Кузьма Чурыла

Кузьма Чурыла (па-польску: Koźma Czuryło, па-летувіску: Kuzma Čurila; 29 лістапада 1908, вёска Круты Бераг у Нясьвіскім раёне Менскай вобласьці — 15 студзеня 1951, Гданьск, Польшча) — мастак, гравёр, майстар станкавага жывапісу і графікі.

Кузьма Чурыла лац. Kuźma Čuryła
Дата нараджэньня	29 лістапада 1908
Месца нараджэньня	вёска Круты Бераг, Нясьвіскі раён, Менская вобласьць
Дата сьмерці	15 студзеня 1951 (42 гады)
Месца сьмерці	Гданьск, Польшча
Адукацыя	Віленскі ўнівэрсытэт імя Сьцяпана Батуры, факультэт выяўленчага мастацтва
Месца вучобы	Унівэрсытэт Стэфана Баторыя[d]
Занятак	Алейны жывапіс: партрэты, пэйзажы Графіка: аквафортэ, аквацінта, мяккі лак, сухая ігла.
Месца працы	Унівэрсытэт Мікалая Капэрніка[d]
Сябра ў	Віленскае таварыства мастакоў[d]
Жанры	партрэт і пэйзаж
Плынь	Нэаклясыцызм

Жыцьцяпіс

Пасьля школы, скончыўшы Нясьвіскую гімназію, марыў далей разьвіваць свае мастацкія здольнасьці, але мусіў адвучыцца ў Ровенскай польскай гімназіі, якую скончыў у 1929 г. Пасьля паступіў на факультэт выяўленчага мастацтва ў Віленскі ўнівэрсытэт імя Сьцяпана Батуры, дзе навучаўся пяць гадоў. Адначасова там навучаліся ягоныя сябры-беларусы: Леў Добжынскі (па-польску: Lew Dobrzyński) (1907, Санкт-Пецярбург — 1937, Лоша), Міхась Сяўрук (па-польску: Michał Siewruk) (27 лютага 1905, Варшава — 14 сакавіка 1979, Нясьвіж)^[1].

На факультэце выяўленчага мастацтва навучалі прафэсары: Ежы Гопэн (па-польску: Jerzy Hoppen) (*23.3. 1891 Коўна — 4.10.1969 Торунь) — графіка; Фэрдынанд Рушчыц (па-польску: Ferdynand Ruszczyc), Людамір Сьляндзінскі (па-польску: Ludomir Sleńdziński) (*29.10.1889 Вільня — 26.11.1980 Кракаў) і Аляксандар Штурман (па-польску: Aleksander Szturman) (*18.4.1869 Санкт-Пецярбург — 12.2.1944 Вільня) — жывапіс, малюнак; Бэнэдыкт Кубіцкі (па-польску: Benedykt Kubicki) (*21.3.1874 Сьвяньцяны — 18.2.1951 Лодзь) — партрэтны жывапіс; Балеслаў Балзукевіч (па-польску: Bolesław Bałzukiewicz) (*12.2.1879 Вільня — 13.2.1935 Вільня)  — скульптура; Юльуш Клос (па-польску: Juliusz Kłos) (*8.8.1991 Варшава — 5.1.1933 Вільня) і Людвік Сакалоўскі (па-польску: Ludwik Sokołowski) (*24.5.1882 Серадз −7.6.1936 Вільня) — архітэктура; Марыян Маралёўскі (па-польску: Marian Morelowski) (*2.3.1884 Вадовіцы — 25.7.1963 Уроцлаў) — гісторыя мастацтва; Ян Булгак (па-польску: Jan Bułhak)  — фатаграфія.

Пасьля заканчэньня ўнівэрсытэту ў 1936 г. Кузьма атрымаў дзяржаўную стыпэндыю з Фонду нацыянальнай культуры, што дазволіла паехаць на стажыроўку на радзіму нэаклясыцызму Італію і Францыю.

Прымаў удзел у падпісцы віленскай графікі, зладжанай віленскай газэтай «Slowo» ў 1934—1935, 1937, 1939. Аздобіў часопіс «Маладая Беларусь».

Адзін з чальцоў-заснавальнікаў «Групы Віленскай». Як сябра Віленскага таварыства мастакоў (па-польску: Wileńskie Towarzystwo Artystów Plastyków 1920-1939)^[2][3] экспанаваў свае творы на выставах: у Варшаве (1937^[4]) і Вільні (1939^[5], 1940, 1941)^[6].

У 1937 г. ажаніўся зь сястрой свайго сябра Ідэльфонса Гоўвальта (па-польску: Idelfons Houwalt) (23 студзеня 1910 Мікалаеў-на-Амуры — 27 кастрычніка 1987 Познань) Вандай Гоўвальт.

У 1939 г. вярнуўся ў Вільню. У 1940—1941 гг. працаваў настаўнікам маляваньня і крэсьленьня ў школе для дарослых у Вільні. У першай палове 1941 году быў звольнены са школьнай пасады і пераехаў у вёску каля Вільні. Вядома, што ў 1945 г. сям’я Чурылаў жыла ў Познані. З 1946 г. Кузьма выкладаў пры катэдры графікі на факультэце выяўленчага мастацтва Ўнівэрсытэту імя Капэрніка ў Торуні^[7].

У 1949 г. Кузьма лекаваў хворыя лёгкія ў Гданьску, дзе пасьля апэрацыі ён заўчасна памёр і быў пахаваны на гарадзкіх Вайсковых могілках^[8]. У 1951 г. у Быдгашчы і Торуні адбылася пасьмяротная выстава жывапісу і графікі Кузьмы Чурылы, якая складалася з 127 твораў. Таксама быў выдадзены каталёг з уступным словам кіраўніка катэдры графікі Ўнівэрсытэту імя Капэрніка Ежы Гапэна. Апроч маляваньня карцін мастак займаўся дэкорам мосту ў Торуні, а таксама храмавым аздабленьнем. Ва ўсіх анкетах, якія яму даводзілася запаўняць у жыцьці, ён пазначаў: беларус паводле нацыянальнасьці, праваслаўны паводле веравызнаньня, родная мова — беларуская.

Жонка: Ванда Гоўвальт (па-польску: Wanda Houwalt) (*1914 Вільня — ?) — асыстэнтка катэдры графікі ўнівэрсытэту ў Торуні^[9]. Дзеці: сын Марк (*1943 Вільня) і дачка Ірэна.

Выставы

• 1939, красавік — травень. Калектыўная выстава Віленскай групы: жывапіс, скульптура, графіка. Удзельнікамі гэтай выставы былі: Г. Андрэеў, П. Букоўска, К. Чурыла, М. Добнак, Л. Дабжыньскі, В. Дрэма, Р. Гінтылаўна, Т. Гадзішэўскі, Л. Касмульскі, Я. Кавальская, Э. Кучынскі, Х. Мілеўская, А. Паплаўскі, А. Рамановічава, В. Рамановіч, М. Сеўрук, К. Урублеўская, О. Жукоўская^[10].

Творы

Дзясяткі прац мастака захоўваюцца ў музэях Вільні, Торуні, Варшавы, а таксама ў прыватных калекцыянэраў і дзяцей мастака, якія жывуць у Польшчы.

«Аўтапартрэт» . Летувіскі мастацкі музэй у Вільні. «Купальшчыцы». 1935. Алей, палатно; 78 x 100 cm.; на адвароце пацьверджаньне аўтэнтычнасьці сына мастака Марка Чурылы (па-польску: Mark Czuryło). Прыватны збор. «Кампазіцыя». 1936. Алей, палатно; 182 × 226 cm.; Дыплёмная праца. «Летувіскі мастацкі фонд».[11] Выстава: «Болей чым хараство: Выявы жанчын у зборах адвакатскай канторы LAWIN», 12 кастрычніка — 11 лістапада 2012 , Нацыянальная мастацкая галерэя , Вільня па-летувіску: Parodos: „Ne vien grožis: Moters atvaizdas LAWIN kolekcijoje“, 2012 m. spalio 12 – lapkričio 11 d., Nacionalinė dailės galerija, Vilnius) «Партрэт віцэ-бурмістра Вільні Вітольда Чыжа (Альгерд Бульба)». Летувіскі Нацыянальны мастацкі музэй у Вільні. «Партрэт Томаша Гадзішэўскага». Музэй Акруговы ў Торуні. «Вясна». 1946, алей, фанэра; 50,5 x 42 cm., Подпіс: Koźma Czuryło. На адвароце этыкетка выставы Салёну Выяўленчага мастацтва ZPAP у Познані з 15.10.1946. Прыватны збор.

«Капаньне бульбы». 1936. (120 х 152). Прыватны збор. «Дрэва зь відам на Вільню». 1934, мяккі лак; 175 x 210. Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu. «Від на Вільню з вуліцы Субач». 1934, мяккі лак; 200 x 263. Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu. «Лета (краявід з сцэнай фігуральнай)». 1935, аквафортэ; 200 x 312. Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu. «Ля студні». 1937, аловак, аквафортэ, папера; 33 x 38 cm.; подпіс і дата алоўкам «Koźma Czuryło 1937». Прыватны збор. «Сцэна жанравая ля возера». 1938, аквацінта, аквафортэ; 235 x 300. Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu. «Воз сена». 19..?, аквафортэ, сухая ігла; 24,2 x 31 cm.; подпіс алоўкам: «Koźma Czuryło», «Wóz siana»; на адвароце этыкетка « P.P. DESA Warszawa i pieczęć P.P. DESA Katowice». «Старыя ліпы». 1939, сухая ігла, аквафортэ; 336 x 250. Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu.[12]