Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы

Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы (ҡаҙ. Қазақ Советтік Социалистік Республикасы, Ҡаҙаҡ ССР-ы) — СССР составында союздаш республика.

Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы
ҡаҙ. Қазақ Советтік Социалистік Республикасы
Флаг (1952—1992) Герб (1937—1992)
Девиз: ««Барлық елдердің пролетарлары, бірігіңдер!»»
Гимн: «Ҡаҙаҡ ССР-ының дәүләт гимны» ҡаҙ. Қазақ ССР-інің мемлекеттік гимні
←   → 5 декабрь 1936 йыл — 10 декабрь 1991 йыл
Баш ҡала	Алма-Ата
Телдәр	ҡаҙаҡ рус
Аҡса берәмеге	СССР һумы
Майҙаны	2 717,3 мең км² СССР-ҙа 2-се
Халҡы	16 711 мең кеше СССР-ҙа 4-се
Идара итеү формаһы	Совет республикаһы
Сәғәт бүлкәттәре	+5, +6
Телефон коды	+31
Дәүләт башлыҡтары
Ҡаҙағстан КП ҮК 1-се секретары
• 1937 — 1938	Мирзоян Левон Исаевич (республиканың тәүге башлығы)
Ҡаҙаҡ ССР-ы Президенты
• 1990 — 1991	Назарбаев Нурсолтан Әбеш улы (республиканың һуңғы башлығы)[1]
Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы Викимилектә
Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Майҙаны — 2717,3 мең км² (СССР-ҙа 2-се урын). Халҡы — 16 536 мең кеше (1989). Баш ҡала — Алма-Ата.

Хәҙерге ваҡытта суверен дәүләт — Ҡаҙағстан Республикаһы.

Тарихы

Шулай уҡ ҡарағыҙ: Ҡаҙағстан тарихы

1920 йылдың 26 авгусында РСФСР составында баш ҡалаһы Ырымбурҙа булған Ҡырғыҙ АССР-ы ойошторола. 1925 йылда Ҡырғыҙ АССР-ының исеме Ҡаҙаҡ АССР-ы тип үҙгәртелә. Ырымбур губернаһы Урта Волга крайы составына бирелгәс, республиканың баш ҡалаһы Ҡыҙылурҙа ҡалаһына күсерелә. 1927 йылда Ҡаҙаҡ АССР-ының баш ҡалаһы Алматыға күсерелә.

СССР-ҙа яңы конституция ҡабул ителгәндән һуң, 1936 йылдың 5 декабрендә Ҡаҙаҡ АССР-ы РСФСР составынан сығарылып союздаш республикаһы статусына тиклем күтәрелә һәм Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы (Ҡаҙаҡ ССР-ы) тип атала башлай.

1990 йылдың 25 октябрендә Ҡаҙаҡ ССР-ы Юғары Советы Ҡаҙаҡ ССР-ының дәүләт суверенитеты тураһында декларация ҡабул итә. 1991 йылдың 10 декабрендә илдең атамаһы «Ҡаҙаҡ Совет Социалистик Республикаһы» урынына «Ҡаҙағстан Республикаһы» тип үҙгәртелә^[2][3][4].

1991 йылдың 16 декабрендә Ҡаҙағстан үҙенең бойондороҡһоҙлоғо тураһында иғлан итә^[5].

Бүләктәре

Административ бүленеше

№	регион	административ үҙәк	ойошторолоу датаһы	майҙаны, км²	халҡы, кеше (01.01.1987)
1.	Аҡтүбә өлкәһе	Аҡтүбә	10 март 1932[6]	298 700	720 000
2.	Алма-Ата өлкәһе	Алма-Ата	10 март 1932[6]	105 100	2 032 000
3.	Көнсығыш Ҡаҙағстан өлкәһе	Усть-Каменогорск	10 март 1932[7]	97 300	935 000
4.	Гурьев өлкәһе	Гурьев	15 ғинуар 1938[6]	113 400	403 000
5.	Джамбул өлкәһе	Джамбул	14 октябрь 1939[8]	144 200	1 016 000
6.	Еҙҡаҙған өлкәһе	Еҙҡаҙған	20 март 1973	313 400	477 000
7.	Ҡарағанды өлкәһе	Ҡарағанды	10 март 1932[9]	117 900	1 368 000
8.	Ҡыҙылурҙа өлкәһе	Ҡыҙылурҙа	15 ғинуар 1938[10]	228 100	625 000
9.	Көкшетау өлкәһе	Көкшетау	16 март 1944[11]	78 100	652 000
10.	Ҡустанай өлкәһе	Ҡустанай	29 июль 1936[12]	114 600	1 043 000
11.	Маңғышлаҡ өлкәһе	Шевченко	20 март 1973[13] (1988 йылда бөтөрөлә; 1990 йылда тергеҙелә)	165 100	327 000
12.	Павлодар өлкәһе	Павлодар	15 ғинуар 1938[6]	127 500	934 000
13.	Төньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе	Петропавловск	29 июль 1936[14]	44 300	606 000
14.	Семипалатинск өлкәһе	Семипалатинск	14 октябрь 1939[15]	179 600	816 000
15.	Талдыҡурған өлкәһе	Талдыҡурған	16 март 1944 (1959 йылда бөтөрөлә; 1967 йылда тергеҙелә)	118 500	709 000
16.	Турғай өлкәһе	Арҡалыҡ	23 ноябрь 1970[16] (1988 йылда бөтөрөлә; 1990 йылда тергеҙелә)	111 900	322 000
17.	Уральск өлкәһе (1962 йылға тиклем — Көнбайыш Ҡаҙағстан өлкәһе)	Уральск	10 март 1932[6]	151 200	620 000
18.	Целиноград өлкәһе (1960 йылға тиклем — Аҡмулла өлкәһе)	Целиноград	14 октябрь 1939 (1960 йылда бөтөрөлә; 1961 йылда тергеҙелә)[17]	92 100	859 000
19.	Шымкент өлкәһе (1962 йылға тиклем — Көньяҡ Ҡаҙағстан өлкәһе)	Шымкент	10 март 1932[6]	116 300	1 780 000

1960-сы йылдарҙа, сиҙәм ерҙәрен үҙләштереү планына бәйле, Ҡаҙаҡ ССР-ы территорияһында бер нисә өлкәләрҙе берләштергән 3 край ойошторола (улар 1964—1965 бөтөрөлә):

• • Көнбайыш Ҡаҙағстан крайы (Аҡтүбә, Гурьев, Уральск өлкәләре), административ үҙәге — Аҡтүбә.
  • Сиҙәм крайы (Көкшетау, Ҡустанай, Павлодар, Төньяҡ Ҡаҙағстан, Целиноград өлкәләре), административ үҙәге — Целиноград.
  • Көньяҡ Ҡаҙағстан крайы (Джамбул, Ҡыҙылурҙа, Шымкент өлкәләре), административ үҙәге — Шымкент.

1959 йылда Ҡаҙаҡ ССР-ы

Иҡтисады

Бөйөк Ватан һуғышының тәүге айҙарында СССР-ҙың көнбайыш райондарынан Ҡаҙаҡ ССР-ына яҡынса 150 ҙур заводтар һәм фабрикалар эвакуациялана. Һуғыш осоронда Текелий ҡурғаш-цинк комбинаты; Джезде (марганец), Березовск, Мирғалимсай һәм Байжансан рудниктары; Ҡаҙаҡ металлургия заводы, Аҡтүбә металлургия заводы төҙөлә.

Ҡарағанды күмер бассейнында етеҙ ысул менән тиҫтәләгән яңы шахталар, ә Эмба үҙәнендә яңы нефть ятҡылыҡтары сафҡа инә. Республика фронтҡа һәм тылға аҙыҡ-түлек, ә оборона сәнәғәтенә ҡиммәле стратегик сырье (күмер, нефть, баҡыр, ҡара ҡурғаш, хромит, марганец, вольфрам, молибден, цинк, кадмий, висмут һ.б.) тапшыра.

Бөйөк Ватан һуғышы тамамлағандан һуң, республикала яңы заводтар, фабрикалар, рудниктар, электростанциялар сафҡа инә. Еңел һәм аҙыҡ-түлек сәнәғәтенең эре предприятиелары төҙөлә. Яңы ҡалалар һәм эшселәр ҡасабалары барлыҡҡа килә, тимер һәм автомобиль юлдары һалына.

Халҡы

йыл	халыҡ (мең кеше)	шул иҫәптән ҡала халҡы	тыуым (мең кешегә)
1926	6025	512	?
1940	6148	1833	40,8
1959	9295	4067
1970	13009	6538	23,4

Төп халыҡ — ҡаҙаҡтар (1970 йылғы йәниҫәп буйынса 4161 мең кеше^[18]). 1970 йылғы йәниҫәп буйынса башҡа милләттәр: рустар (5499 мең кеше^[18]), украиндар (930 мең кеше^[18]), татарҙар (288 мең кеше), үзбәктәр (208 мең кеше^[18]), белорустар (198 мең кеше), уйғырҙар (121 мең кеше), корейҙар (82 мең кеше), дунгандар (17 мең кеше) һ.б.

1989 йылға ҡарата өлкәләр буйынса милләттәр^[19]

Өлкә	Дөйөм халыҡ иҫәбе	Ҡаҙаҡтар	Рустар	Украиндар	Немецтар	Татарҙар	Үзбәктәр	Уйғырҙар	Белорустар	Әзербайжандар	Корейҙар	Поляктар	Төрөктәр
Аҡтүбә	732653	407222	173281	74547	31628	16924	754		4736		1350
Уральск	629494	351123	216514	28092	4550	12703	353		5112	847	631
Маңғышлаҡ	324243	165043	106801	10159	1136	5193	937		1697	4568	816
Гурьев	424708	338998	63673	3749	1401	4913			1066	657	3000
Ҡыҙылурҙа	644125	511976	86042	11497	2108	5934	3797		816		12182
Шымкент	1818323	1012265	278473	33033	44526	34615	285042		3488	27049	11430	20856*	11051
Джамбул	1038667	507302	275424	33903	70150	16618	21512	23355**	3986	11653	13360		17145
Алма-Ата ҡалаһы	1121395	252072	663251	45598	20117	27288	4996	40880	7459	5029	16073
Алма-Ата өлкәһе	977373	406823	294236	18496	61277	9993		103704	4731	18313	4902		19146
Талдыҡурған	716076	360453	235329	12186	35329	10032		30469	2061		13581
Еҙҡаҙған	493601	227402	172272	29467	24179	10322			6795		4430
Ҡарағанды	1347636	231782	703588	107098	143529	45481			30971		11541
Көнсығыш Ҡаҙағстан	931267	253706	613846	16186	22768	8908			4965		518
Семипалатинск	834417	432763	300583	19503	44113	19063			4048		1035
Ҡустанай	1222705	279459	534715	177986	110397	27767			35356		4085
Төньяҡ Ҡаҙағстан	599696	111631	372263	38059	39293	15019			7704		496	6324
Көкшетау	662125	191275	261797	55575	81985	11509			17228		1000	25400
Целиноград	1006793	224809	447844	94455	123699	24318			28683		1961
Павлодар	942313	268512	427658	86651	95342	20152			12293		924
Барлығы	16464464	6434616	6227549	896240	957518	327982	332017	185301	182601	90083	103315	59956	49567