Каменец

Ка́менец^[3] (афіц. транс.: Kamieniec), або Камяне́ц^[4] — горад у Брэсцкай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Камянецкага раёна, на р. Лясная. За 39 км ад Брэста, за 28 км ад чыгуначнай станцыі Жабінка на лініі Баранавічы — Брэст, на аўтадарозе Брэст — Каменюкі. Насельніцтва 8 401 чал. (2017)^[5].

Горад Каменец Цэнтр горада і царква Св. Сімяона Герб Краіна Беларусь Вобласць Брэсцкая Раён Камянецкі Каардынаты 52°24′10″ пн. ш. 23°48′30″ у. д.HGЯO Заснаваны 1296 Першая згадка 1276 Горад з 1983 Плошча 10 км² Вышыня цэнтра 141 м[1] Насельніцтва ▼8 133 чал. (1 студзеня 2025)[2] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1631 Паштовы індэкс 225050, 225051 Аўтамабільны код 1 СААТА 1240501000 Афіцыйны сайт kamenec.brest-region.gov.by Каменец на карце Беларусі ±

Каменец на Вікісховішчы

Назва

Тапонім «Каменец» утварыўся ад мясцовай мураванай («каменнай») вежы, вакол якой узнікла паселішча^[6].

У 1795—1940 горад меў афіцыйную назву Каменец-Літоўскі дзеля адрознення ад украінскага Камянца-Падольскага.

13 кастрычніка 1996 жыхары ўкраінскага Каменя-Кашырскага адсвяткавалі 800-гадовы юбілей свайго горада, памылкова атаясаміўшы гістарычную назву Камень з Каменцам, які паводле некаторых звестак упершыню згадваецца пад 1196. То бок фактычна яны адзначылі юбілей Каменца^[7].

Гісторыя

Упершыню згаданы ў Галіцка-Валынскім летапісе пад 1276 годам, калі ўладзімірскі князь Уладзімір Васількавіч пабудаваў "горад" Каменец і мураваную вежу ў ім^[8]:

...зруби город на пустом мъстъ, нарицаемъм Льстнъ, и нарече имя eму Каменець, зане бысть камена земля. Созда же въ нем столпъ каменъ высотою 17 саженей, подобенъ удивлению всъм зрящим на нъ

Некаторыя аўтары^[9] даюць памылковую ранейшую дату першай згадкі — 1196 год.

У 1289 годзе галіцкі князь Юрый Львовіч разбурыў горад.

У 1366 годзе Каменец згадваецца як горад у Вялікім Княстве Літоўскім, ва ўладанне вялікіх князёў. Неаднаразова (у 1375, 1378 і 1379) цярпеў ад нападаў крыжакоў. У 1382—1383 гадах Каменец быў ва ўладанні зяця Кейстута, князя Януша Мазавецкага. У 1409 годзе кароль польскі Ягайла прыняў тут паслоў ад Папы Рымскага Аляксандра V. Тым часам у горадзе быў палац-замак.

Жыхары Каменца бралі ўдзел у Грунвальдскай бітве (1410). З 1413 года горад быў цэнтрам Камянецкага павета Троцкага ваяводства. Знаходзіўся на гандлёвым шляху з Брэста ў Гродна і з Кракава ў Вільню.

26 чэрвеня 1503 года вялікі князь Аляксандр надаў Каменцу магдэбургскае права^[8], а ў 1524^[8]годзе Жыгімонт Стары — гарадскі герб «у срэбным полі чырвоны мур з вежай за ім»^[10]. У 1520^[8] годзе ўвайшоў у склад Падляшскага ваяводства, у 1565—1566 гадах паводле адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы — у Берасцейскі павет Берасцейскага ваяводства.

У XVI ст. у Каменцы было 3—4 тыс. жыхароў. У XVII—XVIII стагоддзях тут існаваў замкава-палацавы комплекс, працавала тэкстыльная мануфактура Радзівілаў. У Трынаццацігадовую вайну маскоўскія захопнікі спалілі горад^[8]. З прычыны ўчыненых разбурэнняў у 1661 сойм Рэчы Паспалітай вызваліў камянецкіх мяшчан ад усіх падаткаў тэрмінам на 4 гады. У 1673 пры Уваскрасенскай царкве заснавалі манастыр. У 2-й пал. XVII ст. у Каменцы было 13 вуліц^[11]. У 1723 тут збудавалі касцёл.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Каменец апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, дзе ўвайшоў у склад Брэсцкага павета Гродзенскай губерні. Жыхары Камянца адразу жа пачалі барацьбу за свае мяшчанскія правы ў новай дзяржаве, для чаго захоўвалі і выкарыстоўвалі арыгіналы прывілеяў манархаў Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай^[12].

У сярэдзіне ХІХ ст. у месце было 597 двароў. У канцы ХІХ ст. дзейнічалі праваслаўная царква, касцёл і яўрэйскі малітоўны дом. Паводле вынікаў перапісу (1897) — 1186 будынкаў, дзейнічалі лячэбніца і царкоўна-прыходская школа. На 1914 працавала 7 дробных прадпрыемстваў.

• Даўнія графічныя выявы Каменца-Літоўскага
• 
  Вежа і горад. В. Гразноў, 1-я пал. XIX ст.
• 
  Вежа і горад. Невядомы мастак, сяр. XIX ст.
• 
  Панарама горада. Н. Орда, 2-я пал. XIX ст.
• 
  Панарама, злева ўдалечыні сінагога. Н. Орда, 1876

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Каменец апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Берасцейскім павеце Палескага ваяводства. Станам на 1921 у мястэчку працавалі 3 лесапільні, вінакурня, цэх апрацоўкі аўчын, 2 маслабойні.

У 1939 Каменец увайшоў у БССР, дзе ў 1940 атрымаў афіцыйны статус пасёлка гарадскога тыпу і стаў цэнтрам раёна. У Другую сусветную вайну з 23 чэрвеня 1941 да 22 ліпеня 1944 мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У 1962 годзе ў склад Каменца ўключана вёска Замосты, якая знаходзілася ў адміністрацыйным падпарадкаванні Каменецкага пассавета^[13].

24 чэрвеня 1983 Каменец зноў атрымаў статус горада.

• Места на старых фатаздымках
• 
  Вежа
• 
  Касцёл Свв. Апп. Пятра і Паўла
• 
  Касцёл, бакавы фасад
• 
  Адкрыццё гімназіі

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1830 год — 927 муж., з іх шляхты 4, духоўнага саслоўя 5, мяшчан-іўдзеяў 738, мяшчан-хрысціян і сялян 176, жабракоў 14^[14]; 1850 год — 2,9 тыс. чал.; 1878 год — 6 855 чал., у тым ліку 5 900 іўдзеяў^[15]; 1893 год — 1 640 чал.^[16]; 1897 год — 4,6 тыс. чал.^[17]
• XX стагоддзе: 1921 год — 2 348 чал.^[18]; 1972 год — 5,1 тыс. чал.^[19]; 1991 год — 8,3 тыс. чал.^[20]; 1997 год — 9,4 тыс. чал.^[21]
• XXI стагоддзе: 2004 год — 8,8 тыс. чал.; 2005 год — 8,7 тыс. чал.; 2006 год — 8,6 тыс. чал.; 2008 год — 8,5 тыс. чал.; 2009 год — 8 447 чал. (перапіс)^[22]; 2016 год — 8 405 чал.^[23]; 2017 год — 8 401 чал.^[5]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Каменца
Сумеснае расійска-беларускае акцыянернае таварыства «Белавежскія сыры» Камянецкі філіял адкрытага акцыянернага таварыства «Савушкін прадукт» Прыватнае нарыхтоўча-вытворчае гандлёва-ўнітарнае прадпрыемства «Камянецкі каапнарыхтпрамгандаль»

Транспарт

Праз Каменец праходзіць аўтамабільная дарога Брэст — Камянюкі, да Брэста — каля 40 км. 19 лютага у горадзе адкрыты аўтобусны рух.

Сацыяльная сфера

Адукацыя

Камянецкая гімназія

У Каменцы працуюць 2 агульнаадукацыйныя школы, гімназія, музычная школа, 2 дашкольныя дзіцячыя ўстановы.

Медыцына

Медыцынскія паслугі аказваюць гарадскія бальніца і паліклініка.

Культура

Дзейнічаюць 2 дамы культуры, клуб, кінатэатр, 2 бібліятэкі, філіял Брэсцкага абласнога краязнаўчага музея — «Камянецкая вежа»^[24].

Спорт

Для правядзення спартыўных мерапрыемстваў у Каменцы маецца стадыён «Колас», прыстасаваны для гульні ў футбол, для правядзення лёгкаатлетычных спаборніцтваў, пляцоўкі для гульні ў баскетбол і валейбол, месца для зімовага катка. Ёсць павільён для настольных гульняў: настольны тэніс, більярд. Пры стадыёне знаходзіцца адміністрацыйна-сацыяльны будынак з прыбіральнямі, апранальнямі, душавымі. Апроч таго, у Каменцы дзейнічае фізкультурна-спартыўны клуб, дзіцячая і маладзёжная спартыўная школа «Пушча», футбольны клуб «Каменец». Штогод праводзіцца каля 50 спартыўных мерапрыемстваў.

Забудова

Гістарычная забудова

Міжваенны дом

У паўднёвай частцы Каменца сфарміраваўся мікрараён, забудаваны 4—5-павярховымі жылымі дамамі. Аўтамагістраль Брэст — Камянюкі падзяляе горад на ўсходнюю і заходнюю часткі. Асновай яго планавальнай структуры з’яўляецца няправільная радыяльная сетка вуліц. Галоўная вуліца — Брэсцкая (дзялянка аўтамабільнай дарогі Брэст — Камянюкі). На ёй склаўся адміністрацыйна-грамадскі цэнтр. Перспектыву вуліцы Брэсцкай замыкае сквер і будынак сярэдняй школы № 1. Пераважае аднапавярховая індывідуальная забудова. Прамысловая зона знаходзіцца ў паўднёва-ўсходняй частцы.

Славутасці

Камянецкая вежа

Сімяонаўская царква

Помнік Алексу

• Камянецкая вежа (1271—1288)
• Гімназія (1931)
• Гістарычная забудова горада (кан. ХІХ — пач. ХХ стагоддзяў; фрагменты)
• Касцёл Святых Апосталаў Пятра і Паўла (1925)
• Могілкі старыя каталіцкія (XVIII—XX стагоддзі)
• Сінагога
• Царква Святога Сімяона (1914)
• Камянецкія ліпы — колішні батанічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння
• Помнік Алексу (1985, ск. Аляксандр Лышчык^[25])

Страчаная спадчына:

• Касцёл Святых Апосталаў Пятра і Паўла (1723)

Вядомыя асобы

• Міхал Францішак Карповіч (1744—1803) — палітычны і царкоўны дзеяч ВКЛ, багаслоў-асветнік, удзельнік паўстання 1794 года.
• Георгій Канстанцінавіч Кескевіч (нар. 1951) — беларускі архітэктар.
• Аляксандр Сяргеевіч Карпіцкі (нар. 1960) — беларускі вучоны, доктар медыцынскіх навук, прафесар.
• Вячаслаў Віктаравіч Калацэй (нар. 1971) — беларускі культуролаг.