzale artylerii uderzyła piechota górska na oddziały 24 DP, w tym na odcinek 39 pp. Szczególnie atakowany był batalion I/39 pp. Wszystkie natarcia niemieckie zostały odparte. Po zmroku pułk oderwał się od nieprzyjaciela i podjął marsz przez las 336 do Kertyny. Dołączył do sił głównych 24 DP wraz z nią pomaszerował w kierunku Janowa[40]. Kompanie miały wówczas po około 50 strzelców, a kompania zwiadu przestała istnieć. Rankiem 18 września pułk dotarł do Janowa, tu ppłk. dypl. Roman Szymański dokonał kolejnej reorganizacji 39 pułku piechoty formując z niego zbiorczy batalion piechoty i kompanię ckm.
Ostatnie boje pod Lwowem i rozwiązanie pułku
Po krótkim postoju w Janowie batalion zbiorczy 39 pp ruszył na Jamelnę – Kozice – Rzęsnę Ruską. Dalszy marsz zatrzymany został na przedpolu Rzęsnej Ruskiej przez oddziały niemieckiej 1 Dywizji Górskiej. Wobec zamknięcia drogi na Lwów zgrupowaniu gen. Sosnkowskiego, wydał rozkaz uderzenia na Rzęsną Ruską. W celu jej zdobycia ppłk. dypl. Szymańskiemu oprócz batalionu zbiorczego 39 pp, podporządkowano zbiorcze bataliony 38 i 17 pp oraz dwa zbiorcze bataliony KOP i ON. Z rejonu Kozic przy wsparciu artylerii 24 DP, wyprowadzone zostało natarcie batalionu 39 pp mjr. Bieńka, batalionu 38 pp mjr. Böhma i batalionu 17 pp mjr. Weisbacha oraz batalionu zbiorczego KOP i ON mjr. Dembowskiego. Batalion 39 pp w ciężkiej walce wdarł się do północno-zachodniej części Rzęsny Ruskiej i toczył walkę o poszczególne budynki. Batalion 38 pp zdobył folwark Rzęsna Ruska i podszedł pod południowo-zachodnią część wsi Rzęsna Ruska. Pozostałe dwa bataliony zostały zatrzymane przed Dworem Skitniki. O godz. 10.00 na prośbę ppłk. dypl. Szymańskiego wprowadzono zbiorowy batalion 1 pułku strzelców podhalańskich mjr. Serafiniuka. Batalion ten wdarł się do lasu na północ od Dworu Skitnik, z którego niemieckim przeciwnatarciem został wyrzucony do opanowanego Dworu Skitnik, który utrzymał. W dalszej walce batalion 39 pp opanował zachodnią część wsi, a batalion 38 pp południowy skraj wsi. Po gwałtownej walce, wobec braku wsparcia, natarcie utknęło w połowie miejscowości. Poległo i rannych zostało wielu żołnierzy wśród nich ciężko ranny został mjr. Józef Bieniek i por. Marian Żurawski, dowódcę batalionu zastąpił ppłk. Piotr Kaczała. Po godz. 16.00 wprowadzono do walki pozostałość 155 pp, który zdobył część lasu na północ od Rzęsny Ruskiej. Oddziały 24 DP w Rzęsnej Ruskiej i okolicy były atakowane przez lotnictwo niemieckie. Dalsze natarcie powstrzymano o godz. 17.00 z uwagi na pojawienie się niemieckich czołgów z 5 Dywizji Pancernej. Czołgi ostrzelały pozycje batalionu ppłk. Piotra Kaczały, a następnie ostrzelane zostały przez broń ppanc. batalionu 38 pp i armaty 75 mm, 24 pal i 40 pułku artylerii lekkiej ponosząc straty w unieruchomionych i zniszczonych czołgach. Z uwagi na brak odwodów natarcie zatrzymano[41]. Na rozkaz gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego postanowiono wycofać się do Lasów Brzuchowickich. Zniszczono samochody i pozostałe działa oraz ciężki sprzęt i tabory. Pozostali żołnierze po oderwaniu się od nieprzyjaciela o zmroku zebrali się punktach zbiórek, gdzie dokonano zniszczeń i reorganizacji pododdziałów. Z 39 pp pozostało wówczas dwie kompanie ckm i dwie kompanie strzeleckie z 200 żołnierzami. O godz. 22.00 pułk rozpoczął nocny marsz do Brzuchowic. O północy gen. Sosnkowskiemu udało się nawiązać łączność z dowódcą 11 Karpackiej Dywizji Piechoty, wobec czego odwołał swój poprzedni rozkaz o rozwiązaniu oddziałów i zniszczeniu ciężkiego sprzętu. Niestety, pułk zniszczył już swoje moździerze i dwa działony artylerii piechoty. Pozostało jednak dwadzieścia ckm, pięć armatek ppanc., cztery karabiny ppanc. oraz większość rkm. Z batalionów 39 pp i 38 pp i resztek 155 pp zorganizowano jeden zbiorczy pod dowództwem mjr. Józefa Böhma. 19 września resztki pułku weszły do akcji w Lasach Brzuchowickich. Zacięte walki o przebicie się do Lwowa rozpoczęły się od godzin popołudniowych 19 września, na odcinku działań pod Hołoskiem Małym i nieprzerwanie trwały do wieczora 20 września. Ze zbiorczego batalionu 38 pp, 39 pp i 155 pp oraz pozostałości 1 pspodh. pozostało ok.: 400 żołnierzy, cztery armatki ppanc. i osiem ckm. Około godz. 20.00 przystąpiono do ostatniej próby przebicia się do Lwowa wąwozem biegnącym od strzelnicy wojskowej do Zboisk, a następnie uderzeniem przez tę miejscowość, jednak nie zdołano przełamać linii niemieckich. W nocy 20/21 września ostatnia grupa żołnierzy w liczbie 300–400, w tym kilkudziesięciu z 39 pp wraz z ppłk. dypl. Szymańskim, kpt. Domiterem towarzysząc gen. Sosnkowskiemu próbowała przebić się do Dublan i do granicy węgierskiej. Wobec natrafienia na niemiecką obronę ppłk Szymański rozwiązał grupę i pułk, każdy w grupkach miał dotrzeć do granicy lub udać się do domu. 21 września 1939 roku jarosławski 39 pułk piechoty Strzelców Lwowskich przestał istnieć[42].
Pododdziały formowane przez 39 pp
III batalion 154 pułku piechoty
Zmobilizowany został dla 45 Dywizji Piechoty Rezerwowej, która miała być odwodem Armii „Kraków”. Oprócz oficerów z 39 pp odeszło do mobilizowanego batalionu 200 strzelców z pełnym uzbrojeniem. Mobilizacji 45 DP (rez.) nie zakończono, nie udało się również scalić dowództwa 154 pp (rez.) i wszystkich jego pododdziałów. Z rozkazu dowódcy Okręgu Korpusu nr X gen. Wacława Wieczorkiewicza batalion ppłk Franciszka Herzoga przeznaczony został do organizowanej obrony linii Sanu i 9 września zajmował pozycje obronne w Nowosielcach koło Przeworska. Wieczorem opuścił stanowiska i wymaszerował pod Leżajsk w celu wzmocnienia obsady przyczółka mostowego pod Kuryłówką. Niestety, rano 10 września na postoju w lasach w rejonie Dębna został zaskoczony i rozbity przez oddziały niemieckiej 2 Dywizji Pancernej.
I batalion improwizowany 39 pp
Utworzony został z nadwyżek osobowych pokojowego I batalionu 39 pułku piechoty. Utworzony w ramach Ośrodka Zapasowego 24 DP. 7 września obsadzał odcinek obronny pod Przemyślem: Lipowica–Winna Góra–zakole Sanu pod Buszkowicami. Wycofany 14 września, obsadził odcinek drogi od Dobromila przez Zniesienie i Podzamcze do Krasiczyna i skutecznie odpierał wielokrotne ataki niemieckiej 7 Dywizji Piechoty. Batalion miał 68 zabitych i 97 rannych. Wieczorem wycofał się w lasy janowskie, gdzie uzupełnił stany osobowe macierzystego pułku.
Dowódca – kpt. Franciszek Wylęgała
- 1 kompania – por. Józef Przybylski
- 2 kompania – ppor. Jerzy Górkiewicz
- 3 kompania – ppor. rez. Szczepański
- 1 kompania karabinów maszynowych – ppor. Marian Kadlec
- I pluton – ppor. Kazimierz Sokół + 14 IX 1939 Przemyśl
II batalion improwizowany 39 pp
Zmobilizowany w 39 pp jako batalion marszowy, potem w Ośrodku Zapasowym 24 Dywizji Piechoty z nadwyżek mobilizacyjnych pułku. W związku z załamaniem frontu batalion przewidziany został do obrony Przemyśla. Obsadzał odcinek obrony na Zasaniu. 14 września wycofany został do wschodniej części miasta i nie dopuścił do przeprawy przez San niemieckiego podjazdu, który sforsował rzekę pod Buszkowicami. Wieczorem wycofał się do Mościsk, gdzie dołączył do 24 Dywizji Piechoty.
Dowódca – mjr Henryk Dyduch
- 4 kompania – ppor. Piotr Michał Kurek
- 5 kompania – kpt. Marian Ostrowski
- 6 kompania – ppor. rez. Leszek Winiarski
- 2 kompania karabinów maszynowych – por. rez. Józef Kupka
III batalion improwizowany 39 pp
Zorganizowany został w koszarach 5 psp z nadwyżek mobilizacyjnych 39 pp. Wszedł w skład OZ 24 DP. W trakcie obrony Przemyśla batalion obsadzał główną pozycję obronną w rejonie mostu kolejowego i drogowego. W nocy 13/14 września opuścił dotychczasową pozycję i zajął odcinek w południowo-wschodnim rejonie Przemyśla, od koszar 22 pal do cmentarza przy ul. Słowackiego. Podczas walk o miasto poniósł duże straty pod ogniem niemieckiej artylerii i broni maszynowej (54 zabitych i kilkudziesięciu rannych). Wieczorem 14 września wycofał się do Mościsk, gdzie dołączył do 24 Dywizji Piechoty.
Dowódca – kpt. Jakub Szutt
- adiutant – ppor. Kazimierz Radwański
- 7 kompania – por. rez. mgr Tomasz Sajdłowski
- 8 kompania – por. Józef Kuś
- 9 kompania – por. rez. Bolesław Osierda
- 3 kompania karabinów maszynowych – por. rez. Stanisław Kamiński
batalion Obrony Narodowej „Jarosław”
Remove ads
Symbole pułku
Podsumowanie
Perspektywa
.jpg)
- Sztandar pułku
9 maja 1923 roku Prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził wzór chorągwi 39 pp[46][47].
29 kwietnia 1924 roku generał broni Lucjan Żeligowski, w imieniu Prezydenta RP, wręczył chorągiew ówczesnemu dowódcy oddziału, pułkownikowi Edwardowi Kańczuckiemu. Chorągiew została ufundowana przez Polonię amerykańską z Detroit[1].
Motywem kolorystycznym obu stron płata był czerwony krzyż maltański na białym tle. W środku prawego płata umieszczono wieniec wawrzynowy z haftowanym srebrnym orłem. Między ramionami krzyża, również w otoku wieńca wawrzynu znajdowały się numery pułku: „39”. Środek lewego płata zajmował wieniec wawrzynowy z dewizą Wojska Polskiego Honor i Ojczyzna. W rogach herby Lwowa i Jarosławia i wizerunek Matki Bożej. Na ramionach krzyża nazwy miejscowości i daty związane z tradycjami bojowymi pułku:
- zwycięstwo pod Brzuchowicami i Zboiskami 29 IV 1919
- zajęcie Hłuboczka i Tarnopola 1 VI 1919
- zdobycie Nowokonstantynowa 24 II 1920
- bój nad rzeką Autą 4 VII 1920
Drzewce zwieńczone było srebrną głowicą z orłem, zwróconym głową w lewo, rozchylonymi skrzydłami, siedzącym na podstawie z numerem pułku. Na drzewcu, poniżej podstawy orła umocowana była kokarda z biało-czerwoną wstęgą.
We wrześniu 1939 roku, w związku z odejściem pułku na front, sztandaru nie oddano do Ośrodka Zapasowego pułku. Pojechał na front wozem sztabowym kapelana i przeszedł cały szlak bojowy[1]. 14 września, w boju pod Boratyczami i Husakowem, w obliczu przełamania obrony przez Niemców – poczet sztandarowy wprowadzony został na pole walki, przyczyniając się do opanowania paniki[48]. Zakopany nocą 18 września koło leśniczówki w Lasach Brzuchowickich zaginął i dalsze jego losy nie są znane. Jednak w Muzeum Wojska w Paryżu odnalazł się orzeł od sztandaru z numerem 39 na podstawie[49].
- Odznaka pamiątkowa
23 kwietnia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 39 pp[50]. Odznaka o wymiarach 40×28 mm ma kształt ośmiobocznej tarczy otoczonej stylizowanym wieńcem laurowym. Na wieńcu data: 22 XI 1918 – walki w obronie i wyzwolenie Lwowa. W środku wieńca ośmiobok z podwójną krawędzią, na nim numer i inicjały pułku: „39 P.P.S.L”. Nad ośmiobokiem herb Jarosławia, pod ośmiobokiem herb Lwowa. Odznaka oficerska była tłoczona w srebrze i częściowo emaliowana. Pole ośmioboku granatowe, jego obwódka – żółta. Kolorystyka ta związana była ściśle z granatowymi mundurami z żółtymi wyłogami piechoty polskiej epoki napoleońskiej i powstania listopadowego. Odznaka żołnierska była tłoczona z mosiądzu, nie była emaliowana[51].
- Ryngraf
W 1938, podczas obchodów obrony Lwowa z 1918, na obrazie Matki Boskiej Ostrobramskiej w kościele pod tym wezwaniem we Lwowie umieszczono ryngraf z obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej złożony przez 39 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich, powstały z Orląt lwowskich, „Opiekunce grodu dla wiecznej zwycięstwa pamiątki” (zaprojektowany przez Rudolfa Mękickiego, a wykonany w srebrze, częściowo złocony przez Kazimierza Wojtycha)[52].
Remove ads
Strzelcy lwowscy
Podsumowanie
Perspektywa
- ppłk Jan Ryszard Hausner (25 XI 1918 – 20 VI 1919
- mjr Czunikin Krasowiecki (23 VI – 1 VII 1919
- mjr Kazimierz Topoliński (qqq2 VII – 7 VIII 1919
- płk Stanisław Eulagiusz Sobolewski (8 VIII – 15 VI 1920
- kpt. art. Karol Battaglia (16 VI – 15 VII 1920
- płk Stanisław Eulagiusz Sobolewski (16 VII – 28 VII 1920
- ppłk Franciszek Goliński (29 VII – 27 VIII 1920
- mjr piech. Bolesław Pytel (27 VIII 1920 – 23 II 1921)
- ppłk / płk piech. Edward Kańczucki (1 VI 1921 – 31 III 1927 → praktyka poborowa w PKU Kalisz[55])
- ppłk / płk dypl. piech. Zygmunt Durski (5 V 1927[56] – 22 XII 1934 → dowódca piechoty dywizyjnej 22 DP)
- ppłk dypl. Józef Gruszka (22 XII 1934[57] – † 18 XI 1937)
- ppłk dypl. piech. Roman Władysław Szymański (1938 – 20 XI 1939)
- Zastępcy dowódcy pułku[j]
- ppłk piech. Stefan Wyspiański (1923 – IV 1924 → zastępca dowódcy 68 pp)
- tyt. płk piech. Stanisław Palle (IV 1924[59] – V 1925)
- ppłk piech. Tadeusz Jeziorański (1925 – 11 X 1926 → dyspozycja dowódcy pułku[60])
- ppłk piech. Konrad Witold Sieciński (11 X 1926[61] – 31 III 1927 → praktyka poborowa w PKU Jarosław[55])
- mjr / ppłk piech. Franciszek Szyszka (od 5 V 1927[56] – VIII 1932 → stan spoczynku z dniem 30 XI 1932)
- ppłk dypl. sap. inż. Henryk Bagiński (10 VIII 1932 – 8 IV 1934)
- ppłk dypl. piech. Stanisław Sztarejko (8 V 1934 – X 1935 → Sztab Główny)
- ppłk piech. Stanisław Tworzydło (do VIII 1939 → dowódca OZ 24 DP)
- II zastępca (kwatermistrz)
- mjr / ppłk piech. Piotr Kaczała (VIII 1935[62] – VIII 1939 → dowódca I baonu
Żołnierze 39 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[63] oraz Muzeum Katyńskie[64][k][l].
Remove ads
Uwagi
- Mjr piech. Marian Dzierzbicki – urodzony 20.05.1890 r. w Krośniewicach, syn Karola, żołnierz armii rosyjskiej. W sierpniu 1920 r., jako porucznik batalionu zapasowego 14 pp, bronił Włocławka przed bolszewicką nawałą. Wieloletni oficer 14 pułku piechoty, między innymi na stanowiskach: oficera komendy Placu Włocławek, oficera instruktażowego PW i WF przydzielonego do PKU Włocławek oraz dowódcy II/14 pp. Zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 r., awansowany do stopnia majora 1 stycznia 1928 r. W 1930 roku przeniesiony został do Batalionu Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 10a w Nisku. Od marca 1931 r. dowodził batalionem w 39 pułku piechoty, od października 1937 roku oficer PW Obwodu 39 pp. W II połowie 1938 roku przeniesiony w stan spoczynku. Zmarł w roku 1967 i spoczywa na starym cmentarzu parafialnym w Gostyninie. Odznaczony Krzyżem Walecznych, Medalem Międzysojuszniczym i Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918 – 1921.
- Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[29].
- Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
- kpt. piech. Władysław Bochenek pełnił jednocześnie funkcję dowódcy Jarosławskiego Batalionu ON.
- kpt. piech. Stanisław Kubarski pełnił jednocześnie funkcję dowódcy 1 kompanii Jarosław.
- kpt. adm. (piech.) Marcin Kosiński pełnił jednocześnie funkcję dowódcy 2 kompanii Przeworsk.
- kpt. adm. (piech.) Wincenty Stanisław Loster pełnił jednocześnie funkcję dowódcy 3 kompanii Lubaczów.
- Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku[54].
- 13 czerwca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty i ustanowił etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania zastępcy dowódcy określał dowódca pułku, przed którym był on całkowicie odpowiedzialny[58]. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.
- Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939.
- Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa, Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940, Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, Pruszków 2015.
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads