Glebionis

Glebionis – rodzaj roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae). Obejmuje w zależności od ujęcia dwa^[3][6] lub trzy^[7][8] gatunki. Wszystkie występują w basenie Morza Śródziemnego, przy czym jeden (złocień trójbarwny G. carinata) dziko rośnie tylko w Maroku, a pozostałe na rozległym obszarze od wysp Makaronezji, poprzez północną Afrykę i rozległe obszary Europy (bez jej północnej części), po południowo-zachodnią Azję. Rośliny te introdukowane rozprzestrzenione zostały na wszystkich kontynentach poza Antarktydą^[3][7]. W Polsce dziko rośnie tylko złocień polny G. segetum^[9], ale pozostałe dwa spotykane są w uprawie^[10].

Glebionis

Złocień polny
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	Glebionis
Nazwa systematyczna
Glebionis Cass. Dict. Sci. Nat., ed. 2. 41: 41 (1826)[3][4]
Typ nomenklatoryczny
non designatus[4]
Synonimy
Xanthophthalmum Sch.Bip. Ismelia Cass.[5]

Wszystkie gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako rośliny ozdobne i jadalne^[7]. Kwiaty i liście złocienia wieńcowego spożywane są w Chinach i Japonii. Liście złocienia polnego są spożywane w Chinach^[6].

Morfologia

Pokrój

Rośliny zielne, jednoroczne, zwykle nagie^[7][11].

Liście

Skrętoległe, od ząbkowanych po podwójnie podzielone^[7][11].

Kwiaty

Zebrane w koszyczki, czasem pojedyncze, a czasem tworzące złożony, luźny kwiatostan w formie baldachogrona z koszyczkami stojącymi w mniej lub bardziej jednej płaszczyźnie. Okrywy koszyczków są półkuliste, tworzone przez zielone listki o szerokich, błoniastych (zwykle jasnobrązowych) brzegach zebrane w 2–4 szeregach. Dno koszyczka wypukłe, bez łuszczynek. Kwiaty brzeżne w koszyczku żeńskie, z płatkiem języczkowym żółtym lub białym o żółtej nasadzie. Kwiaty wewnątrz koszyczka obupłciowe, z koroną rurkowatą, na szczycie z 5 ząbkami, żółte, czerwone lub fioletowe^[7][11]. Pręciki z główką u nasady tępą, na szczycie z jajowatym przydatkiem. Nitka słupka nitkowata, na szczycie ucięta^[7].

Owoce

Walcowate niełupki trójkanciaste w przypadku powstania z kwiatów brzeżnych lub 10-żebrowe, czasem z pojedynczym skrzydełkiem, w przypadku powstania z kwiatów rurkowatych w środku koszyczka^[7][11].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Anthemideae z podrodziny Asteroideae z rodziny astrowatych (Asteraceae)^[2]. W obrębie plemienia zaliczany jest do podplemienia Glebionidinae Oberpr. & Vogt (2007) wspólnie z rodzajami argyrantemum Argyranthemum i heteroantemis Heteranthemis^[8]. Wcześniej grupa ta wyróżniana była bez rangi jako „grupa Argyranthemum” w obrębie kladu skupiającego rodzaje z centrum występowania w obszarze śródziemnomorskim w obrębie plemienia Anthemideae^[11].

Dla rodzaju nie opublikowano polskiej nazwy rodzajowej mimo jego ugruntowanej pozycji systematycznej, odległej od rodzaju Chrysanthemum, z którym wiązana jest nazwa „złocień”, stosowana w polskim piśmiennictwie w odniesieniu także do gatunków z rodzaju Glebionis^[9][10]. Wynika to z dawnego szerokiego ujęcia rodzaju Chrysanthemum obejmującego bardzo różne gatunki, dzielone od początku lat 90. XX wieku do wielu drobniejszych rodzajów i reprezentujących różne grupy w obrębie plemienia Anthemideae^[12].

Wykaz gatunków^[3]

• Glebionis coronaria (L.) Cass. ex Spach – złocień wieńcowy
• Glebionis segetum (L.) Fourr. – złocień polny

Według niektórych ujęć należy tu także^[8][7]:

• Glebionis carinata (Schousb.) Tzvelev – złocień trójbarwny^[10]

gatunek alternatywnie wyodrębniany we własny, monotypowy rodzaj ismelia Ismelia Cass. (jako ismelia wieńcowa^[10] I. carinata (Schousb.) Sch.Bip.)^[13].