Поразаў

Поразаў^[2] (з 1958 году — Поразава^[3]) — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Росі. Цэнтар сельсавету Сьвіслацкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 864 чалавекі^[1]. Знаходзіцца за 22 км ад Сьвіслачы, за 112 км ад Горадні; аўтамабільныя дарогі на Сьвіслач, Ваўкавыск, Ружаны.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Поразава (неадназначнасьць).

Поразаў лац. Porazaŭ
Вуліца і касьцёл
Герб Поразава Сьцяг Поразава
Першыя згадкі:	15 стагодзьдзе
Магдэбурскае права:	29 чэрвеня 1518
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Сьвіслацкі
СельсаветПасялковы савет:	Поразаўскі сельсаветПоразаўскі
Насельніцтва:	864 чал. (2018)[1]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1513
Паштовы індэкс:	231982
СААТА:	4252857907
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	52°56′12″ пн. ш. 24°22′1″ у. д.
Поразаў на мапе Беларусі ± Поразаў Поразаў
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Поразаў — магдэбурскае мястэчка гістарычнай Ваўкавышчыны (частка Наваградчыны). Да нашага часу тут захаваліся касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла ў стылі клясыцызму і палацава-паркавы комплекс Бутаўт-Андрайковічаў, помнікі архітэктуры XIX ст.

Назва

Поразаў, з мапы 1554 г.

Поразаў, з мапы 1565 г.

Поразаў, з мапы 1613 г.

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Porozow (29 чэрвеня 1460 году^[4] і 1744 год^[5]); Порозов (1553 год)^[6].

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Поразава

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Поразаў упамінаецца ў XV ст. як каралеўскае мястэчка Ваўкавыскага павету Наваградзкага ваяводзтва Вялікага Княства Літоўскага. Паводле некаторых зьвестак, у 1460 годзе Ян Рыдвід заснаваў тут касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла.

У 1506 годзе вялікі князь Аляксандар надаў Поразаву Магдэбурскае права (29 чэрвеня 1518 і 27 сакавіка 1523 году атрымала яго паўторна^[7]). У рэвізорскім лісьце ад 4 сьнежня 1615 году зазначалася:

	…король его милость Жыгимонт Першый ствержает иж право им майдэборскае от короля его милости Александра наданое…

У чэрвені 1616 году Поразаў атрымаў герб: «у блакітным полі постаць Панны Марыі зь дзіцём Езусам на руках»^[8]. У 1645 годзе сярод вернікаў Поразаўскай парафіі ўпаміналася старалітва. Мястэчка пацярпела ад пажару 1767 году.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Капліца-пахавальня Бутаўт-Андрайковічаў, 1902 г.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Поразаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі; дзяржаўны маёнтак, цэнтар воласьці Ваўкавыскага павету^[9] Гарадзенскай губэрні. На 1878 год у мястэчку было каля 300 дамоў. У канцы XIX ст. у Поразаве дзеялі царква, касьцёл і юдэйскі малітоўны дом, працавалі вучэльня, аптэка і некалькі крамаў^[10]. У XIX — пачатку XX стагодзьдзя мястэчка атрымала вядомасьць цэнтру вытворчасьці керамікі (працавала каля 200 майстроў)^[11].

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Поразаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Поразаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары Поразаўскай воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[12]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Поразаў увайшоў у склад Беларускай ССР^[13]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году ён апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Ваўкавыскім павеце Беластоцкага ваяводзтва.

У 1939 годзе Поразаў увайшоў у склад БССР, дзе 15 студзеня 1940 году стала цэнтрам раёну і з 12 кастрычніка 1940 году — сельсавету. У Другую сусьветную вайну з чэрвеня 1941 да 15 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

30 красавіка 1958 году Поразаў атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У зьвязку з гэтым Поразаўскі сельсавет ліквідавалі, а населеныя пункты гэтага сельсавету перадалі ў адміністрацыйнае падпарадкаваньне Поразаўскага пасялковага савету^[14][15]. У 1960 годзе Поразаўскі раён расфармавалі, мястэчка ўвайшло ў склад Сьвіслацкага раёну. 1 студзеня 2014 году пасялковы савет рэарганізавалі ў сельсавет з цэнтрам у мястэчку Поразаве^[16].

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Сядзіба, да 1910 г.
• 
  Сынагога, 1907 г.
• 
  Багудзенкі. Сядзіба Бутаўт-Андрайковічаў, да 1939 г.
• 
  да 1939 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 207 муж., зь іх шляхты 3, духоўнага стану 1, мяшчанаў-юдэяў 124, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 79^[17]; 1878 год — 1424 чал. (699 муж. і 755 жан.), у тым ліку 556 юдэяў^[18]; 1897 год — 1,5 тыс. чал.
• XX стагодзьдзе: 1909 год — 1,7 тыс. чал.^[19]; 1998 год — 1450 чал.^[20]; 2000 год — 1,4 тыс. чал.^[21]
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 1,2 тыс. чал.; 2008 год — 1,2 тыс. чал.; 2009 год — 1119 чал.^[22] (перапіс); 2016 год — 913 чал.^[23]; 2017 год — 900 чал.^[24]; 2018 год — 864 чал.^[1]

Інфраструктура

У Поразаве працуюць сярэдняя і музычная школы, дашкольная ўстанова, спэцшкола-інтэрнат (зачыненая), лякарня, паліклініка, бібліятэка, дом культуры.

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва	Былыя назвы
1 мая вуліца	Сьвіслацкая вуліца[25] Крапіўніцкая вуліца Школьная вуліца	Кастрычніцкая вуліца
17 верасьня вуліца	Маташанская вуліца Царкоўная вуліца Мсьцібаўская вуліца
Леніна вуліца	Слонімская вуліца[25] Ружанская вуліца Касьцельная вуліца
Савецкая вуліца	Ваўкавыская вуліца Гарнастаевіцкая вуліца	Пралетарская вуліца
Сацыялістычная вуліца	Суботка вуліца Польная вуліца
Якуба Коласа вуліца	Навадворская вуліца Берасьцейская вуліца	Юзэфа Пілсудзкага вуліца[26]

Эканоміка

Прадпрыемства вытворчасьці лазовай мэблі.

• ААТ «Сьвіслацкая фабрыка лазовай мэблі»

Турыстычная інфармацыя

Касьцёл

1 сьнежня 2019 году Рэспубліканская навукова-мэтадычная рада пры Міністэрстве культуры Беларусі ўхваліла ўлучэньне ў Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Беларусі традыцыі прыгатаваньня пірага «Поразаўская банкуха» ў Поразаве і суседняй вёсцы Карэвічы^[27].

Славутасьці

Сынагога

• Могілкі: старыя каталіцкія; юдэйскія
• Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла (1825—1828)
• Сынагога (XIX ст.)
• Сядзіба Бутаўт-Андрайковічаў у Багудзенках (XIX ст.)
• Царква Сьвятой Тройцы (1872; мураўёўка)

Асобы

• Юлія Бібіла (1897—1974) — беларуская бібліятэкарка, бібліёграф; стаяла ля вытокаў дзяржаўнай рэгістрацыі беларускіх друкаваных выданьняў, стваральніца першай беларускай краязнаўчай бібліяграфічнай картатэкі
• Нота Казлоўскі (1906—1972) — мастак і дызайнэр жыдоўскага паходжаньня
• Эстэр Рахель Камінская (1870—1925) — тэатральная акторка, празваная «маці жыдоўскага тэатру»
• Яўген Паплаўскі (нар. 1959) — кампазытар
• Віктар Шалкевіч (нар. 1959) — беларускі бард