Беларускі рубель
валюта Беларусі, уведзеная ў 2016 року From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Беларускі рубе́ль — афіцыйная валюта Беларусі, якую з 1992 году выпускае Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь.
Падзяляецца на 100 капеек. З 1 ліпеня 2016 году маюць хаджэньне банкноты наміналам 5, 10, 20, 50, 100, 200 і 500 рублёў. Таксама ў абароце манэты наміналу 1, 2, 5, 10, 20, 50 капеек і 1, 2 рублі.
Remove ads
Назва
Назва беларускае валюты паходзіць ад расейскага рублю, была пакінутая пасьля адмовы Беларусі ад савецкага рублю і адмовы ад увядзеньня нацыянальнае грашовае адзінкі — талеру.
Гісторыя
У студзені 1992 году, у час распаду агульнае савецкае грашовае прасторы, у Беларусі была ўведзеная купонная сыстэма (картка спажыўца), каб абараніць унутраны рынак тавараў і харчаваньня. З траўню замест купонаў ў абарот былі ўведзеныя разьліковыя білеты Нацыянальнага банку Беларусі, знакамітыя «зайчыкі» ці «шушыкі»,[2] празваныя ў народзе гэтак за выяву бягучага зайца на купоне ў 1 рубель і па імені кіраўніка беларускай дзяржавы Станіслава Шушкевіча. Разьліковыя білеты былі дадатковым плацёжным сродкам на тэрыторыі Беларусі, акрамя асноўнае грашовае адзінкі — савецкага рублю, чыім сурагатам яны па сутнасьці былі. У пастанове Нацыянальнага Банку Рэспублікі Беларусі ад 29 красавіка 1992 году «Аб выпуску ў абарачэньне разьліковых білетаў Нацыянальнага Банку Рэспублікі Беларусі» прадугледжвалася, што разьліковыя білеты будуць абарачацца самастойна, без суправаджэньня рубля. Яны прызначаліся для выплаты часткі грашовых даходаў насельніцтва, эквівалентнае аб’ёму тавараў і паслугаў, што рэалізаваліся па сьпісе, выдадзенаму Саветам Міністраў Беларусі. Адзінка разьліковага білету раўнялася 10 савецкім рублём.
З 1 ліпеня 1992 году пачалі ўжывацца безнаяўныя беларускія рублі. Яны азначалі грашовыя сродкі на карэспандэнцкім рахунку Беларусі ў Цэнтральным банку Расеі, выручаныя беларускімі прадпрыемствамі ад продажу тавараў і паслугаў у Расею і ў рамках якіх можна было ажыцьцяўляць плацяжы расейскім прадпрыемствам за пастаўленыя тавары і аказаныя паслугі. У сувязі з канчатковым выхадам Украіны, Летувы, Латвіі, Эстоніі з рублёвае зоны, 9 лістапада 1992 году Нацыянальны Банк пастанавіў перавесьці наяўныя разьлікі за прадукты харчаваньня, алькагольную і тытунёвую прадукцыю выключна на беларускія разьліковыя білеты. У ліпені 1993 году грашовы абарот быў цалкам пераведзены на беларускія рублі. З канцу ліпеня 1993 году пачаўся вывад з абароту расейскіх і савецкіх рублёў. Беларускі рубель стаўся адзіным законным сродкам плацяжу на тэрыторыі краіны. Такім чынам, наяўныя разьлікі ў Беларусі ажыцьцяўляліся з дапамогай разьліковых білетаў Нацыянальнага банку Беларусі, а безнаяўныя — з дапамогай безнаяўных беларускіх рублёў. Пастановай Нацыянальнага банку Беларусі ад 18 траўня 1994 году «Аб плацёжным сродку Рэспублікі Беларусі» (безнаяўны) беларускі рубель прызнаны адзіным плацёжным сродкам Рэспублікі Беларусі, у наяўным абароце адзіным законным сродкам плацяжу стаўся разьліковы білет.
Курсы беларускага рублю і разьліковага білету не адпавядалі адзін аднаму. 12 жніўня 1994 году ўрадам Беларусі і Нацыянальным банкам была выдадзеная пастанова аб дэнамінацыі беларускага рублю, з мэтай прывядзеньня яго кошту ў адпаведнасьць з наміналам разьліковага білету Рэспублікі Беларусі. Пастанаўлялася таксама, што з 20 жніўня 1994 году разьліковыя білеты Нацыянальнага банку абавязковыя да прыёму ўсімі юрыдычнымі і фізычнымі асобамі па ўсіх відах плацяжоў, для залічэньня на ўнёскі (дэпазыты) і на разьліковыя, бягучыя рахункі па іх намінале.
Да 2000 году беларускі рубель абазначалі кодам BYB, пасьля чаго да 1 ліпеня 2016 году выкарыстоўвалі код BYR. 2 студзеня 2009 г. Нацбанк Беларусі перайшоў да прывязкі курса беларускага рубля да кошыка замежных валют, у склад якога роўнымі далямі ўлучылі амэрыканскі даляр, расейскі рубель і эўра. Пачатковая вартасьць кошыка склала 960 беларускіх рублёў, што адпавядала курсам: 2650 бел. рублёў за даляр, 90,16 бел. рубля за расейскі рубель і 3792 бел. рублі за эўра[3].
31 траўня 2012 г. Кіраўніцтва Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь зацьвердзіла Пастанову аб паступовым вывадзе з абарачэньня банкнотаў наміналам 10 і 20 рублёў узору 2000 году. Паводле Пастановы, 1 верасьня 2012 г. Нацбанк Беларусі спыніў іх выпуск. 1 сакавіка 2013 г. яны перасталі быць сродкам плацяжу ў крамах. 1 кастрычніка 2013 г. іх абмен на іншыя купюры спынілі ў камэрцыйных банках. 1 красавіка 2014 г. банкноты сталі лічыцца несапраўднымі і перасталі прымаць і ў Нацбанку[4].
4 лістапада 2015 г. А.Лукашэнка падпісаў Указ № 450 «Аб правядзеньні дэнамінацыі афіцыйнай грашовай адзінкі Рэспублікі Беларусь», які прадугледжваў замену банкнотаў узору 2000 году на банкноты і манэты ўзору 2009 году ў суадносінах 10 000 : 1 з 1 ліпеня 2016 году. З гэтай даты Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь выпусьціў у абарачэньне 7 наміналаў банкнотаў — 5, 10, 20, 50, 100, 200 і 500 рублёў, і 8 наміналаў манэтаў — 1, 2, 5, 10, 20 і 50 капеек, а таксама 1 і 2 рублі. Накіраванасьць выгляду банкнотаў адпавядала дэвізу «Мая краіна – Беларусь». Выявы банкнотаў прысьвяцілі кожнай з 6 абласьцей і Менску: 5 рублёў — Берасьцейскай, 10 рублёў — Віцебскай, 20 рублёў — Гомельскай, 50 рублёў — Гарадзенскай, 100 рублёў — Менскай, 200 рублёў — Магілёўскай і 500 рублёў — Менску. У выглядзе банкнотаў 2009 году захавалі пераемнасьць адносна банкнотнага шэрагу ўзору 2000 году ў частцы выкарыстаньня выяваў помнікаў дойлідзтва і горадабудаўніцтва. На пярэднім баку разьменных манэтаў зьмясьцілі відарыс дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь, на адваротным баку — лічбавыя абазначэньні наміналаў манэтаў. 1 студзеня 2017 году банкноты ўзору 2000 году перасталі быць абавязковымі да прыёму пры аплаце ўстановамі гаспадараньня і сталі падлягаць абмену ў камэрцыйных банках да 2020 году на грашовыя знакі ўзору 2009 году. Грашовыя знакі 2009 году вырабілі на заказ Нацбанка Беларусі ў 2008 годзе і перадалі ў яго Цэнтральнае сховішча. Дэнамінацыю тады адклалі ў сувязі з сусьветным эканамічным крызісам і наступным фінансавым крызісам у Беларусі 2011 году. Адпаведна на банкнотах узору 2009 году месьціцца факсыміле подпісу тагачаснага старшыні Кіраўніцтва Нацбанка Беларусі Пятра Пракаповіча. Таксама на банкноце наміналам 50 рублёў месьціцца надпіс «пяцьдзесят» замест «пяцьдзясят» паводле Закону Рэспублікі Беларусь ад 23 ліпеня 2008 году № 420-З «Аб правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі»[5].
Remove ads
Дэвальвацыі
Дэвальвацыя 2009 году
1 студзеня 2009 году Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь правёў дэвальвацыю беларускага рубля, абвясьціўшы афіцыйныя курсы замежных валютаў на 2 студзеня ў сябе на сайце ўвечары 1 студзеня[6]. У выніку ў параўнаньні з 1 студзеня афіцыйны курс даляра ЗША ўзьняўся з 2200 беларускіх рублёў да 2650 (на 20,45%), курс эўра падвысіўся з 3077,14 беларускіх рублёў да 3703 (на 20,34%), курс расейскага рубля — з 76,89 да 90,16 беларускіх рублёў (на 17,26%). Меркавалася, што дэвальвацыя беларускага рубля зьвязаная з адным зь меркаваных патрабаваньняў Міжнароднага валютнага фонду 20-адсоткавай дэвальвацыі беларускай валюты для магчымасьці атрыманьня ад МВФ стабілізацыйнага крэдыту ў памеры 2,5 мільярды даляраў ЗША[7], але начальнік кіраваньня інфармацыі Нацбанка Анатоль Драздоў сьцьвярджаў, што рашэньне пра зьніжэньне курсу беларускага рубля беларускі бок прыняў самастойна. Тым ня менш 9 студзеня Аляксандар Лукашэнка паведаміў, што дэвальвацыя адбылася па патрабаваньні МВФ[8].
Дэвальвацыя 2011 году
Золатавалютныя рэзэрвы
Па мэтадалёгіі МВФ, міжнародныя рэзэрвовыя актывы Беларусі за 2004 год павялічыліся на 54,4% і склалі на 1 студзеня 2005 году $770,2 млн. У 2004 годзе золатавалютныя рэзэрвы ў нацыянальным азначэньні вырасьлі на 17,1% да $1,047 млрд.
Па стане на 1 студзеня 2006 году аб’ем міжнародных рэзэрвовых актываў Беларусі ў азначэньні адмысловага стандарту распаўсюджваньня зьвестак МВФ складаў $1296,5 млн. Валавыя актывы Нацбанку ў замежнай валюце, каштоўных мэталах і камянях складалі $1629,6 млн, павялічыўшыся за год на $449,7 млн. Залаты запас краіны складаў 25,02 тоны (у валютным эквіваленце — $412,7 млн).
Міжнародныя рэзэрвовыя актывы Беларусі, разьлічаныя па мэтодыцы МВФ па стане на сьнежань 2007, склалі $4182,2 млн, павялічыўшыся з пачатку году на 202,4%. Міжнародныя рэзэрвовыя актывы Беларусі ў нацыянальным азначэньні склалі $4997,6 млн, павялічыўшыся з пачатку году на 185%[9].
Па стане на 1 сакавіка 2008 году, міжнародныя рэзэрвовыя актывы Беларусі, разьлічаныя па мэтодыцы МВФ, склалі $4352,9 млн павялічыўшыся з пачатку году на 4,1%. Міжнародныя рэзэрвовыя актывы ў нацыянальным азначэньні павялічыліся за гэты ж пэрыяд на 9,1%, да $5446,6 млн[10].
Нацбанк праводзіць палітыку сталага павелічэньня золатавалютных рэзэрваў. Перад Нацбанкам стаіць задача павялічыць іх да 2010 году да $6 млрд.
Істотную ролю ў забесьпячэньні стабільнасьці нацыянальнай валюты згуляе павелічэньне дзяржаўных золатавалютных рэзэрваў, якое чакаецца ўжо ў студзені 2009 году за кошт паступленьня першай часткі крэдыту Міжнароднага валютнага фонду ў памеры больш за $800 млн. Агульны аб’ём гэтага крэдыту складае $2,5 млрд.
Міжнародныя рэзэрвовыя актывы Рэспублікі Беларусь, разьлічаныя па мэтадалёгіі МВФ на 1 студзеня кожнага году (у млн. USD)[11]:
Remove ads
Стаўка рэфінансаваньня
Па меры паніжэньня інфляцыі ў 1990-х і першай палове 2000-х Нацбанк Беларусі паступова зьніжаў і стаўку рэфінансаваньня каб стымуляваць рост эканомікі. Да прыкладу на пачатак 2004 году яна складала 28%, на пачатак 2005 — 17%, на пачатак 2006 — 11%, на пачатак 2007 — 10%[12]. У сувязі з ажыятажным попытам на валюту, які назіраліся ў пачатку 2007 году ва ўмовах рэзкага падвышэньня кошту на закуплены Рэспублікай Беларусь прыродны газ было прынята рашэньне падвысіць стаўку рэфінансаваньня з 10% да 11%, аднак пасьля стабілізацыі сытуацыі яна была ў некалькі этапаў паніжаная да 10% (на 1 кастрычніка 2007)[13]. З 1 ліпеня 2008 году стаўка рэфінансаваньня была ізноў падвышаная да 10,25%. З 13 верасьня 2008 году падвысіў стаўку рэфінансаваньня яшчэ на 0,25 адсоткавага пункта. Нацыянальны банк Беларусі з 15 кастрычніка 2008 году падвысіў стаўку рэфінансаваньня на 0,25 адсоткавага пункта з 10,5% да 10,75% гадавых. Стаўка рэфінансаваньня Нацыянальнага банка Беларусі з 12 лістапада падвышана на 0,25 адсоткавага пункта да 11% гадавых. З 17 сьнежня 2008 году стаўка рэфінансаваньня Нацбанка складала 12% гадавых. На працягу 2008 году яна падвышалася пяць разоў.
З 8 студзеня 2009 году стаўка рэфінансаваньня падвышаная да 14% гадавых.
Remove ads
Абменны курс
На 2018 год Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь штодня ўстанаўліваў афіцыйны абменны курс беларускага рубля ў адносінах да спэцыяльных правоў запазычваньня ў Міжнародным валютным фондзе (Вашынгтон, ЗША) і 25 замежных валютаў:
- 8 валютаў Азіі — японская ена, сынгапурскі даляр, кувэйцкі дынар, турэцкая ліра, іранскі рыял, кыргыскі сом, казаскі тэнге і кітайскі юань;
- 2 валютаў Акіяніі — аўстралійскі даляр і новазэляндзкі даляр;
- 2 валютаў Паўночнай Амэрыкі — амэрыканскі даляр і канадзкі даляр;
- 12 валютаў Эўропы — украінская грыўна, польскі злоты, дацкая крона, ісьляндзкая крона, нарвэская крона, чэская крона, швэдзкая крона, малдоўскі лей, баўгарскі леў, расейскі рубель, швайцарскі франк, ангельскі фунт стэрлінгаў і эўра[1].
Штомесяц Нацбанк Беларусі ўстанаўліваў курс беларускага рубля ў адносінах да 52 замежных валютаў:
- 28 валютаў Азіі — аўгані, тайскі бат, паўднёвакарэйская вона, ганконскі даляр, тайваньскі даляр, віетнамскі донг, армянскі драм, ірацкі дынар, ярданскі дынар, дырхам ААЭ, лаоскі кіп, грузінскі лары, азэрбайджанскі манат, туркмэнскі манат, філіпінскі пэса, інданэзійская рупія, індыйская рупія, нэпальская рупія, пакістанская рупія, шры-ланскійская рупія, малайскі рынгіт, саудаўскі рыял, таджыцкі самані, узбэцкі сум, мангольскі тугрык, лібанскі фунт, сырыйскі фунт і ізраільскі шэкель;
- 10 валютаў Афрыкі — этыёпскі быр, альжырскі дынар, лібійскі дынар, туніскі дынар, мараканскі дырхам, нігерыйская найра, паўднёваафрыканскі ранд, суданскі фунт, эгіпецкі фунт і кенійскі шылінг;
- 7 валютаў Паўднёвай Амэрыкі — вэнэсуэльскі балівар, аргентынскі пэса, кулюмбійскі пэса, уругвайскі пэса, чылійскі пэса, бразыльскі рэал і пэруанскі соль;
- 1 валюты Паўночнай Амэрыкі — мэксыканскі пэса;
- 6 валютаў Эўропы — македонскі дэнар, сэрбскі дынар, харвацкая куна, румынскі лей, альбанскі лек і вугорскі форынт[14].
2 студзеня 2009 г. Нацбанк Беларусі перайшоў да прывязкі курса беларускага рубля да кошыка замежных валют, у склад якога роўнымі далямі ўлучылі амэрыканскі даляр, расейскі рубель і эўра. На 2018 год вага валютаў у кошыку складала 50% для расейскага рубля, 30% для амэрыканскага даляра і 20% для эўра[15].
Remove ads
Інфляцыя
За 2017 год грашовая маса беларускіх рублёў вырасла на 30% з 10 807,7 млн да 14 070,2 млн. Зь іх непераводныя (безадклікальныя) ўклады склалі 6 383,6 млн рублёў (45,4%), зь якіх 3 340,9 млн (52,3%; 23,7% грашовай масы) належалі фізычным асобам і 3 042,7 млн (47,7%; 21,6% грашовай масы) — юрыдычным. Пераводныя ўклады склалі 4 956,4 млн (35,2%) рублёў, зь іх 2 766,4 млн (55,8%; 19,7 % грашовай масы) было ў юрыдычных асобаў і 2 190 млн (44,2%; 15,5% грашовай масы) у фізычных. Наяўныя грошы ў абароце складалі 2 346,6 млн рублёў (16,7%). Каштоўныя паперы банкаў — 383,6 млн (2,7%)[16].
У параўнаньні зь іншымі краінамі
Афіцыйны курс даляра ЗША на 2 студзеня 2009 году складаў 2650 беларускіх рублёў. Без уліку дэнамінацыяў 1994 і 2000 гадоў курс роўны 26 500 000 рублёў.
Па ступені абясцэненьня нацыянальнай валюты да амэрыканскага даляра на 2008 год Беларусь зьяўлялася лідэрам сярод краінаў былога СССР. За Беларусьсю ў першай пяцёрцы разьмясьціліся Туркмэністан — 7 125 000, Грузія — 1 652 500, Узбэкістан — 1 377 730 і Ўкраіна — 748 680.
Адзнаку 1 млн беларускіх рублёў (без уліку дэнамінацыяў) курс даляра дасягнуў 17 сьнежня 1998 году, 5 млн — 11 траўня 2000 году, 10 млн — 12 верасьня 2000 году, 15 млн — 26 кастрычніка 2001 году, 20 млн — 3 красавіка 2003 году, 21 млн — 16 верасьня 2003 году[17].
У параўнаньні з далярам
Дынаміка зьмены кошту 1 амэрыканскага даляра.
Remove ads
Банкноты
Банкноты беларускага рубля маюць 10 элемэнтаў абароны:
- вадзяны знак;
- ахоўная ніць;
- сумяшчальны відарыс;
- мэталаграфскі друк;
- супрацькапіявальная сетка;
- мікратэкст;
- метка для людзей з аслабленым зрокам;
- бясфарбнае цісьненьне;
- люмінэсцэнцыя ў ультрафіялетавых прамянях;
- схаваны шматколерны вобраз[18].
1992 году
2000 году
Remove ads
2009 году
2019—2022
Remove ads
Манэты
1 ліпеня 2016 году, упершыню за ўсю гісторыю беларускага рубля, у сувязі з дэнамінацыяй у абарачэньне ўвялі манэты. Раней Беларусь была адной зь нешматлікіх краінаў у сьвеце, дзе выпускаліся толькі памятныя манэты, якія фактычна не выкарыстоўваліся ў абарачэньні. Манэты адчаканілі са сталі на Летувіскім манэтным двары і Манэтным двары Крэмніцы (Славаччына). Манеты да 5 капеек пакрылі медзьдзю; 10, 20, 50 капеек — медзьдзю і латуньню; 1 рубель — медзьдзю і нікелем. Манэта вартасьцю 2 рублі — бімэтал, цэнтар пакрыты медзьдзю і нікелем, кольцы — медзьдзю і латуньню. На авэрсе ўсіх манэтаў разьмясьцілі відарыс дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь, надпіс «БЕЛАРУСЬ» і год чаканкі. На рэвэрсе — намінал манэты разам з рознымі арнамэнтамі.
Памятныя
Выпуск памятных манет пачалі 27 сьнежня 1996 году. Чаканяцца з каштоўных і некаштоўных мэталаў за мяжой (у Летуве, Нямеччыне, Польшчы, Расеі і інш. краінах) у сувязі з адсутнасьцю ўласнай мынцы. Па ўмовах дэнамінацыі 2016 году выпушчаныя раней памятныя манэты не падлягаюць абмену і падлягаюць прыёму ва ўсе віды плацяжоў па намінальным кошце.
Remove ads
Дзьвюхмоўная банкнота
Своеасаблівы выпадак дзьвюхмоўя прадстаўляе сабой банкнота вартасьцю 500 рублёў узору 1992 году.
Службовыя надпісы на банкноце выкананыя на беларускай мове. На авэрсе банкноты намаляваная плошча Перамогі ў Менску разам зь першымі двума словамі лёзунгу на расейскай мове «Подвиг народа бессмертен» («Подзьвіг народа несьмяротны»), выкладзенага на адным з паўкруглых будынкаў, якія разьмяшчаюцца вакол плошчы, і што зьяўляецца адной зь «візытных картак» Менску. Газэта «Гарадзенскі кірмаш», якая паведаміла пра дадзены факт у адным зь ліпеньскіх нумароў 1994 году, адзначыла, што дзякуючы гэтаму дзьвюхмоўю банкнота хутка ператвараецца ў каштоўны экспанат баністычных калекцыяў.
Крыніцы
Вонкавыя спасылкі
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads