Крайск

Крайск^[1] — вёска ў Беларусі, на рацэ Крайшчанцы. Цэнтар сельсавету Лагойскага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 354 чалавекі. Знаходзіцца за 55 км на паўночны захад ад Лагойску, за 40 км ад чыгуначнай станцыі Вялейка; на аўтамабільнай дарозе Даўгінаў — Малыя Нястанічы.

Крайск лац. Krajsk
Царква Сьвятога Мікалая
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Лагойскі
Сельсавет:	Крайскі
Насельніцтва:	354 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1774
Паштовы індэкс:	223138
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	54°31′19.99″ пн. ш. 27°30′23.00″ у. д.
Крайск на мапе Беларусі ± Крайск Крайск
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Крайск — даўняе мястэчка гістарычнай Меншчыны.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Крайск як уладаньне дзяцей Юрыя Зяновіча датуецца 1523 годам. У 1523 годзе ягоныя сыны Мікалай, Міхал і Юры мелі спрэчку за бацькоўскія Гараўцы і Крайск, а ў 1526 годзе яны ж запісалі дзесяціну з апошняга на карысьць касьцёла ў родавым маёнтку Смаргонь.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Крайск увайшоў у склад Менскага павету Менскага ваяводзтва^[2]. Пад 1567 годам ён упамінаецца ў попісе войска Вялікага Княства Літоўскага. На 1590 год тут было 22 дымы, царква, млын. Мястэчка і маёнтак знаходзіліся ў валоданьні ваяводы віцебскага Юрыя Насілоўскага і ягонай жонцы Ядвігі. У 1590 годзе Ядвіга Насілоўская пакінула Крайск свайму сыну Яну Осьціку. Вытрымка з інвэнтару, складзенага ў той час:

	Двор з будованьем дворным, с пашней дворной, с гумном, з фольварком и быдлом, з ставы, млыны, с бояры и мещане в местечку Крайску, с поддаными людьми тяглыми и с их службами, и з огородниками и челядью дворною.

У інвэнтары таксама пайменна пералічваюцца ўсе падданыя, у тыс ліку 12 баярскіх радзінаў і 22 дымы (двары) мяшчанаў у мястэчку. Пазьней Крайскам валодалі Пташынскія, Каменскія, Тышкевічы. З пачатку XVIII ст. у мястэчку дзеяў манастыр, пад 1745 годам упамінаецца драўляная царква Сьвятога Мікалая.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Сяляне з ваколіцаў Крайску, 1881 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Крайск апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Вялейскім павеце Віленскай губэрні. У 1864 годзе з мэтай маскалізацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага расейскія ўлады адкрылі ў мястэчку народную вучэльню (у 1885 годзе навучаліся 54 хлопчыкі і 12 дзяўчынак). У 1872 годзе на месцы спаленай збудавалі новую царкву-мураўёўку. На 1886 год у Крайску было 6 двароў, дзеяла царква, працавалі валасная ўправа і 3 крамы. На 1894 год дзеяла царкоўнапрыходзкая школа, існаваў вадзяны млын. У пачатку XX ст. у Крайску збудавалі драўляны касьцёл. У 1905 годзе існавалі валасная ўправа, лекарскі участак, кватэра станавога прыстава, народная вучэльня, скарбовая вінная крама, мяшчанскае ўправа. У 1912 годзе працавала пошта.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Крайск занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Крайск абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Крайскай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР, накіроўвалі ў Народны Сакратарыят скаргі на дзеяньні нямецкіх войскаў^[3]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі мястэчка ўвайшло ў склад Беларускай ССР, дзе 20 жніўня 1924 году стала цэнтрам сельсавету Плешчаніцкага раёну (з 25 сьнежня 1962 году ў Лагойскім раёне). Статус Крайску панізілі да вёскі. На 1926 год тут быў 131 двор, на 1941 год — 85. У Другую сусьветную вайну з 1941 да 1944 году вёска знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

На 1969 год у Крайску было 77, на 1998 год — 132, на 1 студзеня 2003 году — 123. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку». У 2008 годзе побач з царквой Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату паставілі бюст маскоўскаму гаспадару Мікалаю II. Паводле мясцовых жыхароў, у Крайск пачалі прыязджаць людзі, якія вераць ня столькі ў Бога, колькі «ў Мікалая»^[4].

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XVI стагодзьдзе: 1590 год — 55 мяшчанаў.
• XIX стагодзьдзе: 1866 год — 180 чал.^[5]; 1867 год — 159 чал.; 1886 год — 74 чал.
• XX стагодзьдзе: 1926 год — 629 чал.; 1941 год — 368 чал.; 1969 год — 250 чал.; 1997 год — 250 чал.^[6]; 1998 год — 412 чал.^[7]; 1999 год — 396 чал.
• XXI стагодзьдзе: 1 студзеня 2003 году — 378 чал.^[8]; 2010 год — 354 чал.

Інфраструктура

У Крайску працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, амбуляторыя, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Турыстычная інфармацыя

Царква Сьвятога Аляксея

Славутасьці

Юдэйскія могілкі

• Могілкі юдэйскія
• Царква Сьвятога Аляксея (1897; мураўёўка)
• Царква Сьвятога Мікалая (2-я палова XIX ст.; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Касьцёл (пачатак XX ст.)