Ямал-Ненец автономияле округы

Яма́л-Не́нец автоно́мияле о́кругы (рус. Ямало-Ненецкий автономный округ, нен. Ямалы-Ненёцие автономной ӈокрук) — Россия Федерациясенең субъекты (Төмән өлкәсе составында).

Россия Федерациясе субъекты
Ямал-Ненец автономияле округы Ямало-Ненецкий автономный округ Ямалы-Ненёцие автономной ӈокрук
Байрак Герб
Башкала	Салехард
Мәйдан	9-нче
- Барлыгы - Су	769 250 км²[1] 10,1 %
Халык саны	28-нче
- Барлыгы - Халык тыгызлыгы	522 798 кеше (2010) 0,7 кеше/км²
Тулаем региональ продукт	2-нче
- Барлык, агымдагы бәядә - Кеше башына	771,769 млрд. сум [2] (2010) 1 413 мең сум
Федераль округы	Урал
Икътисади районы	Көнбатыш Себер
Рәсми тел(ләр)	рус теле
Губернатор	Дмитрий Кобылкин
Закон чыгару Җыелышының рәисе	Сергей Ямкин
РФ субъекты коды	89
Сәгать поясы	MSK+2 (UTC+6)

Округның административ үзәге — Салехард каласы.

Чиктәшлек

Як	Россия субъекты
Төньяк-көнбатыш	Ненец автономияле округы
Көнчыгыш	Красноярск крае
Көньяк	Хант-Манси автономияле округы
Көнбатыш	Коми Республикасы

География

ЯНАО Көнбатыш Себер түбәнлегенең төньяк өлешендә урнашкан. Ямал, Таз һәм Гыда урымутраулары вә Белый, Олений, Шокальский утраулаыннан гыйбарәт. Җир өсте — түбәнлек (уртача биеклек 50–100 м), көнбатышта гына таулар (Котып Уралның көнчыгыш битләүләре, иң биек ноктасы — 1499 м, Пайер тавы) бар. Округ күбсенченчә Котып түгәрәгеннән төньяктарак урнашкан.

Климаты кискен континенталь, бик суык. Гыйнварның уртача температурасы -22°…-26°, июльнеке +4°…+14°. Елга 200– 400 мм явым төшә. Вегетация дәвере 50—100 көн.

Эре елгалар: Об, Надым, Пур, Таз, Полуй. Күлләр күп (эреләр: Ярато, Нытто, Ямбуто).

Тундра, глейлы, сазлык, глейлы-көлсу һәм көлсу туфраклары бар. Территориясенең 3/4 өлеше тундра һәм урманлы тундра үсемлекләре белән капланган.

Тундрада кыргый хайваннардан: төньяк боланы, ак куян, бүре, себер көзәне, йоклач вә башкалар; кошлардан ак һәм тундра кыртавыклары, суер бар. Елга һәм күлләр балыкка бай.

Файдалы казылмалар

• Уренгой газ чыганагы
• Южно-Русское нефть һәм газ чыганагы
• Находка газ чыганагы
• Ямбург нефтегазоконденсат чыганагы
• Еты-Пур нефть чыганагы

Углеводород запаслар буенча ЯНАО Россия регионнар арасында беренче урыннарда тора.

Тарих

Ямало-Ненец автономияле округы (башта — милли округ) Урал өлкә составында 1930 елда барлыкка килә. Аннары округ Обь-Иртыш һәм Омск өлкәсе составына керә, ә 1944 елда Төмән өлкәсе составына керә.

1977 елдан — автономияле округ.

Демография

ЯНАО халык саны — 546 170 кеше (2010 җанисәбе буенча); халык тыгызлыгы — 0,7 кеше/км².

Халык табигый үсеше — 9,8 (1000 кешегә, 2010).

Халыкның 84,9 % шәһәрләрдә яши.

Милли состав

Халык	1959	1970	1979	1989	2002 (* 2012 елның 26 гыйнвар көнендә архивланган.)	2010[3]
Руслар	27 789 (44,58 %)	37 518 (46,91 %)	93 750 (59,02 %)	292 808 (59,17 %)	298 359 (58,9 %)	312 019 (61,7 %)
Украиннар	1921 (3,08 %)	3026 (3,78 %)	15 721 (9,90 %)	85 022 (17,18 %)	66 080 (13,03 %)	48 985 (9,7 %)
Ненецлар	13 977 (22,42 %)	17 538 (21,93 %)	17 404 (10,96 %)	20 917 (4,23 %)	26 435 (5,21 %)	29 772 (5,9 %)
Татарлар	3952 (6,34 %)	4653 (5,82 %)	8556 (5,39 %)	26 431 (5,34 %)	27 734 (5,47 %)	28 509 (5,6 %)
Хантлар	5519 (8,85 %)	6513 (8,14 %)	6466 (4,07 %)	7247 (1,46 %)	8760 (1,76 %)	9 489 (1,9 %)
Әзериләр	— (0,0 %)	28 (0,0 %)	308 (0,2 %)	3418 (0,69 %)	8353 (1,6 %)	9 291 (1,8 %)
Башкортлар	25 (0,0 %)	113 (0,1 %)	871 (0,5 %)	6830 (1,38 %)	7932 (1,56 %)	8 297 (1,7 %)
Беларуслар	388 (0,6 %)	808 (1,01 %)	2121 (1,34 %)	12 609 (2,55 %)	8989 (1,77 %)	6 480 (1,3 %)
Комилар	4866 (7,81 %)	5445 (6,81 %)	5642 (3,55 %)	5746 (1,16 %)	6177 (1,22 %)	5 141 (1,0 %)
Молдаваннар	211 (0,3 %)	191 (0,2 %)	537 (0,3 %)	5570 (1,13 %)	5400 (1,07 %)	4 712 (0,9 %)
Комыклар	- (0,0 %)	- (0,0 %)	- (0,0 %)	н.д.	н.д.	4 466 (0,9 %)
Ногайлар	- (0,0 %)	- (0,0 %)	- (0,0 %)	н.д.	н.д.	3 479 (0,7 %)
Чуашлар	- (0,0 %)	н.д.	н.д.	н.д.	н.д.	3 471 (0,7 %)
Селькуплар	1245 (2,00 %)	1710 (2,14 %)	1611 (1,01 %)	1530 (0,31 %)	1797 (0,35 %)	1 988 (0,4 %)
Башка милләтләр	н.д.	н.д.	н.д.	н.д.	н.д.	29 288 (5,8 %)
Милләтен атамаучылар	…	…	4 (0,01 %)	…	7331 (1,45 %)	17 517

Дин

Православие

• РПЧ Салехард епархиясе

Ислам

Салехард җәмигъ мәчете

ҮДН составындагы төбәк Диния нәзарәте

• Салехард җәмигъ мәчете

Административ-территориаль бүленеш

• Салехард һәм (ияртелгән торак пунктлар)
• Губкинский
• Лабытнанги (һәм ияртелгән торак пунктлар)
• Муравленко
• Яңа Уренгой
• Ноябрьск (һәм ияртелгән торак пунктлар)
• Красноселькуп районы (район үзәге — Красноселькуп)
• Надым районы (Надым)
• Урал буе районы (Аксарка)
• Пур районы (Тарко-Сале)
• Таз районы (Тазовский)
• Шурышкары районы (Мужи)
• Ямал районы (Яр-Сале)

Торак пунктлар

Халык саны 10 мең кешедән артык булган торак пунктлар (2010 җанисәбе буенча)[4]

Ноябрьск ▼110572 Яңа Уренгой 104144 Надым ▼46550 Салехард 42795 Муравленко 33401 Лабытнанги ▼26948 Губкинский ▼23340 Тарко-Сале 20372 Пангоды ▼10818 Уренгой 10070

Икътисад

Икътисад нигезе — нефть һәм газ чыгару. Төп газ чыгаручы — ААҖ «Газпром» (округта чыгарылган газдан — 90%).

Төп нефть чыгаручылар — ААҖ «Газпром нефть» һәм ААҖ «НК „Роснефть“».