Цюцкі

Цю́цкі — даўняе баярскае сяло, хутар, пазьней вёска зь нібыта інтэрпрэтаванай па-беларуску^[a], але сустрэтай выключна ў расейскіх тэкстах, назвай Цюцькі, у сваю чаргу перайменаваная ў 1914 годзе ў Аляксееўку. Месьціцца ў Малажынскім сельсавеце Брагінскага раёну Гомельскай вобласьці Беларусі.

Цюцкі лац. Ciucki
Дата заснаваньня:	перад 1640 годам
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Брагінскі
Сельсавет:	Малажынскі
Насельніцтва:	101 чал.
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2344
Нумарны знак:	3

Гісторыя

Карона Каралеўства Польскага ў Рэчы Паспалітай

Герб Карыбут князёў Вішнявецкіх.

Фрагмэнт тарыфу падымнага 1640 г.

Цюткі ў Глухавіцкім прыходзе на 1740 г.

Найранейшая зьвестка пра паселішча датаваная 18-м кастрычніка 1640 году^[b], калі, паводле тарыфу падымнага «dwoiego» Кіеўскага ваяводзтва 1640 году, князь Ярэмі Міхал, сын Міхаіла, Вішнявецкі з 3 дымоў «z sioła bojarow^[c] Ciucków» выплачваў 3 злотых^[2].

Потым хутар Ciucki згаданы ажно ў 1734 годзе, калі знаходзіўся ў заставе ў айцоў цыстэрцыянаў кімбараўскіх^[3], хоць уладальнікам усяго Брагінскага маёнтку на той час быў ужо князь Міхал Сэрвацы Вішнявецкі, бо з 1733 года пачаў звацца яшчэ і «графам на Брагіне»^[4].

На 24 студзеня 1740 году ў прыходзе Глухавіцкай Сьвята-Міхайлаўскай царквы згаданы хутар Цюткі^[d], у якім было 4 гаспадаркі^[5].

31-м ліпеня 1749 году датаваны запіс у мэтрычнай кнізе царквы Сялецкага базыльянскага манастыра аб хросьце немаўпяці Ільлі, сына Ёсіпа і Марыны Рудабельчанкаў зь вёскі Ciudzkow, а сярод кумоў названы Jewstafij C(і)ucka^[6].

Герб Равіч паноў Ракіцкіх.

Верныя зь Цюцкаў у 1761 г.

Жыхары Ciuckow у прыходзе Сялецкай царквы на 1762 г.

Futor Ciucki і яго грунт у эксплікацыі да мапы Брагінскага графства 1783 г.

У 1754 годзе з 8 двароў (×6 — каля 48 жыхароў) брагінскай вёскі Acieki^[e], што была ў заставе ў ксяндзоў цыстэрцыянаў кімбараўскіх выплачваліся «do grodu» (Оўруцкага замку) 1 злоты і 6 грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 4 зл. і 24 гр.^[7]. У тым жа 1754 г. Брагінскае графства была куплена ў княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай Замойскай за 550 000 злотых панам Францішкам Антоніем, сынам Мікалая, Ракіцкім, войскім ашмянскім (†1759).

23 жніўня 1761 году ў Сяльцы сьвятаром-базыльянінам Барлаамам (Валаамам) Пяшко ахрышчаны Лаўрэнці, сын шлюбных родзічаў Барыса і Анастасіі Хаменкаў. Кумамі пры тым выступілі Андрэй Буйневіч і Алена Рудэнчынкава (Рудабільчанкава?). У 1762 годзе, калі ахрышчаная Юстына, дачка Грышка і Анастазыі Войцехаў, верных лацінскага абраду, а за кумоў былі Пётар Рудабільчанка і Еўдакія Маручкова, жыхары Цюцкаў нібыта працягвалі заставацца прыхаджанамі царквы манастыра сялецкіх базыльянаў^[8].

Згодна зь перапісамі габрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў, у паселішчы Цюцкі, называным і хутарам, і вёскай, налічвалася адпаведна 5, 3 і 3 гаспадары — плацельшчыкі пагалоўшчыны, якія належалі да Брагінскага кагалу^[9].

Хутар Цюцкі прысутны ў эксплікацыі да мапы Брагінскага графства, датаванай 27 днём жніўня 1783 году.

Урывак зь візыты 1785 г.

Ці не ўпершыню форма Tiutki ўжытая нават па-польску ў візыце Чарнобыльскага дэканату 1785 году, што да прыходу Брагінскай Сьвята-Мікалаеўскай царквы. Тады ў вёсцы, якая месьцілася за 2 мілі ад царквы, было 9 дымоў (×6 — каля 54 жыхароў)^[10].

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Цюцкі апынуліся ў межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 г. у складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага Рэчыцкага павету спачатку Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 г. Менскай губэрні Расейскай імпэрыі^[11].

З крыніцы, заснаванай на матэрыялах расейскай рэвізіі 1795 году, даведваемся, што вёскі Цюткі, Крыўча, Зарэчча, Сьцяжарнае, Дублін, Юркавічы, Сьпярыжжа, якія належалі Людвіку і Алаізію Ракіцкім, былі ў арэндзе ў пана Дыяніза Козела^[12]. З паваротам у 1795 годзе большасьці цэркваў у рэгіёне да маскоўскага праваслаўя, пры захаваньні Сялецкага манастыра за базыльянамі, жыхары Цюткаў (пазьней Цюцькоў) былі сталымі прыхаджанамі Сьвята-Мікалаеўскай царквы ў Брагіне, што і паказваюць мэтрычныя кнігі^[13] ажно да 1845 году. Ад таго часу цюцькоўцы ізноў далучаныя да прыходу ў Сяльцы.

Цюцькі на мапе А. К. Фіцінгофа 1846 г.

У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 119 жыхароў вёскі Цюцькі абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Сялецкай Праабражэнскай царквы^[14].

200pxТэкст хадайніцтва аб перайменаваньні Цюцькоў. 9 чэрвеня 1914 г.

У парэформавы пэрыяд Цюцькі належалі да Брагінскай воласьці. Паводле зьвестак на 1876 і 1879 гады жыхары вёскі заставаліся прыхаджанамі Праабражэнскай царквы ў Сяльцы^[15].

На 1909 год у вёсцы Цюцькі налічвалася 56 двароў з 396 жыхарамі^[16].

22 сьнежня 1913 году, у сувязі з узьвядзеньнем будынку і асьвячэньнем царквы ў Цюцьках, было арганізавана «всеподданнейшее ходатайство» тутэйшых жыхароў, што да зьмены статусу і назвы паселішча. Гэтак 20 жніўня 1914 году спыніла сваё існаваньне вёска з «позорным именем» Цюцькі, але паўстала сяло, названае Аляксееўкай^[f] у гонар 10-годзьдзя сына расейскага імпэратара Мікалая ІІ цэсарэвіча Аляксея^[18].

Найноўшы час

9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскага міру з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі Украінскай Народнай Рэспубліцы. У адказ на гэта, 9 сакавіка Другой Устаўной граматай тэрыторыя абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Аляксееўка ў складзе Брагінскай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы» гэтмана Паўла Скарападзкага^[19].

Нова-Аляксееўка (Цюцькі) на мапе РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.

1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Брагінская воласьць увайшла ў склад Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі, аднак 16 студзеня Масква далучыла яе разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі да РСФСР.

Ад 8 сьнежня 1926 году вёска — у складзе Крыўчанскага сельсавету Брагінскага раёну Рэчыцкай, з 9 чэрвеня 1927 году Гомельскай акругі БССР. У 1930 годзе тут арганізаваны калгас «Аляксееўка», працавалі вятрак і кузьня. З 20 лютага 1938 году Аляксееўка — у Палескай вобласьці з цэнтрам у Мазыры. З 10 ліпеня 1939 году Аляксееўка стала цэнтрам Крыўчанскага сельсавету^[g].

Напярэдадні Другой сусьветнай вайны ў Аляксееўцы было 128 двароў з 513 жыхарамі. У чэрвені 1943 году акупанты разбурылі 26 дамоў, загубіўшы 9 чалавек^[21].

З 8 студзеня 1954 году Аляксееўка — у межах Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 году тут налічвалася 548 жыхароў. У складзе калгасу «XVII партзьезд» з цэнтрам у вёсцы Крыўча.

Насельніцтва

• 2004 — 108 двароў, 256 жыхароў
• На 2021 год — 101 жыхар^[22]

Заўвагі

1. І канешне з націскам на апошнім складзе — Цюцькі́.
2. Г. зн. заснаванае яно не ў пачатку XX ст. перасяленцамі з суседніх вёсак, як пісаў С. В. Марцэлеў^[1]
3. Баяры служылыя – тое, што і панцырныя баяры, якія ў пер. пал. XV — XVIII ст. на ўмовах бясплатнага карыстаньня зямлёй прысягалі спраўна несьці вайсковую службу.
4. Назва пададзена досыць вычварна — «w futorze Zuitkach», — але, бясспрэчна, пад уплывам украінскай мовы, бо — праз «t», а не праз «c». Пачатковая «Z» (расчытаць яго як «T» крыху цяжэй) ды перастаноўка «u» на месца «i» спарадзілі тую вычварнасьць.
5. Ва ўкраінскім паказальніку запісана Тютки, у польскім – Tiutki.
6. Яшчэ былі варыянты Аляксеева, Аляксееўскае. На раньніх савецкіх мапах пазначана Нова-Аляксееўка, у Я. Н. Рапановіча — Новая Аляксееўка і нібыта з 1913 г.^[17].
7. 10 ліпеня 1996 г. цэнтар сельсавету вернуты ў вёску Крыўча. 20 верасьня 2002 г. скасаваны, а тэрыторыя далучана да Малажынскага сельсавету^[20].