Киров (Киров өлкәсе)

Киров (искергән тат. Колын, рус. Киров) — Россия шәһәре, Киров өлкәсенең административ үзәге.

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Киров битенә күчегез.

Киров
рус. Киров
Байрак[d]
Рәсми исем	Киров
... хөрмәтенә аталган	Сергей Киров
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Киров өлкәсе, Муниципальное образование «Город Киров»[d][1], Киров крае, Вятский район[d], Нократ өязе[d], Нократ губернасы, Вәтке правинсәсе, Кировский район[d] һәм Нократ җөмһүрияте
Административ-территориаль берәмлек	Муниципальное образование «Город Киров»[d]
Сәгать поясы	UTC+03:00
Башкарма хакимият башлыгы	Валерий Николаевич Владыкин[d][2] һәм Ковалёва, Елена Васильевна[d]
Халык саны	471 754 (1 гыйнвар 2023)
Административ бүленеше	Кировның Ленин районы, Кировның Октябрь районы, Кировның Беренче Май районы һәм Кировның Нововятск районы
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	150 метр
Кардәш шәһәр	Чедлсе
Бүләкләр
Мәйдан	169,73 км²
Почта индексы	610000–610050
Беренче язма телгә алу	1374
Җирле телефон коды	8332
Шәрәфле ватандашлар төркеме	[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Киров Викиҗыентыкта

Халык саны — 473 668 кеше, буйсындырылган торак пунктлары белән — 498 340 кеше.^[3]

Киров өлкәсенең тарихи, мәдәни, сәнәгый һәм фәнни үзәге.

2021 елның 21 маеннан ― Хезмәт даны шәһәре.^[4]

География

Шәһәр Нократ елгасы өстендә, Мәскәүдән 940 километрга төньяк-көнчыгышрак урнаша. Горький тимер юлының Киров һәм Киров-Котласский станцияләре.

Шәһәр аша Р159 (Киров — Түбән Новгород), Р166 (Киров — Слободской — Белая Холуница), Р167 (Киров — Цапели — Стрижи), Р168 (Киров — Советск), Р169 (Киров — Малмыж — Нократ Аланы), Р176 «Нократ» (Чабаксар — Йошкар-Ола — Киров — Сыктывкар) автоюллар баралар.

Победилово аэропорты.

Кировтан эре шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча)[5]
			Петрозаводск ~ 1420 км Архангельск ~ 1212 км	Сыктывкар ~ 424 км	Березники ~ 846 км Глазов ~ 396 км
			Вологда ~ 802 км Ярославль ~ 690 км	Роза ветров	Кирово-Чепецк~ 36 км Пермь ~ 471 км
			Түбән Новгород ~ 563 км	Советск ~ 129 км Казан ~ 409 км	Ижау ~ 393 км

Сәгать поясы

Файл:Map of Russia — Moscow time zone.svg

Киров халыкара стандарт буенча Moscow Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +4:00 гә тигез.

Климат

Климат — уртача континенталь, елда айларның иң салкыны — гыйнвар (уртача −15,0 °C), иң җылысы — июль (уртача 18,9 °C). Елның урта җил тизлеге — 2,5 м/с, һава дымлылыгы — 76%.

Бөтен метеокүзәтчелек тарихы буенча иң югары температура 1892 елда тәшкил ителгән — 36,9 °C, иң түбән 1921 елда — −41,9 °C.

Киров климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Абсолют максимум, °C	3,8	4,4	13,9	27,3	34,2	36,9	36,6	35,9	30,1	22,6	11,0	7,0	36,9
Уртача максимум, °C	−8,7	−7,4	0,4	8,8	16,9	22,0	24,2	20,6	14,0	5,9	−2,6	−7,1	7,2
Уртача температура, °C	−11,9	−10,9	−4	4,0	11,2	16,5	18,9	15,6	9,7	3,0	−4,9	−9,9	3,1
Уртача минимум, °C	−15	−14	−7,6	−0,1	6,3	11,8	14,1	11,6	6,4	0,6	−7,2	−12,8	−0,5
Абсолют минимум, °C	−41,9	−40,5	−33,8	−21,2	−10,5	−2,4	2,7	0,0	−8,3	−23,2	−39,8	−45,2	−45,2
Явым-төшем нормасы, мм	49	33	37	34	54	78	77	77	61	64	57	55	676
Чыганак: Погода и климат 1981-2010 гг.

Исем чыганагы

Шәһәр совет сәяси һәм дәүләт эшлеклесе Сергей Киров хөрмәнә аталган.

Тарих

«Повесть о стране Вятской» елъязмасы буенча, Вятка шәһәре 1181 елда нигезләнә.^[6]

XIV—XV гасырларда — Вятка җире үзәге. 1489 елда Мәскәү дәүләте составына кертелә.

1457 елда Вяткада кремль төзелә, шул вакыттан ул Хлынов исемен йөртә, әмма «Вятка» исеме юкка чыкмый — ул шәһәрнең рәсми булмаган исеме буларак кала.

Россия империясе составында

1710 елда Себер губернасы составында кертелә, 1727—1780 елларда — Казан губернасы составында.

1780 елда шәһәргә Вятка исеме кире кайтарыла, Вятка Вятка калгайлыгы үзәге була.

Вятка сәяси сөрген урыны буларак таныш, монда сөргендә А. Һерцен, М. Салтыков-Щедрин, Ф. Дзержинский, Н. Бауман булганнар.

1856 елда Вяткада 21 чиркәү, 1036 йорт һәм 219 лавка (кибет) булган.

1898 елда Вяткага беренче пуез килә.

1915 елда Вятка шәһәрендә керәшеннәр, арлар, чирмешләр өчен милли телдәге беренче газеталар дөнья күрә.

Совет чоры

1929 елда Вятка губернасы юкка чыгарыла, Вятка шәһәре Түбән Новгород крае составына кертелә.

1934 елда шәһәрдә иҗтимагый транспорт хәрәкәте ачыла.

1934 елның 5 декабрьдә БҮБК карары нигезендә Вятка шәһәренә Киров исемен бирелү турында карарын кабул итә.

1934 елдан Киров крае, 1936 елдан — Киров өлкәсе үзәге.

1940 елда Киров шәһәренең башкарма комитеты трамвай юллар челтәре төзү турында карарын кабул итте. Беренче линиянең ачылышы 1941 елның 1 ноябредә планлаштырылган, ләкин Бөек Ватан сугышы башлану аркасында төзелеш туктатыла.

1943 елда шәһәрдә троллейбус хәрәкәте ачыла.

1959 елда шәһәр составына Коминтерновский шәһәр тибындагы бистәсе кертелә.

1966 елда Киров Хезмәт Кызыл байрагы белән бүләкләнә.

1989 елда Нововятск шәһәре Киров составына Кировның Нововятск районы буларак кертелә.

Халык

1811[7]	1840[8]	1856[7]	1897[9]	1913[7]	1926[7]	1931[7]	1939[7]	1959[10]	1970[11]	1979[12]	1989[13]	2002[14]	2010[3]
~4 200	10 951	~15 500	25 008	~46 400	~61 200	~73 500	~142 000	252 416	332 503	389 533	440 240	457 578	473 668

Милли состав (2010): руслар — 96,7%, татарлар — 0,8%, украиннар — 0,6%.^[15]

Дин

Православие

Ислам

• Киров өлкәсе мөселманнарының төбәк Диния нәзарәте
  • Җәмигъ мәчете

Киров өлкәсе мөселманнарының төбәк Диния нәзарәте урнашкан Киров җәмигъ мәчете

Административ бүленеше

Киров 4 районына бүленә:

•      Октябрь районы

•      Ленин районы

•      Беренче Май район

•      Нововятск районы

Икътисад

Эре ширкәтләр: «ЛЕПСЕ» электро—машиналар төзү заводы, Авитек заводы, «Сельмаш» заводы, «Маяк» заводы, шиналар заводы, иткомбинаты, сөт комбинаты, һ. б.

Югары уку йортлары

• Вятка дәүләт университеты
• Вятка дәүләт һуманитар университеты
• Вятка дәүләт авыл хуҗалыгы академиясе
• Киров дәүләт медицина академиясе

Шәхесләр

• Фәрит Җиһангиров (1955), спортчы.

Кардәш шәһәрләр

• Седльце (Польша)^[16]