Wincenty Danek

Wincenty Danek (ur. 8 października 1907 w Sierszy^[a], zm. 17 sierpnia 1976 w Krakowie) – profesor, polski polonista, pedagog, historyk literatury, działacz komunistyczny.

Wincenty Danek

Data i miejsce urodzenia	8 października 1907 Siersza[a]
Data i miejsce śmierci	17 sierpnia 1976 Kraków
Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: badania nad powieścią historyczną
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1934 Uniwersytet Jagielloński promotor: Ignacy Chrzanowski
Habilitacja	1954 Uniwersytet Jagielloński
Profesura	1968
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie
Instytut	Instytut Filologii Polskiej
Stanowisko	profesor
Okres zatrudn.	1961–1976
Uczelnia	Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie
Katedra	Katedra Metodyki Języka Polskiego i Literatury Polskiej
Stanowisko	docent
Okres zatrudn.	1958–1971
Uczelnia	Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie
Katedra	Katedra Historii Literatury Polskiej
Stanowisko	docent
Okres zatrudn.	1954–1958
Rektor
uczelnia	Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie
Okres spraw.	1956–1971
Poprzednik	Zygmunt Mysłakowski
Następca	Zenon Moszner
Przewodniczący Rady
instytut naukowy	Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk
Okres spraw.	1975–1976
Odznaczenia

W okresie II wojny światowej współorganizator tajnego nauczania w rejonie Krzeszowic (1939–1944), po wojnie współtwórca i dyrektor krzeszowickiego liceum, kurator krakowskiego okręgu szkolnego i kierownik Wydziału Oświaty (1948–51), długoletni pracownik (1949–1976) i rektor (1956–1971) Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, od 1960 redaktor naczelny „Ruchu Literackiego”, przewodniczący rady naukowej Instytutu Badań Literackich PAN (1975–1977). Badacz życia i twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego (m.in. monografie Józef Ignacy Kraszewski. Zarys biografii, Powieści historyczne Kraszewskiego, Matejko i Kraszewski. Dwie koncepcje dziejów Polski, liczne wydania utworów) oraz Adolfa Dygasińskiego (wydał m.in. jego Pisma pedagogiczne).

Życiorys

Tablica pamiątkowa Wincentego Danka w Krzeszowicach

Danek wywodził się poprzez ojca z rodziny inteligencji galicyjskiej, która wydała licznych księży zaangażowanych w edukację wiejską, a przez matkę z ziemiaństwa podlaskiego. Jego pradziadek Wincenty Danek (1812–1879), syn urodzonego w Tarnowie organisty z Sułkowic, prawnik z wykształcenia, był w ciągu swej kariery kolejno burmistrzem Sokala, Żółkwi i Sambora, radcą magistratu w Krakowie, starostą bocheńskim, radcą sądowym w Przemyślu, nadprokuratorem i radcą dworu przy Sądzie Krajowym we Lwowie, a także prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego^[2][3]; brat pradziadka, Walenty (1822–1886), proboszcz w Gnojniku i dziekan czchowski, potem proboszcz w Wiśniczu i dziekan bocheński, był inspektorem szkolnym w Czchowie i założycielem szkoły w Gnojniku, wspierał finansowo inicjatywy oświatowe Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego^[2][4]. Dziadek, Stanisław, żonaty z wiedenką Marią Burkhardt, był naczelnikiem sądu w Kutach^[5][6]. Ojciec, Władysław (1869–1933), urodzony w Stryju, pracował jako sekretarz Zakładu Górniczego w Sierszy i kierownik Kasy Chorych^[7]; stryj, Wincenty (1870–1945), był księdzem zasłużonym dla Polonii w Budapeszcie^[5][8]. Matka, Paulina z domu Bogacka (1879–1944), urodzona w Krzeszowicach, po ślubie zawartym w 1905 w parafii św. Szczepana na Piasku w Krakowie^[6] prowadziła dom. Bogaccy, uchodźcy z Podlasia po powstaniu styczniowym, kupili od Potockich dwór w Krzeszowicach w miejscu obecnego Urzędu Miasta. Dziadek ze strony matki, Ludwik, pracował dla Jana Matejki – w 1882 wysłał Hołd pruski na wystawę w Rzymie^[9].

Danek uczęszczał do szkoły ludowej w Sierszy w 1913–1918 (przez jeden semestr po wybuchu I wojny światowej w Milówce pod Żywcem)^[10]. W 1918 został uczniem IV Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Krakowie, gdzie nauczycielem był wówczas Stanisław Kot. Maturę zdał w 1926^[11][12]. Studia magisterskie z polonistyki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego ukończył w marcu 1930, broniąc pracy Józef I. Kraszewski jako krytyk literacki i historyk literatury, przygotowanej na seminarium Ignacego Chrzanowskiego z historii literatury^[13][12]. Jego przyjacielem z lat studenckich był krajanin z Krzeszowic, Kazimierz Wyka. W 1930 Danek ukończył również studium pedagogiczne UJ^[13]. Następnie odbył służbę wojskową w Batalionie Podchorążych Piechoty nr 5 w Łobzowie i od 18 grudnia 1931 w 20. Pułku Piechoty Ziemi Krakowskiej, przerwaną z powodu kontuzji kolana. Uraz przekreślił także karierę piłkarską Danka, który pozostał do końca życia zagorzałym kibicem Cracovii^[14]. W latach 30. XX w. należał do Związku Nauczycielstwa Polskiego^[15].

Z powodu lewicowych przekonań (bliskich PPS) nie mógł znaleźć zatrudnienia w szkołach państwowych^{[potrzebny przypis]}. W latach 1931–1939 pracował w gimnazjach prywatnych w Kolbuszowej, Krakowie (1934/35) i Toruniu (1935–39)^[12]. W 1934, jako nauczyciel w odległej od ośrodków akademickich Kolbuszowej, obronił pod kierunkiem profesora Chrzanowskiego rozprawę doktorską Lucjan Siemieński jako krytyk literacki, mimo krytycznej recenzji Stanisława Pigonia^[16]. W tym samym roku złożył również egzamin nauczyciela szkół średnich^[13][12], upoważniający do prowadzenia lekcji języka polskiego i łaciny. W czasie okupacji niemieckiej został skierowany do pracy jako urzędnik w kamieniołomach w Miękini od 15 września 1939, a od 1 października 1941 w Urzędzie Pracy (Arbeitsamt) w Krzeszowicach, gdzie odpowiadał za referat wypłaty zasiłków dla rodzin wywiezionych na roboty przymusowe do III Rzeszy i referat poradnictwa zawodowego dla młodzieży^[17]. W 1942 nawiązał współpracę z konspiracyjną komórką Polskiej Partii Robotniczej w Krzeszowicach i dostarczał jej działaczom oraz żołnierzom Gwardii Ludowej wykradzione z Arbeitsamtu karty pracy^[18][15]. Jego brat, Adam (1923–1988), był w tym czasie żołnierzem AK^[19]. Obaj bracia wraz z narzeczoną Danka, Jadwigą Bączkowską^[b], i Kazimierzem Wyką prowadzili tajne nauczanie w Krzeszowicach. Po powołaniu przez Delegaturę Rządu na Kraj w 1941 Gminnych Komisji Oświaty i Kultury Danek był członkiem komisji w Krzeszowicach, sprawował także opiekę nad tajną szkołą średnią^[21]. 21 grudnia 1944 został aresztowany za sprawą niemieckiego kierownika Urzędu Pracy podczas przeprowadzania tajnej matury w Tenczynku i osadzony w więzieniu na Montelupich,^[22] skąd wydostał się podczas ewakuacji w styczniu 1945^[12].

Po zakończeniu II wojny światowej na bazie doświadczeń konspiracyjnych organizował liceum ogólnokształcące w Krzeszowicach, które rozpoczęło działalność 7 lutego 1945^[23][24], natomiast lokal Hotelu Zdrojowego Potockich, zajęty na potrzeby Armii Czerwonej, otrzymało staraniem Danka 22 października 1945^[25]. Danek był dyrektorem krzeszowickiego liceum do 31 sierpnia 1947^[24]. Z przydziału kuratorium pracował równocześnie jesienią 1946 jako nauczyciel w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Staszica w Chrzanowie^[20]. Tworzył struktury komunistycznej organizacji młodzieżowej Związek Walki Młodych w Krzeszowicach, a w lutym 1945 został jej kierownikiem^[26]. W marcu 1946 został członkiem Komitetu Miejskiego PPR w Krzeszowicach, z ramienia PPR był do 1948 przewodniczącym tamtejszej Miejskiej Rady Narodowej^[27][15]. Jako zaufany działacz PPR był przewodniczącym krzeszowickiej Obwodowej Komisji Wyborczej w trakcie referendum ludowego w 1946 oraz wyborów parlamentarnych w 1947^[15][28].

1 września 1947 został mianowany na krótko dyrektorem VI Państwowego Gimnazjum i Liceum im. T. Kościuszki w Krakowie (w bezpośrednim sąsiedztwie szkoły mieszkał do 1957^[29]), 5 listopada 1947 naczelnikiem wydziału szkół średnich i kuratorem krakowskiego okręgu szkolnego^[30], a 1 grudnia 1948 kuratorem^[24][15]. Jako zdeklarowany ateista – choć zawarł w 1946 ślub kościelny^[20] – współuczestniczył w przejmowaniu przez państwo kościelnych szkół i zakładów wychowawczych, a także przyczyniał się do usuwania z placówek oświatowych duchownych, którzy pracowali w nich jako katecheci^[15]. Od maja 1949 był sekretarzem wojewódzkiej komisji do walki z analfabetyzmem, po czym zastąpił Franciszka Grochalskiego jako pełniący obowiązki wojewódzkiego pełnomocnika tejże komisji^[31]. We wrześniu 1950 został kierownikiem Wydziału Oświaty Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie. Zarówno w kuratorium, jak i w Wydziale Oświaty był aktywnym członkiem podstawowej organizacji partyjnej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej^[15].

Wiosną 1951 Danek został odwołany z administracji oświatowej, do czego pretekstem miało stać się jego zachowanie na meczu piłkarskim^[32]. Uzyskał wówczas stałe zatrudnienie w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie, gdzie od 1949 pracował na godziny kontraktowe. W roku akademickim 1951/52 prowadził również wykłady zlecone na Uniwersytecie Jagiellońskim^[33]. Był członkiem Komitetu Uczelnianego PZPR w WSP^[34]. W 1951–55 pełnił funkcję zastępcy i faktycznego przewodniczącego krakowskiej Komisji Egzaminacyjnej do spraw egzaminu państwowego dla nauczycieli szkół średnich. Był organizatorem utworzonego w 1951 Studium Zaocznego dla Pracujących, co przypadło na początki formy studiów zaocznych, pierwotnie skierowanej do pracujących już nauczycieli. Jednocześnie w 1951–56 był nauczycielem Liceum Pedagogicznego nr 1 w Krakowie^[35]. W 1952 został dziekanem Wydziału Zaocznego, zaś napisana z inspiracji Kazimierza Wyki (wówczas kolegi z WSP) praca Poglądy pedagogiczne Adolfa Dygasińskiego pozwoliła mu na uzyskanie 30 czerwca 1954 tytułu docenta^[24][36].

29 października 1956, w trakcie odwilży gomułkowskiej, Danek został pierwszym pochodzącym z wyboru rektorem krakowskiej WSP^[37][15]. Wiosną 1956 dał się poznać jako obrońca uczelni przed planami jej rozwiązania przez Ministerstwo Oświaty i przejęcia w okrojonej postaci przez UJ^[38], a dzięki swej energii organizatorskiej został w folklorze WSP zapamiętany jako „Pierwszy Wielki Budowniczy”^[39]. Pełniąc urząd rektora, nie zgodził się na zwrot lokali należących do sióstr urszulanek, zabranych im przez państwo w okresie stalinizmu^[15]. Jednocześnie wymusił na KW PZPR decyzję o zaborze części budynku Seminarium Duchowego^[15]. W 1957 został członkiem Komisji Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego do spraw dydaktyki na studiach zaocznych. Zgodnie ze stanowiskiem Komitetu Uczelnianego PZPR w 1959 ponownie został rektorem WSP. W reakcji na list biskupów polskich do biskupów niemieckich angażował się w organizację masówek potępiających polski Episkopat. Sprzeciwiał się również udziałowi studentów WSP w pielgrzymce do Częstochowy z okazji milenium chrztu Polski. W 1967 został za zgodą władz PRL członkiem Komisji do Spraw Kształcenia Nauczycieli w Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego^[15]. W 1961 został profesorem uczelni, a w 1968 otrzymał od Rady Państwa nominację profesorską^[24]. W tym okresie opublikował liczne prace poświęcone twórczości Kraszewskiego, który pochłaniał główną uwagę badawczą Danka jako pisarz-realista, aktywny publicystycznie i zaangażowany politycznie. Kraszewski Danka krytykował kosmopolityczne elity z pozycji narodowych, a wyższe duchowieństwo z liberalnych i racjonalistycznych^[40], prowadził też działalność wywiadowczą na szkodę Prus. Mimo ponawianych ujęć książkowych tematu Dankowi nie udało się stworzyć pełnej biografii Kraszewskiego^[41].

Po złożeniu urzędu rektora w 1971 był do śmierci dyrektorem nowo utworzonego Instytutu Filologii Polskiej WSP^[42]. Od 1962 kierował Katedrą Metodyki Języka Polskiego i Literatury Polskiej^[43][24]. Był przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich PAN w Warszawie (1975–76; powołany w skład rady 1960) oraz redaktorem naczelnym „Ruchu Literackiego” od jego założenia w 1960^[44]. Wchodził w skład komitetów wydawniczych dzieł Kraszewskiego w Ludowej Spółdzielni Wydawniczej i w Wydawnictwie Literackim. Pod jego opieką stopień doktora uzyskali m.in. Jerzy Jarowiecki, Wojciech Pasterniak, Halina Bursztyńska-Stefańska^[45], Jacek Kajtoch^[46], Czesław Kłak i Gustaw Ostasz^[47]. Położył szczególne zasługi na polu demokratyzacji (w tym i feminizacji) szkolnictwa średniego w Polsce okupowanej i szkolnictwa wyższego w Polsce powojennej, a także podnoszenia poziomu wykształcenia kadry nauczycielskiej, szczególnie tej wywodzącej się spoza inteligencji^[48].

Zmarł w 1976 i został pochowany 22 sierpnia tegoż roku na krzeszowickim cmentarzu.

Od 1976 imię Wincentego Danka nosi audytorium obecnego Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. W 1987 Wincenty Danek został także uhonorowany tablicą pamiątkową wmurowaną na fasadzie Liceum Ogólnokształcącego w Krzeszowicach, którego był założycielem^[49].

Imieniem Danka nazwana została w 1979 ulica Apteczna w centrum Krzeszowic, położona niedaleko funkcjonującej od 1977 ulicy Kazimierza Wyki^[50]. 1 marca 2018 na wniosek Instytutu Pamięci Narodowej, a przy sprzeciwie radnych miasta wojewoda małopolski przywrócił dawną nazwę ulicy w ramach dekomunizacji^[15][51][52]. Danka i Wykę upamiętniają także od 1977 ulice na krakowskim Prądniku Białym^[50].

Ważniejsze prace

• Poglądy pedagogiczne Adolfa Dygasińskiego (1954)
• Publicystyka Józefa Ignacego Kraszewskiego w latach 1859–1872 (1957)
• Powieści historyczne Józefa Ignacego Kraszewskiego (1966)
• Józef Ignacy Kraszewski. Żywot i dzieła (1967)
• Matejko i Kraszewski. Dwie koncepcje dziejów Polski (1969)
• Pisarz wciąż żywy. Studia o życiu i twórczości J.I. Kraszewskiego (1969)
• Józef Ignacy Kraszewski (1973)
• Józef Ignacy Kraszewski. Zarys biograficzny (1976)

Odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy II Stopnia
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1958)^[53]
• Złoty Krzyż Zasługi (1955)^[29]
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”^[54]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)^[55]

Uwagi

1. Sierszę jako miejsce urodzenia podaje IPN oraz biograf Danka, Gabriel Szuster, który powołuje się na wywiad ze Stanisławem Burkotem, odnotowując przy tym, że wszystkie dokumenty Danka wymieniają Krzeszowice i sugerując, że Krzeszowice były miejscem chrztu^[1]. Ponieważ Szuster przeprowadził rozmowy z żyjącymi członkami rodziny Danka, wolno przyjąć, że wersja o Sierszy zostałaby zakwestionowana, gdyby była w oczywisty sposób nieprawdziwa.
2. Nie jest jasne, czy może chodzić o spolszczone nazwisko późniejszej żony Danka, Olgi Jadwigi Tiahnybok^[20].