Пэле

Пэле́ (па-партугальску: Pelé), сапраўднае імя Э́дсан Ара́нтэс ду Насымэ́нту^[9][10] (парт. Edson Arantes do Nascimento; 23 кастрычніка 1940 году — 29 сьнежня 2022 году^[11]) — бразыльскі футбаліст, якога шматлікія футбольныя экспэрты, футбалісты і заўзятары ўважаюць найвыбітнейшым гульцом усіх часоў^{[12][13][14][15][16][17][18][19]}. За сваю кар’еру ён забіў 760 галоў у афіцыйных матчах, 541 у чэмпіянатах і, такім чынам, зьяўляецца найлепшым бамбардзірам у сьвеце. Агулам забіў 1281 гол у 1363 гульнях^[20].

Пэле
Пэрсанальная інфармацыя
Нарадзіўся	23 кастрычніка 1940(1940-10-23)[1][2][3][…] Трэс-Карасойнс[d], Мінас-Жэрайс[4]
Памёр	29 сьнежня 2022(2022-12-29)[5][6][7] (82 гады) Марумбі[d], Subprefecture of Butantã[d], West Zone of São Paulo[d], Сан-Паўлу, Бразылія[8]
Рост	173 см
Вага	74 кг
Пазыцыя	нападнік, паўабаронца
Клюбы
Гады	Клюб	Гульні (галы)¹
1956—1974	Сантус	659 (643)
1975—1977	Нью-Ёрк Космас[d]	65 (111)
Зборныя
1957—1971	Бразылія	92 (77)

Пэле зьяўляецца аднаасобным лідэрам зборнай Бразыліі па колькасьці забітых галоў, а таксама адзіным футбалістам, які тройчы выйграваў кубак сьвету па футболе. У 1962 годзе ён удзельнічаў у першых матчах чэмпіянату сьвету, але ня здолеў скончыць чэмпіянат праз траўму, атрыманую ў другім матчы зборнай. Тым ня меней, у лістападзе 2007 году FIFA абвясьціла, што ён будзе ўзнагароджаны залатым мэдалём 1962 году.

Пасьля сканчэньня футбольнае кар’еры ў 1977 годзе Пэле стаў сусьветным амбасадарам футболу. Займаў пасаду Ганаровага прэзыдэнта клюбу «Нью-Ёрк Космас»^[21]. Апошнія гады Пэле пакутаваў ад праблем з ныркамі і прастатай^[22]. Памёр 29 сьнежня 2022 году.

Кар’ера

Клюбная

Калі Пэле было 15 гадоў, маладым нападнікам зацікавіўся тагачасны чэмпіён штату Сан-Паўлу і адная з наймацнейшых камандаў Бразыліі «Сантус». Пасьля таго, як прэзыдэнт клюбу патэлефанаваў бацькам, Пэле далучыўся да клюбу. Спачатку ён выступаў за моладзевую каманду. А пасьля таго, як форвард «Сантусу» атрымаў траўму, трэнэр пачаў выпускаць Пэле ў асноўны склад. Свой першы гол у чэмпіянаце штату ён зрабіў 7 верасьня 1956 году. У першых 11 гульнях Пэле адзначыўся 17 галамі. 8 красавіка 1957 году ён склаў свой першы прафэсійны кантракт з «Сантусам».

Фатаздымак Пэле перад матчам фіналу Кубка Лібэртадорэс 1963 году.

У чэмпіянаце штату Сан-Паўлу Пэле станавіўся найлепшым бамбардзірам 9 разоў запар з 1957 году. Аніхто да гэтага і пасьля гэтага не дасягаў такога посьпеху. У сэзоне 1958 году ён правёў 58 галоў у 38 гульнях. У канцы 1950-х і пачатку 1960-х гадоў «Сантус» быў лідэрам бразыльскага футболу, аднак ў тыя часы не існавала агульнага чэмпіянату Бразыліі. Клюб ахвотна запрашалі ў Эўропу, дзе ладзіліся таварыскія выставачныя матчы. Тысячы гледачоў прыходзілі на гульні, дзе гулялі Пэле, Зыту і Пэпэ, але тэмп перамяшчэньня быў занадта высокі для гульцоў.

Пэле ў Нідэрляндах у 1962 годзе.

«Сантус» рэгулярна перамагаў у чэмпіянаце штату Сан-Паўлу, дзе гулялі многія вядомыя бразыльскі каманды, у тым ліку «Сан-Паўлу», «Карынтыянс» і «Палмэйрас». У 1962 годзе «Сантус» здабыў самы прэстыжны клюбны турнір Паўднёвай Амэрыкі — Кубак Лібэртадорэс. Гэта дазволіла бразыльцам пазмагацца за Міжкантынэнтальны кубак, трафэй, за які змагаліся пераможцы Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў і Кубка Лібэртадорэс. Супернікам каманды Пэле стала партугальская «Бэнфіка», дзе галоўнай зоркай быў Эўсэбію. На Маракане «Сантус» перамог эўрапейцаў зь лікам 3:2. У матчы двойчы голам вызначыўся Пэле. У матчы ў адказ бразыльцы разграмілі «Бэнфіку» зь лікам 5:2. Пэле зрабіў хет-трык у тым матчы. Праз год «Сантус» зноў стала наймацнейшым клюбам Паўднёвай Амэрыкі. Бразыльцы гулялі зь італьянскім «Мілянам» за Міжкантынэнтальны кубак. У першай сустрэчы мілянцы дома перамаглі паўднёваамэрыканцаў зь лікам 4:2. Абодва галы «Сантуса» былі на рахунку Пэле. З такім жа лікам «Сантус» узяў рэванш у Бразыліі, а дадатковы матч скончыўся зь лікам 1:0 на карысьць бразыльцаў.

У 1967 і 1968 гадах сантусцы зноў перамагалі ў чэмпіянаце штату. Журналісты пачалі падлічваць галы Пэле, і статыстыка выявіла, што гол пад нумарам 1000 нападнік павінен быў правесьці ў адным з восеньскіх матчаў 1969 году. Гэта адбылося 19 лістапада 1969 году на Маракане падчас гульні супраць «Вашку да Гамы», за якой назіралі блізу 80 тысячаў гледачоў. Гэты гол быў улучаны з пэнальці, а падзея атрымала шырокае асьвятленьне ў прэсе. Пасьля 19-і сэзонаў з «Сантусам» гулец пастанавіў завяршыць кар’еру, але яшчэ некалькі гадоў бараніў колеры амэрыканскага клюбу «Нью-Ёрк Космас».

Міжнародная

Першым міжнародным матчам Пэле стала гульня супраць зборнай Аргентыны 7 ліпеня 1957 году на Маракане, дзе бразыльцы зазналі паразу зь лікам 2:1^[23][24]. У гэтым матчы ён правёў свой першы гол за зборную Бразыліі ў веку 16 гадоў і васьмі месяцаў, стаўшы наймаладзейшым галеадорам сваёй краіны^[25][26].

Чэмпіянат сьвету 1958

Пэле дрыблінгам абыходзіць трох швэдзкіх футбалістаў.

Пэле прыбыў у Швэцыю з траўмай калена, але па вяртаньні ад лекара ягоныя партнэры па камандзе настойвалі, каб ён узяў удзел у матчах^[27]. У сваёй першай гульні супраць зборнай СССР у трэцім матчы першага тура чэмпіянату сьвету 1958 году, дзе ён аддаў галявую перадачу^[28]. На той час ён быў наймаладзейшым гульцом, які калі-небудзь браў удзел у матчах чэмпіянатаў сьвету^[24]. Першым голам Пэле адзначыўся супраць зборнай Ўэйлзу ў чвэрцьфінале. Гэты быў адзіны гол у матчы, які дапамог Бразыліі прабіцца ў паўфінал, а сам футбаліст стаў наймаладзейшым бамбардзірам у гісторыі чэмпіянатаў сьвету ў веку 17 гадоў і 239 дзён^[29]. У паўфінале супраць зборнай Францыі Бразылія цягам матчу мела перавагу зь лікам 2:1 пасьля перапынку, а затым Пэле ўчыніў хет-трык^[30].

Пэле пасьля перамогі на чэмпіянаце сьвету 1958 году.

29 чэрвеня 1958 году Пэле стаў наймаладзейшым гульцом, які згуляў у фінальным матчы чэмпіянатаў сьвету ў веку 17 гадоў і 249 дзён. Ён двойчы пацэліў мяч у браму зборнай Швэцыі, а ягоная каманда перамагла зь лікам 5:2. Першы гол Пэле, калі ён перакінуў мяч праз абаронцу, перш чым улучыць яго ў кут брамы, быў абраны адным з найлепшых галоў у гісторыі чэмпіянатаў сьвету^[31]. Швэдзкі гулец Сыгвард Парлінг пазьней узгадваў, што па другім голе бразыльца яму захацелася пляскаць у далоні^[32]. Калі матч скончыўся, Пэле страціў прытомнасьць на полі^[33]. Затым ён ачуняў і заплакаў пасьля перамогі, калі яго віншавалі таварышы па камандзе. Ён скончыў турнір з шасьцю галамі ў чатырох згуляных матчах, саступіўшы рэкардсмэну Жусту Фантэну, і быў прызнаны найлепшым маладым гульцом турніру^[34]. Менавіта на чэмпіянаце сьвету 1958 году Пэле пачаў насіць кашулю з нумарам 10, што было вынікам дэзарганізацыі, бо кіраўніцтва бразыльскай фэдэрацыі ня парупілася аб разьмеркаваньні нумароў сярод гульцоў, таму ФІФА сама абрала футбалісту 10-ы нумар^[35]. Прэса абвесьціла Пеле найвялікшым адкрыцьцём чэмпіянату сьвету 1958 году.

Чэмпіянат сьвету 1962

Пэле ў матчы супраць зборнай Італіі ў барацьбе супраць Джаваньні Трапатоні.

Калі пачаўся чэмпіянат сьвету 1962 году, Пэле ўважаўся найлепшым гульцом у сьвеце. У першым матчы чэмпіянату ў Чылі супраць зборнай Мэксыкі Пэле правёў першы гол, а затым яшчэ раз улучыў мяч у браму, праціснуўшыся цераз чатырох абаронцаў, і павялічыў лік да 2:0^[36]. Ён атрымаў траўму ў наступнай гульні пры спробе далёкага ўдару ў матчы супраць зборнай Чэхаславаччыны^[37]. Гэта вымусіла яго скончыць выступы на турніры, а трэнэр Аймарэ Марэйру зрабіў адзіную замену ў складзе цягам турніру. Месца Пэле на пляцоўцы заняў Амарылду, які няблага гуляў да канца турніру. Тым ня менш, менавіта Гарынча ўзяў на сябе вядучую ролю і фактычна прынёс Бразыліі другі тытул чэмпіёнаў сьвету, пасьля таго як у фінале была пераможаная зборная Чэхаславаччыны^[38]. У той час толькі гульцы, якія выступалі ў фінале, мелі права на мэдаль да таго, як у 1978 годзе правілы ФІФА былі зьменены, каб уключыць усю каманду, а Пэле атрымаў свой мэдаль пераможцы за гэты турнір толькі ў 2007 годзе^[39].

Чэмпіянат сьвету 1966

Пэле быў самым вядомым футбалістам у сьвеце за часам чэмпіянату сьвету 1966 году ў Ангельшчыне, а Бразылія мела ў складзе некалькі чэмпіёнаў сьвету, у тым ліку Гарынчу, Гілмара і Джалма Сантуса, а таксама іншых зорак, як то Жаірзыньню, Тастан і Жэрсана, што рабіла іх аднымі з галоўных фаварытаў першынства^[40]. Бразылія выбыла ў першым раўндзе, згуляўшы ўсяго тры матчы^[40]. Чэмпіянат сьвету быў адзначаны, сярод іншага, грубымі фаламі на Пэле, у выніку якіх ён атрымаў траўмы ад баўгарскіх і партугальскіх абаронцаў^[41].

Пэле правёў першы гол з штрафнога ўдару ў браму зборнай Баўгарыі, стаўшы першым гульцом, які адзначыўся галамі на трох чэмпіянатах сьвету запар, але праз пашкоджаньне, якое зьявілася ў выніку фалоў з боку баўгараў, ён прапусьціў другую гульню супраць зборнай Вугоршчыны^[40]. Бразылія зазнала паразу ў гэтай гульні, і Пэле, які ўсё яшчэ не акрыяў да таго часу, быў вернуты бразыльскім трэнэрам Вісэнтэ Фэолам на апошні важны матч супраць зборнай Партугаліі. Фэола зьмяніў усю абарону, улучна з галкіпэрам, а ў паўабароне вярнуўся да расстаноўкі першага матчу. Падчас гульні абаронца Партугаліі Жуан Мараіш сфаліў на Пэле, але ня быў выдалены судзьдзём Джорджам Макейбам. Гэты крок арбітра рэтраспэктыўна разглядаецца як адная з найгоршых судзёўскіх памылак у гісторыі чэмпіянатаў сьвету^[42]. Пэле застаўся на полі, кульгаючы, да канца гульні, бо замены на той час у футболе былі забароненыя^[42]. Бразылія саступіла партугальцам, у складзе якіх гуляў Эўсэбію^[43]. Пасьля гэтай сустрэчы ён пакляўся, што больш аніколі не будзе гуляць на чэмпіянаце сьвету, аднак гэтую пастанову Пэле пазьней зьмяніў.

Чэмпіянат сьвету 1970

Зборная Бразыліі на чэмпіянаце сьвету 1970 году з Пэле ў першым шэрагу.

Пэле быў выкліканы ў нацыянальную зборную ў пачатку 1969 году, спачатку ён адмовіўся, але потым пагадзіўся і згуляў у шасьці адборачных матчах чэмпіянату сьвету, правёўшы шэсьць галоў^[44]. Чакалася, што чэмпіянат сьвету 1970 году ў Мэксыцы стане апошнім для Пэле. Склад зборнай на турніры меў істотнымі зьмены ў параўнаньні з складам папярэдняга мундыялю. Такія гульцы, як Гарынча, Нілтан Сантус, Валдыр Пэрэйра, Джалма Сантус і Гілмар, ужо завяршылі кар’еру. Тым ня менш, зборная Бразыліі на чэмпіянаце сьвету 1970 году, у якую ўваходзілі такія гульцы, як Пэле, Рывэліну, Жаірзыньню, Жэрсан, Карлус Албэрту Торэс, Тастан і Кладуалду, часта лічыцца найвялікшай футбольнай камандай у гісторыі^[45][46][47].

Пэле на фатаздымку 1970 году.

Пяцёрка ў складзе Жаірзыньню, Пэле, Жэрсана, Тастана і Рывэліну разам стваралі атакуючы імпульс, прычым Пэле адыгрываў цэнтральную ролю на шляху Бразыліі да фіналу^[48]. Усе матчы зборнай Бразыліі на турніры, за выняткам фіналу, праходзілі ў Гвадаляхары, і ў першым матчы супраць зборнай Чэхаславаччыны Пэле забясьпечыў перавагу зборнай зь лікам 2:1, атрымаўшы пас ад Жэрсана і затым ўлучыўшы мяч у браму^[49]. Бразылія ў выніку выйграла матч зь лікам 4:1. У першым тайме матчу супраць зборнай Ангельшчыны Пэле ледзь не пацэліў мяч у браму галавой, але ангельскі брамнік Гордан Бэнкс нэўтралізаваў загрозу. У другім тайме ён зрабіў галявую перадачу на Жаірзыньню, які стаў адзіным аўтарам голу ў матчы^[50]. У матчы супраць зборнай Румыніі Пэле правёў два галы, у тым ліку адзін з штрафнога, а Бразылія здабыла перамогу зь лікам 3:2. У чвэрцьфінале супраць зборнай Пэру зборная Бразыліі выйграла зь лікам 4:2, а Пэле аддаў галявую перадачу на Тастана. У паўфінале Бразылія перамагла зборную Ўругваю.

Зборная Бразыліі гуляла супраць зборнай Італіі у фінальным матчы^[51]. Пэле адкрыў лік у матчы, пацэліўшы мяч ударам галавою. Гэта быў 100-ы гол Бразыліі на чэмпіянатах сьвету, а ўсьцешаны скок Пэле ў абдымкі таварыша па камандзе Жаірзыньню за часам сьвяткаваньня гола лічыцца адным з самых знакавых момантаў у гісторыі чэмпіянатаў сьвету^[52]. Затым гулец зрабіў галявыя перадачы ў трэцім і чацьвертым галах Бразыліі. Бразылія выйграла матч зь лікам 4:1, а Пэле атрымаў Залаты мяч як найлепшы гулец турніру^[32][53].

Апошнія гады

Апошні міжнародны матч Пэле згуляў 18 ліпеня 1971 году супраць зборнай Югаславіі ў Рыю-дэ-Жанэйру. З Пэле на полі рэкорд бразыльскай каманды склаў 67 перамог, 14 нічыіх і 11 паразаў^[44], пры гэтым зборная аніводнага разу не зазнавала паразу, калі на полі адначасна былі Пэле і Гарынча^[54]. З 77-ю галамі за зборную Бразыліі Пэле трымаў рэкорд найлепшага бамбардзіра каманды больш за пяцьдзесят гадоў, пакуль яго не перабіў Нэймар у верасьні 2023 году^[55][56].