Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Język albański (kaukaski)
wymarły język z grupy języków nach-dagestańskich Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Język albański (orm. ⓘ, aġvaneren; także: język agwański, alwański, aluański, staroudyjski) – wymarły język należący do grupy języków północno-wschodniokaukaskich. Używany był w Albani Kaukaskiej, która rozciągała się od dzisiejszego południowego Dagestanu po Azerbejdżan. Lingwiści uważają, że jest to językowy poprzednik północno-wschodniokaukaskiego języka udyjskiego[1]. Odrębny alfabet albański składał się z 52 liter.
Albański kaukaski potencjalnie może odpowiadać językowi „gargarskiemu” zidentyfikowanemu przez średniowiecznych ormiańskich historyków[2]. Pomimo swojej nazwy, kaukaski albański nie ma żadnego związku językowego z językiem albańskim używanym w Albanii, który należy do rodziny indoeuropejskiej.
Remove ads
Odkrycie i odszyfrowanie
Podsumowanie
Perspektywa
Istnienie literatury albańskiej było znane tylko pośrednio przed końcem XX wieku. Żywot Masztoca, napisany przez Koriuna w V wieku, ale zachowany tylko w znacznie późniejszych uszkodzonych rękopisach, oraz Historia Agwanów Mowsesa Kaghankatwaciego, napisana w X wieku, przypisują nawrócenie kaukaskich Albańczyków na chrześcijaństwo dwóm misjonarzom, Enochowi i Danie, a stworzenie kaukaskiego albańskiego alfabetu ormiańskiemu uczonemu Mesropowi Masztocowi. Pewien biskup Jeremiasz przetłumaczył następnie chrześcijańską Biblię na ich język. Jeszcze w 1977 roku Bruce Metzger pisał, że „nic z [tej] wersji nie przetrwało”[3].
W 1996 r. Zaza Aleksidzé z Centrum Rękopisów w Tbilisi w Gruzji odkrył palimpsest[4] w klasztorze św. Katarzyny na górze Synaj w Egipcie z nieznanym pismem[5]. Następnie zidentyfikował alfabet jako kaukaski albański[6] i zidentyfikował rękopis jako wczesnochrześcijański lekcjonarz z około V lub VI wieku. Może to być najwcześniejszy zachowany lekcjonarz w religii chrześcijańskiej[7].
Następnie lingwiści Jost Gippert i Wolfgang Schulze zaangażowali się w prace nad alfabetem kaukaskich Albańczyków[8]. Wykorzystano specjalistyczny sprzęt rentgenowski, który umożliwił odczytanie tekstów palimpsestowych kaukaskich Albańczyków w całości[9]. Lista kaukaskich albańskich nazw miesięcy, która przetrwała w wielu średniowiecznych rękopisach, dała jedną ze wskazówek dotyczących języka[8]. W 2017 r. w klasztorze św. Katarzyny odkryto dwa dodatkowe teksty w języku kaukaskim albańskim[10]. Oryginalny tekst na palimpsestach był wymazany między IV a XII wiekiem[11].
Remove ads
Teksty
Podsumowanie
Perspektywa
Odszyfrowany tekst lekcjonarza zawiera fragmenty Starego Testamentu (Psalmy i Izajasza)[12] oraz Nowego Testamentu (Dzieje Apostolskie, ewangelie Mateusza, Marka i Łukasza, oraz listy do Rzymian, Koryntian (pierwszy i drugi), Galatów, Efezjan, Tesaloniczan (pierwszy i drugi), Tymoteusza (pierwszy i drugi), Hebrajczyków, List Piotra (drugi), List Jana (pierwszy) i List Jakuba)[12][13][14] Znaleziono również tekst Ewangelii Jana, oddzielny od lekcjonarza. Jego tekst okazał się znacznie trudniejszy do odzyskania, a na niektórych stronach można go zidentyfikować jedynie na podstawie kanonów Euzebiusza u dołu strony. Prawdopodobnie pierwotnie była to kompletna ewangelia[12] i możliwe jest, że cała Biblia została w pewnym momencie przetłumaczona na kaukaski albański[13].
Kaukaskie albańskie tłumaczenie Biblii opiera się głównie na tłumaczeniach staroormiańskich, ale w kilku miejscach odbiega od znanego tekstu ormiańskiego, co sugeruje, że jako teksty źródłowe wykorzystano również oryginalne tłumaczenia greckie i prawdopodobnie gruzińskie i syriackie[12].
Oprócz kaukaskich albańskich palimpsestów przechowywanych na górze Synaj, próbki kaukaskich albańskich inskrypcji zostały znalezione w 1949 roku podczas wykopalisk w regionie Mingeczaur w Azerbejdżanie. Wśród znanych kaukaskich albańskich słów są zow (ja), own (i) i avel-om (dużo, forma porządkowa)[15].
Remove ads
Fonologia
Gramatyka
W języku albańskim występują rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki, przysłówki, spójniki i partykuły. Istnieją rodzaje męski, żeński i nijaki, których brak w innych językach wschodniokaukaskich. Poświadczona jest tylko liczba pojedyncza i mnoga[17].
Morfologia
Rzeczowniki
Rzeczowniki, w przeciwieństwie do innych języków wschodnikaukaskich, nie dzielą się na klasy. Rzeczowniki mogą być niemotywowane, derywowane lub złożone. Istnieje wiele przypadków: absolutyw, ergatyw, dopełniacz, celowniki, wołacz, ablatyw, anteablativus, superessivus, superablativus, superanteablativus, comitativus, directivus, adessivus, equativus, subessivus[18].
Składnia
Albański był językiem ergatywno-absolutywnym[19].
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads