Orzesznik pięciolistkowy

Orzesznik pięciolistkowy (Carya ovata (Mill.) K.Koch), zwany także przeorzechem pięciolistkowym lub hikorą pięciolistkową – gatunek drzewa należącego do rodziny orzechowatych. Występuje naturalnie w Ameryce Północnej – od prowincji Quebec w Kanadzie po północno-wschodni Meksyk^[4]. W Europie jest znany od dawna (1629). W Polsce jest czasami uprawiany w parkach północnej i zachodniej części kraju (np. w Arboretum w Glinnej, Arboretum Karnieszewice, Parku Południowym we Wrocławiu).

Orzesznik pięciolistkowy

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	orzechowate
Rodzaj	orzesznik
Gatunek	orzesznik pięciolistkowy
Nazwa systematyczna
Carya ovata (Mill.) K.Koch Dendrologie 1:598. 1869
Synonimy
C. alba Nutt.
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg

Gatunek ma w polskiej florze status już zadomowionego antropofita^[5].

Morfologia

Liście i owoc

Kora

Pokrój

Drzewo dorastające w Polsce do 31 m wysokości^[6]. Korona jest wąska i wyniosła. Posiada długi pień, z którego wyrastają długie, lekkie i łukowato wygięte gałęzie. Bardzo łamliwy podczas porywistych wiatrów bądź burz^[4].

Kora

Kora ma barwę jasnoszarą. Łuszcząca się wąskimi pasmami, które odstają od pnia. Przypuszcza się, że ma do służyć odstraszaniu wiewiórek, które żywią się owocami tego gatunku^[4].

Pędy

Pędy są grube, często aksamitne. Przy pąkach zazwyczaj występuje czerwono-brązowy kutner^[4].

Pąki

Pokryte są czarnymi łuskami. Pąk szczytowy jest gruby. Ma około 15 mm grubości. Ma barwę zielono-brązową bądź matowozłotą. Czasami bywa jedwabiście omszony^[4].

Liście

Liście nieparzystopierzaste składające się z 5 (bardzo rzadko z 7) listków. Szczytowy listek jest największy i może osiągać nawet do 30 cm długości. Listki są eliptyczne lub odwrotnie jajowate, piłkowane. Listki są grube i często tłuste. Ogonek liściowy jest sztywny i jest zwykle owłosiony tylko u nasady. Są prawie nagie, choć rudawe owłosienie może się pojawiać na brzegach liści. Jesienią przebarwiają się na złotożółty kolor^[4].

Kwiaty

Drobne, rozdzielnopłciowe. Kwiaty męskie zebrane w kotki, kwiaty żeńskie po kilka w kłosy na szczytach pędów.

Owoce

Kuliste do 6 cm średnicy, w grubej okrywie, pękającej i odpadającej po dojrzeniu. Orzech jest wyraźnie żebrowany i posiada cienką, białą skorupkę. Dość smaczny, jadalny^[4].

Biologia i ekologia

Rośnie w dolinach rzek, na zboczach, na równinach, na żyznych, dostatecznie wilgotnych glebach. Wchodzi w skład wielogatunkowych lasów liściastych. Jest wytrzymały na mrozy.

Zmienność

Podgatunki orzesznika pięciolistkowego:

• Carya ovata var. australis, syn. C. australis lub C. carolinae-septentrionalis
• Carya ovata var. ovata

Zastosowanie

• W Ameryce jest uprawiany w licznych odmianach ze względu na cenne drewno, a także w przeszłości stanowił źródło pożywienia rdzennych Amerykanów, mimo iż owoce nie są tak smaczne jak orzesznik jadalny Carya illinoinensis.
• W Polsce uprawiany czasami w parkach jako roślina ozdobna.