Ян Станкевіч

Ян (Я́нка) Станке́віч, псэўданімы Брачыслаў Скарынін, Ян Янушонак (26 лістапада 1891, в. Арляняты, Ашмянскі павет — 16 жніўня 1976, Гаўтарн, Пэнсыльванія, ЗША) — беларускі мовазнаўца, гісторык, палітычны дзяяч, брат Адама Станкевіча. Доктар славянскае філялёгіі й гісторыі (1926).

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Станкевіч.

Ян Станкевіч лац. Jan Stankievič
Род дзейнасьці	мовазнаўца, гісторык, палітычны дзяяч
Дата нараджэньня	26 лістапада 1891
Месца нараджэньня	в. Арляняты, Ашмянскі павет
Дата сьмерці	16 жніўня 1976
Месца сьмерці	Гаўтарн, Пэнсыльванія, ЗША
Месца пахаваньня	Беларускія могілкі ў Саўт-Рывэры
Месца вучобы	Віленская беларуская гімназія Карлаў унівэрсытэт Філязофскі факультэт Карлавага ўнівэрсытэту[d][1] Ашмянскае гарадское вучылішча[d] Сэмінарыя сьвятога Язэпа[d]
Занятак	мовазнавец, гісторык, палітык
Навуковая сфэра	гісторыя і мовазнаўства
Месца працы	Варшаўскі ўнівэрсытэт Унівэрсытэт Стэфана Баторыя[d] Віленскі ўнівэрсытэт Наша ніва[d]
Псэўданімы	Янучонак Я., Янучонак І., Янучонак, Вайцюлевіч П., Скарыніч Б., Скарыніч Бр. і Скарыніч Брачыслаў
Сябра ў	Беларускае навуковае таварыства, Беларуская народная самапомач, Віленская беларуская рада, Арганізацыя беларускіх нацыяналістаў, Беларуская цэнтральная рада, Беларускае навуковае таварыства, Крывіцкае навуковае таварыства[d], Беларуска-амэрыканскае задзіночаньне, Беларускі камітэт і Цэнтральная беларуская рада Віленшчыны і Гарадзеншчыны
Дзеці	Вячка Станкевіч і Юрка Станкевіч
Ян Станкевіч у Вікісховішчы

Біяграфічны нарыс

У Першую сусьветную вайну служыў у дзейнай расейскай арміі. Удзельнік зьезду беларускіх нацыянальных арґанізацыяў у Менску (сакавік 1917), зьезду настаўнікаў Менскае губэрні (травень 1917). Зь сьнежня 1917 у Вільні, удзельнік стварэньня Беларускага навуковага таварыства, у студзені 1918 абраны ў склад Віленскае беларускае рады, браў удзел у сэсіі Рады БНР у Менску (24-25 сакавіка 1918). У лістападзе 1918 кааптаваны ў склад Летувіскае Тарыбы. Пасьля прыходу ў Вільню Чырвонае Арміі працаваў у літаратурна-выдавецкім аддзеле Наркамасьветы Летувіска-Беларускае ССР, загадваў беларускім выдавецтвам «Веда». У час польска-савецкае вайны 1919—1920 гадоў сябра Цэнтральнае беларускае рады Віленшчыны й Гарадзеншчыны, прэзыдыюму Беларускае цэнтральнае школьнае рады.

Скончыў Віленскую беларускую гімназію (14 чэрвеня 1921)^[2], Карлаў унівэрсытэт у Празе (1926). Доктар славянскае філялёгіі й гісторыі (1926). Працаваў выкладнікам беларускае мовы ў Варшаўскім унівэрсытэце (1928—1932) і Ўнівэрсытэце Стэфана Баторыя ў Вільні (1927—1940). Друкаваўся ў часопісе «Крывіч», заходнебеларускіх выданьнях. У 1930-31 гг. быў рэдактарам першага беларускага спэцыялізаванага мовазнаўчага часопісу Родная мова^[3].

Ян Станкевіч быў паслом Сойму Польшчы (1928—1930). Як палітык быў прыхільнікам польска-беларускага збліжэньня, за што яго ня раз крытыкавалі беларускія групоўкі.

У 1940 Янка Станкевіч выехаў у Варшаву, дзе далучыўся да дзейнасьці Беларускага камітэту. Ян Станкевіч працаваў разам з Вацлавам Іваноўскім, наладзіў кантакты з польскім антыфашысцкім падпольлем, стварыў кансьпірацыйную групу пад назваю Партыя беларускіх нацыяналістаў (ПБН). Стратэгічнаю мэтаю гэтае дзейнасьці была адбудова беларускае дзяржаўнасьці ў апоры на Польшчу.

З восені 1941 году Ян Станкевіч жыў у Менску, куды перамясьціўся й ЦК Партыі беларускіх нацыяналістаў, нядоўга працаваў у школьным аддзеле Менскае ўправы. Станкевіч быў сябрам Беларускае народнае самапомачы, Беларускае незалежніцкае партыі, навуковага аддзелу Беларускае цэнтральнае рады, адным з заснавальнікаў Беларускага навуковага таварыства. Выкладаў гісторыю Беларусі ў падафіцэрскай школе паліцыі ў Менску.

З 1944 у эміграцыі. У Нямеччыне ён аднавіў дзейнасьць Беларускага навуковага таварыства. З 1949 Ян Станкевіч жыў у ЗША, браў удзел у працы Беларуска-амэрыканскага задзіночаньня, Беларуска-амэрыканскага зьвязу, выдаваў часопіс «Веда», «Незалежнік», працаваў зь Беларускім інстытутам навукі й мастацтва й яго выданьнем «Запісы», часопісам «Сяўбіт», ґазэтаю «Бацькаўшчына» (Мюнхэн), «Беларус» (Нью-Ёрк) і інш. Заснавальнік (разам са Станіславам Станкевічам) Вялікалітоўскага фонду імя Л. Сапегі.

Пахаваны на беларускіх могілках у Саўт-Рывэры, штат Нью-Джэрзі, ЗША.

Навуковая дзейнасьць

Аўтар працаў зь беларускае гісторыі, гістарыяграфіі, мовазнаўства («Месца беларускага языка сярод іншых славянскіх языкоў і час яго ўзьнікненьня», 1930; «Час узьнікненьня беларускага і ўкраінскага народаў», 1931; «Крыўя-Беларусь у мінуласьці», 1942; «Этнаграфічная і гістарычная тэрыторыі і граніцы Беларусі», 1953, на беларускай і ангельскай мовах; «3 гісторыі Беларусі»,1958; Mova rukapisu Al Kitab. Kryvickaha muzeju Ivana Łuckieviča u Vilni. Čaść 1. Fonetyka, New York, 1954; «Нарысы з гісторыі Вялікалітвы-Беларусі», 1978). Беларусь называў Крывіяй (зыходзячы з «крывіцкай» канцэпцыі этнагенэзу беларусаў) ці Вялікалітвой. Трансьлітарыраваў кітаб 1-й паловы 18 ст. (Кітаб Івана Луцкевіча). Падрыхтаваў «Беларуска-расейскі (Вялікалітоўска-расейскі) слоўнік» (выд. ў 1990).

Бібліяграфія

• Я. Станкевіч. Нашыя прозьвішчы. / Клаўдзі Дуж-Душэўскі // Беларускі сьцяг : часопіс. — Коўна: Урад БНР, 1922. — № 4. жнівень—верасень. — С. 29—33.
• Філ. Канд. Я. Станкевіч. Кнігапісь. Крывіч, месячнік літэратуры і грамадзкага жыцьця пад рэдакцыяй В. Ластоўскага. / Ст. Вольскі // Сялянская ніва : газэта. — Вільня: Орган Беларускага Сялянскага Саюзу, 30 траўня 1926. — № 16. — С. 2, 3.
• Філ. Канд. Я. Станкевіч. Кнігапісь. Крывіч, месячнік літэратуры і грамадзкага жыцьця пад рэдакцыяй В. Ластоўскага. / Ст. Вольскі // Сялянская ніва : газэта. — Вільня: Орган Беларускага Сялянскага Саюзу, 8 чэрвеня 1926. — № 17. — С. 2, 3.
• Філ. Канд. Я. Станкевіч. Кнігапісь. Крывіч, месячнік літэратуры і грамадзкага жыцьця пад рэдакцыяй В. Ластоўскага. / Ст. Вольскі // Сялянская ніва : газэта. — Вільня: Орган Беларускага Сялянскага Саюзу, 20 чэрвеня 1926. — № 18. — С. 2, 3.
• Філ. Канд. Я. Станкевіч. Кнігапісь. Крывіч, месячнік літэратуры і грамадзкага жыцьця пад рэдакцыяй В. Ластоўскага. / Ст. Вольскі // Сялянская ніва : газэта. — Вільня: Орган Беларускага Сялянскага Саюзу, 18 ліпеня 1926. — № 21. — С. 2, 3.
• Д-р Я. Станкевіч. «Казкі і апавяданьні беларусаў з Слуцкага павету». // Родныя гоні : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, чэрвень. — № 4. — С. 37—38.
• Д-р Я. Станкевіч. Беларуская Акадэмічная Конфэрэнцыя 14.—21.XI.1926 і яе працы дзеля рэформы беларускае абэцэды й правпісу. // Родныя гоні  : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, ліпень—жнівень. — № 5. — С. 26—34.
• Д-р Я. Станкевіч. Беларуская Акадэмічная Конфэрэнцыя 14.—21.XI.1926 і яе працы дзеля рэформы беларускае абэцэды й правпісу. // Родныя гоні  : месячнік літаратуры й культуры Заходняе Беларусі. — 1927, верасень—кастрычнік. — № 6. — С. 44—50.
• Др. Ян Станкевіч. Повесьці й апавяданьні беларускіх (крывіцкіх) летапісаў. // Маладая Беларусь : часопіс. — 1936. — № 1. — С. 35—49.
• Др. Я. Станкевіч. Гісторыя беларускага языка. — Вільня: Выданьне аўтара, 1939. — 16 с.
• Маленькі маскоўска–беларускі (крывіцкі) слоўнічак фразэолёгічны і прыказкаў ды прывітаньні, зычэньні і інш. Менск. 1944
• Я. Станкевіч. Некаторыя праўніцкія тэрміны беларускія. — Нью-Ёрк: Крывіцкае навуковае т–ва Пранцішка Скарыны, 1953. — 84 с.
• Друкары Йван Хведаровіч Рагаза а Пётра Мсьціславец. Нью-Ёрк, 1969;
• 3 украінскіх дачыненьняў да Вялікалітвы–Беларусі. Нью-Ёрк, 1970;
• Беларускія мусульмане і беларуская літаратура арабскім пісьмом. Вільня, 1933 (3–е выд. Менск, 1991);
• Зьмена граматыкі беларускага языка ў БСРР. Вільня, 1936 (рэпр. выд.: Менск, 1991);
• Гісторыя беларускага языка. Вільня, 1939 (рэпр. выд.: Менск, 1992)
• Гісторыя Беларусі і расейская чорная сотня // Спадчына. 1998. № 2.
• Ян Станкевіч. Збор твораў. У 2 тамах / Уклад. і рэд.: Валер Булгакаў. — Менск: Энцыклапедыкс, 2002. — Т. 1. — 549 с. — 500 ас. — ISBN 985-6599-45-8
• Ян Станкевіч. Збор твораў. У 2 тамах / Уклад. і рэд.: Валер Булгакаў; Паслясл.: Юрась Бушлякоў. — Менск: Энцыклапедыкс, 2002. — Т. 2. — 585 с. — 500 ас. — ISBN 985-6599-46-6
• Ян Станкевіч. Гістарычныя творы. — Менск: Энцыклапедыкс, 2003. — 772 с. — 700 ас. — ISBN 985-6599-77-6

Творы

Др. Я. Станкевіч. Беларуска-расейскі (Вялікалітоўска-расейскі) слоўнік. Byelorussian-Russian (Greatlitvan-Russian) Dictionary by Dr. J. Stankevich. — Published by: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation, New York. Library of Congress Catalog Card No. 89-092248. — 1305 бачынаў (Скапіяваць кнігу у фармату pdf)