Орля (Гарадзенская вобласьць)

О́рля^[1] — вёска ў Беларусі, на правым беразе Нёману. Цэнтар сельсавету Шчучынскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 431 чал. Знаходзіцца за 25 км на паўночны ўсход ад Шчучыну, за 17 км ад чыгуначнай станцыі Ражанка; на аўтамабільнай дарозе Жалудок — Курыловічы.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Орля (неадназначнасьць).

Орля лац. Orla
Царква Покрыва Багародзіцы
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Шчучынскі
Сельсавет:	Орлеўскі
Насельніцтва:	431 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1514
СААТА:	4258853061
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°30′40″ пн. ш. 24°58′51″ у. д.
Орля на мапе Беларусі ± Орля Орля
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Орля — даўняе мястэчка гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Орлю (пад назвай Арлея) як маёнтак, уладаньне Ю. Сташэўскага зьмяшчаецца ў Літоўскай мэтрыцы і датуецца 1666 годам. У гэты час тут было 70 пляцаў, Рынак (забудова — 19 двароў у 4 лініі), 4 вуліцы (Мастоўская, Віленская, ад Рынку да ракі Нёману, ад ракі Нёману), кальвінскі збор, школа, карчма (2 пляцы). Пазьней Орля перайшла да П. Берасьцейскага. Ад часоў свайго заснаваньня паселішча ўваходзіла ў склад маёнтку Ліпічна Лідзкага павету Віленскага ваяводзтва.

Плян мястэчка

У Вялікую Паўночную вайну (1700—1721) каля Орлі ў лютым — сакавіку 1706 году швэды пад камандай генэрала М. Стэнбака збудавалі мост празь Нёман каб пераправіць свае палкі. 8 сакавіка 1706 году ў часе інспэкцыйнай паездкі на будоўлю моста ледзь не загінуў кароль Швэцыі Карл XII. Ён спрабаваў перайсьці празь Нёман веснавым лёдам і праваліўся ў ваду, быў выратаваны сваімі афіцэрамі. У 1783 годзе ў мястэчку збудавалі царкву.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Царква-мураўёўка

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Орля апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Лідзкага павету Віленскай губэрні. На 1829 год у мястэчку было 45 будынкаў (31 хрысьціянскі і 14 юдэйскіх), на 1863 год — 58 жылых дамоў, на 1886 год — 83 двары, драўляная царква, юдэйскія малітоўны дом, прыстань. У 1905 годзе існавалі лекарскі ўчастак, расейская народная вучэльня. На 1909 год — 29 двароў, валасная ўправа, царква, сынагога, школа, 2 крамы, 2 корчмы, шынок.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Орлю занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Орля абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР^[2]. Паводле Рыскай мірнай дамовы 1921 году Орля апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Лідзкім павеце Наваградзкага ваяводзтва. У гэты час у мястэчку было 99 дамоў. На 1933 год — 127 двароў, царква, сынагога, пошта, клюб, школа.

У 1939 годзе Орля ўвайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году стала цэнтрам сельсавету Жалудоцкага раёну (з 17 красавіка 1962 году ў Шчучынскім раёне). Статус паселішча панізілі да вёскі. На 1940 год у Орлі было 129 двароў, няпоўная сярэдняя школа, хата-чытальня, пошта, тэлефон, лякарня; на 1998 год — 219 двароў, на 2000 год — 217, на 1 студзеня 2001 году — 215. У 2000-я Орля атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1829 год — 174 чал., у тым ліку 125 хрысьціянаў і 49 юдэяў^[3]; 1863 год — 349 чал.; 1869 год — 350 чал.^[4]; 1886 год — 598 чал. (280 муж. і 318 жан.)^[5]; 1897 год — 804 чал.
• XX стагодзьдзе: 1905 год — 726 чал.; 1909 год — 436 чал.; 1919 год — 554 чал.; 1921 год — 579 чал.; 1933 год — 579 чал.; 1940 год — 733 чал.; 1998 год — 552 чал.^[6]; 1999 год — 532 чал.; 2000 год — 518 чал.^[7]
• XXI стагодзьдзе: 1 студзеня 2001 году — 511 чал.^[8]; 2010 год — 431 чал.

Інфраструктура

У Орлі працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Кастрычніцкая вуліца	Мастоўская вуліца
Савецкая вуліца	Віленская вуліца
?	Рынак пляц

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

За 2,5 км на паўднёвы захад ад Орлі знаходзіцца селішча XII—XIII стагодзьдзяў

• Могілкі юдэйскія
• Царква Покрыва Багародзіцы (1866; мураўёўка)